به گزارش اصفهان زیبا؛ سینمای ایران از روزی که از مردم فاصله گرفت و چشم به جوایز جشنواره‌های خارجی دوخت، یا عده‌ای به سینمای «نخبگانی» و عده‌ای دیگر به سینمای «گیشه» روی آوردند، کار را برای ادامه مسیر ناهموار کرد.
هنرمندان باید متوجه باشند که در حال نگارش تاریخ یک قوم هستند و هنر آن‌ها تأثیر قدرتمندی بر آینده جامعه خواهد گذاشت. «چشم» از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی است که در تولیدات رسانه‌ای و سینمایی نیز به این پدیده عجیب توجه ویژه‌ای شده است.
در ادامه با بررسی 60 فیلم و سریال، به مبحث چگونگی بازنمایی نابینایان و مقایسه جریان اصلی سینمای ایران با جریان مردمی و همچنین مقایسه با سینمای جهان می‌پردازیم.
می‌بینیم که در سینمای هند، ژاپن، کره، سنگاپور، اسپانیا، فرانسه، هلند، کانادا و آمریکا چگونه نابینایان را افرادی توانمند و بااستعداد نشان داده‌اند؛ اما در سینمای ایران در بسیاری موارد صرفا احساس ترحم یا بدبختی‌ها را منعکس کرده‌اند.
یک مثال در قدرت سینما و ساخت جامعه آلمان
سینمای صامت و اکسپرسیونیسم آلمان با مرثیه‌هایی که سرود، توانست ملت آلمان شکست‌خورده پس از جنگ جهانی اول را مجدد زنده کند و حتی مقدمه‌ای برای انتقام‌گرفتن در جنگ جهانی دوم باشد.
متفقین پس از جنگ جهانی اول حتی پیچ و مهره‌های راه‌آهن و کارخانه‌های آلمان را از هم باز کردند و به‌عنوان غرامت با خود بردند. آن‌ها امپراتوری آلمان را تجزیه و اقتصاد آن را هم ورشکست کردند. در چنین وضعیت ناامیدکننده‌ای، سینما توانست ابتدا مردم آلمان را به گریه اندازد و پس‌ازآن روح حماسی و برخاستن را مجدد احیا کند.
سینمای آلمان زمانی با هالیوود رقابت می‌کرد و نوابغی مانند «فریتز لانگ» را در خود داشت؛ اما پس از جنگ جهانی دوم و شکست مجدد آلمان تا امروز، دیگر به آلمان اجازه داشتن سینمای قوی داده نشد و امروز شرکت‌های سینمایی آلمان غیرمستقل و به‌صورت چندملیتی اداره می‌شوند.
در ادامه به ارائه لیستی از فیلم‌های سینمای ایران و جهان با موضوع بازنمایی نابینایان می‌پردازیم. به دلیل محدودیت مقال، مجال توضیح تفصیلی نیست؛ اما مخاطب علاقه‌مند می‌تواند توضیح‌های بیشتر درباره این فیلم‌ها را به‌راحتی در اینترنت جست‌وجو کند.
1. دو چشم بی‌سو: کارگردان محسن مخملباف (1362)
مش‌ایمان پسرش نوراله را که مادرزاد نابیناست و پسر دیگرش اسداله را که بی‌اذن او به جبهه رفته و از پا فلج شده است، به اصرار همسرش و آخوند روستا به مشهد می‌برد تا از امام‌رضا(ع) شفا بگیرد.
این فیلم با افراط‌وتفریط‌هایی از جنس مخملباف، تصویری به‌هم‌ریخته و فلاکت‌بار از جامعه روستایی و شهری ایران ارائه می‌دهد؛ مخملباف پس‌ازاین، دو فیلم دیگر «هنرپیشه» و «سکوت» را نیز با محوریت نابینایان ساخت.
