به گزارش اصفهان زیبا؛ چهارشنبه ۲ مهرماه ۱۴۰۴، شهر اصفهان شاهد برگزاری همایش بزرگداشت علّامه محقق نائینی در مدرسه علمیه صدر اصفهان بودیم. این رویداد، که با حضور جمع کثیری از علما، اساتید حوزه، و طلاب سطوح عالی برگزار شد، فرصتی مغتنم برای تجلیل از مقام شامخ یکی از برجستهترین فقیهان و اصولیان شیعه در قرن چهاردهم هجری قمری فراهم آورد.محمدحسین غروی نائینی، که با القاب «میرزای نائینی» و «محقق نائینی» شهرت فراوان دارد، نامی آشنا و ارجمند برای تمامی طلاب سطوح عالی در حوزههای علمیه تشیع است.
دلیل این شهرت و جایگاه، بیش از هر چیز در آرای فقهی و اصولی او نهفته است. عمده کلاسهای درس خارج فقه و اصول، به نام این عالم برجسته مزین است.آثار علمی گرانسنگ ایشان، چون کتاب بینظیر «تنبیه الامه و تنزیه المله» و مجموعهی درسهای اصولی ایشان در کتاب «فوائد الاصول»، نمونههای بارز از اندیشه ژرف، دقت علمی بیمانند، و توانایی استدلالی فوقالعاده اوست.
این آثار ارزشمند، که حاصل سالها تحقیق و تدریس عمیق است، تا به امروز نیز سنگ بنای مباحث درسی و پژوهشی بسیاری از طلاب و فضلای حوزه را تشکیل میدهد و چراغ راهی برای فهم عمیقتر مسائل فقهی و اصولی و فلسفه سیاست است.ابعاد شخصیت علمی محقق نائینی تنها به تحقیق و تدریس در حوزههای فقه و اصول محدود نمیشد. او نمونهای کامل از جامعیت در علم و عمل بود. در کنار عمق دانش و گستردگی اطلاعات، ایشان اهل سلوک معنوی و توسل خالصانه به ساحت مقدس اهل بیت عصمت و طهارت علیهمالسلام بودند.
شاگردان نزدیک و ملازمان ایشان، بارها از حالات عبادی برجسته، نماز شبهای پیوسته، و توجه خاص ایشان به زیارت ائمه معصومین (علیهمالسلام) و ادعیه مأثوره یاد کردهاند. این سلوک عملی، نشان از این داشت که علم و عمل در وجود ایشان به وحدتی کامل رسیده بود و اندیشههای علمی او، برآمده از دل و جان پاک و آراسته به معنویت بوده است.
آیت الله مظاهری در پیام خود به این همایش در این زمینه فرمودند: محقّق نائینی علاوه بر اینکه محضر بزرگان اخلاق و معنویّانی همچون حضرات ملّا فتحعلی سلطانآبادی و ملّا حسینقلی همدانی «قدّسسرّهما» را درک کرده است، خود نیز فقیهی نزیه و عالمی مهذَّب و شخصیّتی معنوی بوده است.
انتقال میراث علمی
محقق نائینی، علاوه بر آنکه خود از اساتید برجسته بود، شاگردی ممتاز و پرورشدهنده نسلی از فقیهان و اصولیان نیز بود. این پیوند حیاتی استاد و شاگرد، نقش بسیار مهمی در انتقال میراث علمی و معنوی حوزه علمیه به نسلهای پس از خود ایفا کرد.
از اساتید گرانقدر ایشان میتوان به چهرههای درخشانی اشاره کرد:
محمدباقر آقا نجفی اصفهانی: از مراجع بزرگ اصفهان و از علمای صاحبنام.
میرزای شیرازی (حاج میرزا حسن شیرازی): صاحب فتوای معروف تنباکو و از مراجع تقلید بزرگ شیعه.
محمدکاظم خراسانی (آخوند خراسانی): صاحب اثر جاودان «کفایة الاصول» و از بزرگترین علمای اصول در عصر خود.
و در میان شاگردان برجسته و نامآور ایشان، این ستارگان درخشان دیده میشوند:
سید ابوالقاسم خوئی: از مراجع تقلید بزرگ شیعه و صاحب تألیفات فراوان در فقه و اصول.
محسن حکیم: مرجع تقلید بزرگ و صاحب کتاب «مستمسک العروة الوثقی».
سید محمد حسین طباطبائی: فیلسوف بزرگ معاصر و مفسر قرآن کریم.
میرزا مهدی اصفهانی: از اساتید برجسته اخلاق و عرفان در حوزه مشهد.
