در همین خصوص، روزنامه اصفهان‌زیبا به سراغ مجموعه فرهنگی طاها، مجموعه‌ای کوشا در این عرصه رفته است. این مجموعه فرهنگی یکی از مراکز فعال در اصفهان بوده که سرود را ابزار تربیتی خود برای پرورش استعدادهای درخشان نوجوانان اصفهانی قرار داده است.
سید فرشید پاکروان، مؤسس این مجموعه فرهنگی، متولد 1357 است. او این مجموعه را از دهه هشتاد راه‌اندازی کرده است؛ همچنین مسئول خانه سرود جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، مسئول انجمن موسیقی بسیج هنرمندان و مسئول مرکز آفرینش‌های هنری معاونت فرهنگی سپاه نیز هست.
با او در خصوص فعالیت‌هایش در عرصه سرود و چرایی تأثیرگذاری این حوزه صحبت کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
مجموعه طاها فقط در زمینه سرود فعالیت می‌کند؟
مجموعه طاها بیشتر کار سرودی و تصویری انجام می‌دهد و به‌صورت تخصصی در این دو حوزه کار می‌کند. طاها مجموعه‌ای تربیتی است و با توجه به جذابیتی که سرود برای نوجوان‌ها دارد، از این ابزار برای بحث تربیت مجموعه استفاده می‌کنیم.
سرود محور و اساس مجموعه و محور فعالیت‌هاست؛ ولی سایر فعالیت‌هایی را که همه مجموعه‌های فرهنگی دارند، مثل اردوها و هیئت‌ها و مباحث آموزشی و فعالیت‌های جهادی، همه را مجموعه دارد.
چرا سراغ تشکیل گروه سرود رفتید؟
از نوجوانی به این حوزه علاقه‌مند بوده و خودم در این فضا بودم. سرود هم جذبش خوب است و هم برای بچه‌ها جذاب است و یک سری از نیازهایی را که نوجوان دارد، تأمین می‌کند؛مثل آموزش کار گروهی، نیازی که نوجوان‌ها برای نشان‌دادن خودشان دارند و هویت‌بخشی به نوجوان.
سرود چگونه باعث هویت‌بخشی به نوجوان می‌شود؟
یکی از نیازهای نوجوانان دیده‌شدن است. نوجوان نیاز دارد خودش و توانایی‌هایش دیده شود. وقتی نوجوان روی صحنه می‌رود و کار را اجرا می‌کند و کارش دیده شده و تشویق می‌شود، هم حس نیازش به دیده‌شدن تأمین می‌شود و هم اینکه عزت‌نفسی پیدا می‌کند که به آن نیاز دارد.
اگر نوجوان این عزت‌نفس را از سرود نگیرد، ممکن است جاهای دیگری دنبالش بگردد که شاید مناسب نباشند.
اعضای گروه سرود در چه رده‌های سنی هستند؟
از ابتدایی دوره دوم تا دانشجو. از سوم و چهارم دبستان جذبشان می‌کنیم. از دبیرستان به بعد ما، اعضای خود مجموعه هستند که مانده‌اند و از بیرون جذب نکرده‌ایم. از نوجوانی اینجا بوده‌اند و الان بزرگ‌ترهای مجموعه شده‌اند و کادر ما هستند.
چه تعداد عضو دارید؟
بخش پسرها حدود ۴۰ نفرند و بخش خواهران هم همین حدود ۴۰ تا ۵۰ نفر.
در اصفهان چقدر تقاضا برای اجرای سرود دارید؟
این بستگی به سلیقه‌ها و نظرها دارد؛چون تفکرها فرق دارد و نوع نگاه‌ها متفاوت است. بعضی تربیت را در المان‌های خیلی اولیه و سطحی می‌بینند؛ مثل ادب و رفتار و ما تربیت را خیلی کامل‌تر می‌دانیم؛ حتی کسب مهارت‌ها را هم در فضای تربیت می‌دانیم.
چه مهارت‌های رفتاری و اجتماعی باشد و چه مهارت‌های دیگر در فضای تربیت. خانواده‌ها با توجه به نوع نگاهشان به فضای تربیت، نگاه اولیه و سطحی دارند و بعد از مدتی با ما نمی‌توانند خیلی ادامه بدهند.