2. گل‌های داوودی: کارگردان رسول صدرعاملی (1363)
3. پنجره: کارگردان امیر توسل (1367)
4. «چشم‌شیشه‌ای»: کارگردان حسین قاسمی‌جامی (1369)
5. چشم‌هایم برای تو: کارگردان خسرو شجاعی (1371)
6. از کرخه تا راین: کارگردان ابراهیم حاتمی‌کیا (1371)
هرچند این فیلم در روایت اصلی‌اش شاهکار است که مسائل سیاسی و ایدئولوژیک مختلفی را طرح می‌کند و مخاطب را به گریه انداخته و به فکر فرومی‌برد، بازهم با نابینایی طرف هستیم که دچار مشکلات خلاص‌نشدنی است.
7. رنگ خدا: کارگردان مجید مجیدی (1376)
این فیلم مصداق فیلمی هنری است که جوایز زیادی را در جشنواره‌های فیلم داخلی و خارجی برنده شده است؛ اما مخاطب ایرانی باید لحظه‌هایی پر از آه و دلسوزی را دنبال کند.در جایی از فیلم، شخصیت اصلی به خاطر هجوم مشکلات می‌گوید: «خدا ما نابیناها را دوست ندارد.»
8. چشمان سیاه: کارگردان ایرج قادری (۱۳۸۱)
شاهد این ماجرا هستیم كه دختر آرام‌آرام از درون نابود می‌شود. موسیقی متن پرسوز و تا اندازه‌ای هندی، این ُبعد از فیلم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و فیلم صرفا به یک اثر عشقی تبدیل می‌شود.
9. بید مجنون: کارگردان مجید مجیدی (1383)
مجیدی پس از «رنگ خدا» مجدد به سوژه‌ای با محوریت یک نابینا می‌پردازد؛ استاد دانشگاه نابینایی که با عمل جراحی بینایی‌اش را به‌دست می‌آورد؛ اما حالا که می‌خواهد لذت و تجربه جدیدی از زندگی داشته باشد، مجدد نابینا می‌شود و مخاطب با پایان خوشی برای این فرد سروکار ندارد.
10. ایستگاه بهشت: کارگردان نادر مقدس (1385)
11. سریال آخرین گناه: کارگردان حسین سهیلی‌زاده (1385)
این فیلم به ماجرای چشم برزخی اشاره دارد. به خاطر پیوند قرنیه چشم، تجسم اعمال افراد برای شخصیت اصلی فیلم حاصل می‌شود. زمانی پخش ژانر ماورایی در ماه‌های رمضان در تلویزیون ایران رایج شده بود که انتقادهای زیادی را به خاطر ضعف محتوایی و عقیدتی برانگیخت.
12. شکارچی شنبه: کارگردان پرویز شیخ‌طادی (1388)
این فیلم فعالیت‌های صهیونیست‌ها را در غصب فلسطین نشان می‌دهد؛ همچنین تصویر ماجرای استحاله فکری و ذهنی یک کودک و حرکت از فطرت پاک انسانی تا تبدیل‌شدن به موجودی خشن، خطرناک و خون‌ریز.
پدربزرگ او (با بازی علی نصیریان) که یک خاخام یهودی است، خود را به‌عنوان یک نابینا جا می‌زند تا بیشتر بتواند به مکر و فریب بپردازد.
بازیگرانی در نقش نابینا
ازجمله فیلم‌های دیگری که با بازی در نقش یک نابینا همراه بوده و گاه جنبه‌های طنز و بیشتر جنبه درام داشته است، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد.
نکته مهم در تمامی این نقش‌ها و فیلم‌ها این است که تقریبا تمامی کاراکترهای نابینا درگیر ارتباط‌های عاطفی‌احساسی شدیدی هستند که همین ارتباط‌ها، مسائل و قصه فیلم را شکل می‌دهد.