سید محمدهادی میلانی: مرجع تقلید و از علمای بزرگ حوزه علمیه مشهد.
محمدتقی بهجت: عارف بالله و از مراجع تقلید ممتاز.
این شبکه مستحکم استاد و شاگرد، تضمینکننده بقا و تداوم تعالیم ناب حوزوی و انتقال دانش و بصیرت به نسلهای آتی بود.
نقش اجتماعی و سیاسی
محقق نائینی تنها یک عالم دینی در انزوا نبود، بلکه حضوری فعال و تأثیرگذار در میدان جامعه و سیاست داشت. او یکی از مراجع تقلید برجسته شیعه در قرن چهاردهم هجری قمری بود که در بزنگاههای تاریخی، نقش خود را به درستی ایفا نمود.
به تعبیر آیت الله مظاهری در پیام به همایش: محقّق نائینی در میدان سیاست، صرفاً نظریهپردازی نمیکند، بلکه در مقام عمل نیز در قامت یک مرجع و فقیه مجاهد، هم در نهضت تنباکو و هم در نهضت مشروطه، مشارکتی عالمانه دارد و بعد از آن نیز در زمان تهاجم قوای روسیه و انگلستان به ایران، با جمعی دیگر از علماء وقت، جنبشی بر ضدّ بیگانگان را برپا میکنند، چنانکه با آغاز جنگ جهانی اوّل و اشغال بخش وسیعی از خاک عراق بهدست نیروهای بیگانۀ انگلستان، با همراهی سایر علماء، دست به اعتراض و قیام میزنند و در نتیجه به ایران، تبعید میگردد.
در دوران پرتلاطم نهضت مشروطه، ایشان به عنوان یکی از حامیان جدی اصلاحات و قانونمداری، از موضعی عالمانه و اصولی، از این حرکت حمایت کرد. کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» او، که در همین راستا نگاشته شده بود، یکی از مهمترین متون فقهی-سیاسی آن دوران محسوب میشود. این اثر، مبانی مشروعیت حکومت مشروطه را از دیدگاه فقه شیعه به طور مستدل و عمیق تبیین کرد و به شبهات و مخالفتهای موجود پاسخ داد.
این کتاب، نشاندهنده درک عمیق نائینی از تحولات سیاسی زمانه و توانایی او در تطبیق مبانی شرعی با نیازهای اجتماعی بود. به تعبیر آیت الله طباطبایی نژاد: معنای مشروطه آن بود که شاه مقید به قانون باشد و قوانین توسط مجلسی متشکل از نمایندگان مردم، تحت نظارت فقها و علما، تصویب شود تا حکومت از مسیر شریعت و عدالت خارج نشود؛ به همین دلیل، تقریباً همه علما با اصل مشروطه موافق بودند، چرا که استبداد را بدترین نوع حکومت میدانستند و معتقد بودند باید با قانون و نظارت علما مهار شود.
در این همایش، پیام ارزشمند آیتالله مظاهری قرائت شد. ایشان با برشمردن سه بعد علمی و تحقیقی، عملی و سلوکی و نیز اهتمام به مسائل اجتماعی و سیاسی شخصیت میرزایی نائینی، ضمن تأکید بر اهمیت استمرار شناخت و بهرهگیری از اندیشههای غنی محقق نائینی، بر جامعیت ایشان تاکید کردند.
ایشان بر ضرورت پاسداشت میراث علمی و فکری نائینی در برنامههای آموزشی و پژوهشی حوزه علمیه اشاره کردند.در بخشی از این پیام آمده است: این بُعد (بعد سیاسی و اجتماعی) از شخصیّت محقّق نائینی «قدّسسرّه» نیز برای عموم روحانیّون خصوصاً کسانی که قصد ورود در عرصۀ سیاست را دارند درسآموز است.
ورود در میدان سیاست اوّلاً: نیازمند آگاهی علمی و دانش نظری است تا شخص بتواند در این عرصۀ پیچیده، آنچه را حق است بهدرستی تشخیص دهد و در طوفانها و جزر و مدهای سیاسی، حیرتزده و گمراه نشود؛ و ثانیاً: در این میدان باید خود را آمادۀ مجاهدت و عمل و فعالیّت نموده و این نیز قطعاً نیازمند شجاعت و بصیرت و صبر و تحمّل و بردباری بر مصائب و مشکلات است و چنانکه امیرالمؤمنین «علیهافضلصلواتالمصلّین» فرمودهاند: «وَ لَا يَحْمِلُ هَذَا الْعَلَمَ إِلَّا أَهْلُ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ بِمَوَاضِعِ الْحَقِّ».