یک سری افراد که به تربیت نگاه کامل‌تری دارند، متوجه این فرایند می‌شوند و نوجوان‌هایشان در این مجموعه می‌مانند و سطح و درجه‌شان در مجموعه ارتقا می‌یابد؛ بعد سمت کادر و مربی مجموعه می‌آیند و در آن جایگاه قرار می‌گیرند. برای بچه‌ها این سیر مشخص است.
سرود از چه لحاظ جذابیت دارد؟ یعنی هیچ هنری نمی‌تواند جایگزین سرود شود؟
مشخصه خاصی که سرود دارد، این است که کاری گروهی است. حسی که گروهی‌خواندن سرود در مخاطب ایجاد می‌کند، خیلی خاص‌تر از کار تک‌خوانی است؛ همچنین با توجه به اینکه همراه با موسیقی است، اثرگذاری بالایی هم دارد.
شما مسئول بخش سرود چند نهاد انقلابی نیز هستید. استقبال این نهادها و استفاده‌شان از ظرفیت سرود چگونه است؟
شکرخدا طی چند سال اخیر، تأکیدهایی که حضرت آقا درباره سرود داشته‌اند، اثرگذار بوده است. قبلا در نهادهایی مثل بسیج و سپاه محدودیت‌های بیشتری بود؛ اما در این چند سال اخیر برای شکل‌گیری گروه‌هـا پیگیر هستند.
این‌ها بسیاری از پایگاه‌های بسیج را با گروه‌های سرود رونق می‌دهند و این گروه‌ها خیلی کارآمد هستند. بچه‌هایی که در این گروه‌ها پرورش می‌یابند، بسیار کارآمد بوده و در همه عرصه‌های فرهنگی مفید هستند.
رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از شاعران گفته‌اند سرودهای خوب کم است و در این زمینه کم گذاشته‌ایم. به نظر شما دلیلش چیست؟ در میان اهالی فرهنگ در طول این سال‌ها تلاش‌هایی برای پیشرفت در عرصه کتاب و فیلم و سینما انجام شده، اما سرود عملا مغفول مانده است. چرا؟
با توجه به اینکه تولید سرود در شرایط فعلی هزینه بالایی دارد، معمولا ارگان‌هایی که بودجه دارند، می‌توانند اسپانسر باشند. خود گروه‌های سرود چون درآمد خاصی ندارند، امکان تولید هم ندارند؛ مگر اینکه از طرف ارگان‌ها حمایت مالی شوند.
این ارگان‌ها هم متأسفانه سلایق شخصی‌شان را در تولید کار دخیل می‌کنند و اثر فاخری که انتظار داریم، تولید نمی‌شود؛ به همین دلیل، به میزان تشکیل گروه‌های سرود، کار خوب تولید نمی‌شود. رهبر هم در دیدار با شعرا تأکید کردند که سرودهای خوش‌مضمون بگویند.
چون خود شعرا هم قبلا به کار در این فضا کمتر رغبت می‌کردند. الان اوضاع بهتر شده است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل کم‌بودن تولید کار خوب، هزینه‌هایش است.
به نظر شما دلیل این همه تأکید رهبر بر سرود چیست؟ آیا این‌ها نشان‌دهنده جریان‌سازبودن سرود نیست؟
اگر به زمان انقلاب رجوع کنید، متوجه می‌شوید با اینکه شاید گروه‌های مختلفی آن موقع نبودند، سرودهای محدودی که تولید می‌شد، در خود انقلاب بسیار نقش مثبت داشت. زمان ورود حضرت امام به کشور، تنها برنامه‌ای که اجرا شد، سرود بود یا در دیگر برنامه‌های اوایل انقلاب و زمان جنگ، سرود بسیار کاربرد داشت و جریان‌ساز بود.
حتی در زمان‌های اخیر هم سرودهای اثرگذار داشته‌ایم. در اتفاق‌های چندی‌پیش کشور و در انتخابات اخیر، گروه‌های سرود با اجراهای پاتوقی، حس مشارکت اجتماعی و عِرق ملی را در مردم تشدید می‌کردند.