13. آذر شیوا در فیلم «سلطان قلب‌ها»، کارگردان محمدعلی فردین (1347)
14. اکبر عبدی در فیلم «هنرپیشه»، کارگردان محسن مخملباف (1371)
15. علی دهکردی در فیلم «سجده بر آب»، کارگردان حمید خیرالدین (1375)
16. پارسا پیروزفر در فیلم «شیدا»، کارگردان کمال تبریزی (1377)
17. خورشید نرمت‌آور در فیلم «سکوت»، کارگردان محسن مخملباف (1377)
18. مهدی هاشمی در سریال «هزاران چشم»، کارگردان کیانوش عیاری (1380)
19. عبدالرحمان کریم در فیلم «لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند»، کارگردان بهمن قبادی (1383)
20. حامد بهداد در فیلم «رقص با ماه»، کارگردان عبدالرضا کاهانی (1384)
21. کوروش سلیمانی در فیلم «اتوبوس شب»، کارگردان کیومرث پوراحمد (1385)
22. کتایون ریاحی در سریال «یوسف پیامبر»، کارگردان فرج‌الله سلحشور (1387)
23. محمد متوسلانی در فیلم «زمهریر»، کارگردان علی رویین‌تن (1388)
24. پریوش نظریه در سریال «مدینه»، کارگردان سیروس مقدم (1394)
25. هوتن مکری و سعید ابراهیمی‌فر در فیلم «اشکان انگشتر متبرک و چند داستان دیگر»، کارگردان شهرام مکری (1394)
26. بهرام افشاری در فیلم «چشم‌وگوش‌بسته»، کارگردان فرزاد مؤتمن (1397)
27. نوید محمدزاده در فیلم «شب، داخلی، دیوار»، کارگردان وحید جلیلوند (1399)
نگاه امیدبخش جشنواره مردمی فیلم عمار
حالا به تفاوت نگاه در جریان فرعیِ هنری (غیراصلی) مستندسازی در جشنواره‌های ارزشی دقت کنید. مستندهای زیر که در جشنواره فیلم عمار به اکران درآمده‌اند و گاه جایزه نیز گرفته‌اند، نابینایان را به‌صورت افرادی پرتوان به تصویر کشیده‌اند.
28. در «مشتی اسماعیل» به کارگردانی مهدی زمان‌پور کیاسری، با زبان طنز، عرفان و عشق را تجربه می‌کنیم و اینکه چطور این فرد نابینای روستایی که چهارفصل را کار می‌کند، تکیه‌گاه خانواده خود است.
29. در «روزگار اکبر» به کارگردانی قدرت باقری، شاهد هستیم که فردی نابینا به‌تنهایی از روستای خود به تهران می‌رود و با تلاش‌های مکررش مشکلات مردم منطقه را حل می‌کند.
30. در «رنگ و نارنگ» به کارگردانی داریوش نیکبخت، سه دختر نابینا (براثر بیماری ژنتیکی) باوجود پدر پیر خود به قالیبافی و زندگی روی پای خود می‌پردازند و با تلاش و پشتکار تا مقطع کارشناسی هم درس می‌خوانند.
به‌راستی آن‌ها با چه استعدادی می‌توانند رنگ‌ها را تشخیص دهند و نقشه‌خوانی کرده و این هنر زیبا را خلق کنند؟
31. در «چشمان پرتوان» به کارگردانی محمد براتی، فرهنگ شکرگزاری و توکل را می‌بینیم. روشن‌دلاني هستند که توانايي‌هاي فراواني دارند. اگر جامعه به نابينايان اعتماد کند، آن‌ها مي‌توانند هر کاري را که نياز جامعه باشد، انجام دهند.
32. «چشم‌ها و دست‌ها» به کارگردانی پناه‌برخدا رضایی، مستندی است با جلوه‌های زیبا از زندگی یک زوج که باور دارند یکی چشم است برای دیگری و یکی دست است برای آن دیگری… .
33. مستند چشم در برابر چشم: کارگردان محمدعلی صدری‌نیا (1393)
این مستند با اشاره به حادثه اسیدپاشی خانم «آمنه بهرامی» در سال 83 و نابیناشدن او و حوادث اسیدپاشی اصفهان در سال 93، موضع‌گیری‌های متفاوت رسانه‌های داخلی و خارجی پیرامون این دو حادثه را موردارزیابی قرار می‌دهد و تأثیر اجرای حکم قصاص در کاهش جرائم هولناک اجتماعی را به نمایش درمی‌آورد.
فقط چند لحظه
تفاوت نگاه جشنواره فیلم عمار و جریان مستندسازی در جشنواره‌های ارزشی را با همدیگر دیدیم. حال پرسش اینجاست که چگونه می‌توان این جریان مردمی و ارزشی را به جریان اصلی سینمای ایران در تمامی موضوع‌ها تبدیل کرد؟
به نظر می‌رسد تربیت نسل جدیدی از سینماگران جوان انقلابی باید در دستورکار قرار گیرد. هرچند برخی از مجموعه‌ها مانند سازمان رسانه‌ای اوج یا حوزه هنری با همین بیانیه مأموریت تشکیل شده‌اند، اما در سال‌های گذشته 98درصد بودجه‌های هنری کشور در تهران و غیرشفاف خرج شده و با بی‌توجهی به سایر استان‌ها، انتقادها به عملکرد این مجموعه‌ها بالا گرفته است.
یک مضمون با دو روایت داخلی و خارجی!
(دو فیلم زیر به مسئله نابینایان اشاره ندارند؛ اما برای تعمیم بحث معلولیت، به مقایسه آن‌ها در فهم تفاوت بازنمایی معلولیت در دو فرهنگ متفاوت اشاره می‌کنیم.)
34. در فیلم «حوض نقاشی» (1391) با بازی خوب شهاب حسینی و نگار جواهریان روبه‌رو هستیم. این زوج معلول ذهنی، سعی می‌کنند به فرزند خود که در سنین دبستان است، عشق بورزند و او را با خود همراه کنند؛ اما مشکلات زیادی دارند و فرزندشان از خانه می‌گریزد. معروف است که این فیلم اقتباسی از ملودرام آمریکایی «I am sam» است.
35. فیلم فوق را با «من سم هستم» (2001) با بازی «شان پن» مقایسه کنید که داستان مشابهی دارد؛ اما مخاطب صرفا با مشکلات این فرد عقب‌افتاده روبه‌رو نیست؛ بلکه از تماشای موقعیت‌های درام و قدرت سم در گرفتن وکیل و شرکت در دادگاه برای دفاع از حق حضانت فرزند خود لذت می‌برد.
نگاهی مقایسه‌ای به سینمای جهان
حال به تحلیل بازنمایی نابینایان در سینمای جهان می‌پردازیم.
36. غرور تفنگداران دریایی: آمریکا (1945)
این فیلم به تجلیل از سرباز آمریکایی می‌پردازد که در جریان یکی از نبردها بین آمریکا و ژاپن بینایی‌اش را از دست می‌دهد.
37. بوی خوش یک زن: آمریکا (1992)
این فیلم که جايزه اسكار بهترين بازيگر نقش اول مرد را برای «آل‌پاچینو» به‌همراه داشت، نماد نظامی بازنشسته نابینایی است که با غرور و شهامت خود به زندگی دیگران نیز معنا می‌بخشد.
38. چشم‌ها: هندوستان (2002)
سرقت بزرگی از بانک، به‌وسیله چند نابینا انجام می‌شود.
39. چشم: محصول هنگ‌كنگ و سنگاپور (2002)
در ژانر وحشت.
40. شمشیرزن نابینا: سینمای ژاپن (2003)
زاتوئيچی نابینا، اما استادی مسلم و بی‌بديل در شمشيرزنی است.
41. نابینا: محصول هلند (2007)
در روایت عشق.
42. چشم: محصول آمریکا (2008)
در ژانر وحشت. نوازنده‌ای (با بازی جسیکا آلبا) که در کودکی نابینا شده است، اکنون پس از انجام عمل پیوند قرنیه، خودش را در مبارزه‌ای بی‌امان و نفس‌گیر با زمان می‌بیند که طی آن باید با یک اتفاق شوم بزرگ مقابله کند.
43. کوری: محصول کانادا، برزیل (2008)
اقتباس از کتاب معروف ژوزه ساراماگو.
44. کور گنج: آمریکا (2009)
کهنه‌سربازی باید یاد بگیرد از نوه نابینای خود مراقبت کند.
45. «کتاب ایلای»: محصول آمریکا (2010)
نابینای جنگجویی در نقش یک منجی آخرالزمانی ظاهر می‌شود. او با حفظ کتاب مقدس (انجیل نسخه جیمزشاه) قصد نجات بشر را دارد.
46. چشمان جولیا: سینمای اسپانیا (2010)
در ژانر وحشت و معمایی.
47. نابینا: سینمای کره (2011)
ژانر کارآگاهی.
48. نابینا: کشور فرانسه (2017)
درام عاشقانه.
49. ملودی کور: هندوستان (2018)
نوازنده پیانویی خود را به کوری می‌زند تا خود را بیشتر موفق نشان دهد؛ اما شاهد صحنه قتلی می‌شود.
50. نابینا: آمریکا (2019)
ژانر ترسناک.
51. نابینا: آمریکا (2020)
نابینایی با تلاش خود فرد شروری را زمین‌گیر می‌کند.
از دیگر فیلم‌های ساخته‌شده با محور نابینایان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که بیشتر موضوع آن‌ها درام احساسی است.
52. پروانه‌ها آزادند (1972) Butterflies Are Free
53. برهان (1991) Proof
54. عشق و افتخار (2006) Love And Honour
55. ری (2004) Ray
56. کوربینی (2006) Blindsight
57. تکه‌ای آبی (1965) A Patch of Blue
58. معجزه‌گر (1962) The Miracle Worker
59. رقصنده در تاریکی (2000) Dancer In The Dark
60. نابینا (2014)، محصول کشور نروژ Blind
دعوای مرغ و تخم‌مرغ
در پایان به‌عنوان یک نمونه از نگاه کشورهای دیگر به مسئله معلولیت و نابینایان به معرفی کتاب «من معلولم» می‌پردازیم که توسط نشر قدیانی در 1398 به فارسی ترجمه و در کتاب‌نامه رشد آموزش‌وپرورش هم معرفی شده است.
در این کتاب به آموزش احساسات کودکان در مواجهه با یک معلول پرداخته شده که شاه‌بیت آن در بیان توانمندی‌ها و استعدادهای ذاتی معلولان است. آن‌ها در نقش دانش‌آموز، مادر، پدر و معلم به‌خوبی به ایفای نقش و زندگی می‌پردازند.
از قدیم این دعوای مرغ و تخم‌مرغی وجود داشته است که آیا رسانه‌ها انعکاسی از واقعیت‌های جامعه هستند یا آنکه رسانه‌ها به برساخت واقعیت در جامعه می‌پردازند؟!
بهتر است با سواد رسانه‌ای بیشتری به تولید محصولات فرهنگی در جامعه خود بپردازیم؛ چراکه رسانه‌ها واقعا اثرگذر هستند.
با تشکر از آقایان رسول رضایی و مهدی رئیسی (مسئولان بخش نابینایان کتابخانه عمومی ولیعصر (عج) اصفهان)
چه طوریه که در پایان این مطلب نوشتین:
با تشکر از آقایان رسول رضایی و مهدی رئیسی (مسئولان بخش نابینایان کتابخانه عمومی ولیعصر (عج) اصفهان)
ولی در مطلب قبلی از دو عبارت روزنامه وزین و ویراستاران محترم استفاده کردین؟ این بنده های خدا محترم نبودن؟اصفهان زیبا از اون مطلب تا الان دیگه وزین نیست؟