چه مراکزی برای اجرا، بیشتر درخواست می‌دهند؟
قبلا جذب ما از مدارس مجاور بود؛ یعنی همان محدوده مجموعه طاها که در خیابان جابر انصاری است؛ ولی الان مراجعه‌ها افزایش یافته است و بیشتر معرفی می‌شویم. بیشتر کسانی که از زاویه نگاهی تربیت به ما نزدیک‌ترند، مراجعه می‌کنند و درخواست ثبت‌نام دارند.
در خصوص آهنگسازان و شعرا بگویید.
از شعرای کشور، بیشتر استان و بعضی هم از کشور، استفاده می‌کنیم. بسته به اینکه کاری که می‌خواهیم تولید کنیم چه فضایی دارد و آن شاعر در چه فضایی توانمند است، از شعرای مختلف استفاده می‌کنیم.در خصوص موسیقی نیز در خود مجموعه بیشتر کارها را تولید می‌کنیم.
یعنی آهنگساز در خود مجموعه داریم و بعضی را به خاطر اینکه می‌خواهیم فضا متفاوت بشود، از آهنگسازان استان و کشور استفاده می‌کنیم.
در چه مناسبت‌هایی بیشتر تقاضا دارید؟
ما تقریبا در کل ایام سال برای اجرای برنامه تقاضا داریم و بچه‌ها دائم سرودهای جدید را با مناسبت‌های مختلف کار می‌کنند. مسلما بعضی مناسبت‌ها شلوغ‌تر بوده و تعداد درخواست‌ها بیشتر است.
بچه‌ها را به چند گروه تقسیم کرده و سعی می‌کنیم تقاضاها را پاسخ بدهیم. قاعدتا در مناسبت‌هایی که درخواست بیشتر است، بچه‌ها مشغله مضاعفی دارند و زمان چشمگیری را باید اینجا باشند.
تا این تاریخ چقدر اجرا داشته‌اید؟
ما در طول ماه به‌طور متوسط حدود ۳۰ تا ۴۰ اجرا داریم و هر سال تقاضا بیشتر شده است. قبلا فضای سرود جا نیفتاده بود. در بعضی برنامه‌ها سرود بود و به‌ندرت دعوت می‌شدیم؛ ولی الان سرود در بیشتر برنامه‌ها هست.
حتی برای برنامه‌های عزاداری و هیئت هم خیلی جاها دعوت می‌کنند و جزو برنامه‌هایشان الزاما هست. الان درخواست بیشتر شده و به‌تبع تعداد اجراهای ما هم افزایش یافته است. تقریبا از زمانی که حضرت آقا توصیه کردند به فضای سرود توجه بیشتری شود، گرچه روند صعودی قبل از آن هم بود، از آن موقع خیلی شدت گرفت.
البته الان شاید تقریبا در یک سال و خرده‌ای اخیر این تعداد خیلی بیشتر شده است.
سرودخوانان اعضای ثابت هستند یا متغیرند؟
همه بچه‌های مجموعه یا در گروه بودند یا هستند؛ مثلا قبلا در گروه بودند و الان کادر اجرایی ما هستند. آن‌ها که وارد می‌شوند هم همه در گروه استفاده می‌شوند و تمرین می‌کنند؛بسته به اینکه چقدر در اجرا و برنامه‌های مختلف مسلط باشند.
مثلا برای برنامه‌ای که در صداوسیماست، قاعدتا کسی را که توانمندی اجرا در برنامه زنده تلویزیونی دارد، می‌فرستیم. برای برنامه‌های دیگر هم سطح‌بندی وجود دارد. با توجه به توانشان و زمانی که آموزش دیده‌اند، گروه‌بندی شده و برای اجرا فرستاده می‌شوند.
برنامه‌هایی که برای نوجوان‌های دختر و پسر دارید، چه تفاوتی دارند؟
قطعا به نسبت جنسیت متفاوت است. بخش خواهران تازه‌تأسیس است و برنامه‌هایشان به نظام‌بندی بخش آقایان نیست؛ولی نیازهایشان سنجیده شده و متناسب با فضاهای خودشان برنامه‌هایی طراحی می‌شود.
الان در بخش خواهران، بیشتر بار روی دوش مربی است. البته در طول این دو سال یک سری بچه‌ها از خودشان استعداد نشان داده‌اند و تجربه پیدا کرده‌اند؛ اما هنوز در حد مربی نیستند.
به‌صورت کلی، اوضاع گروه‌های سرود دخترانه چگونه است؟ چرا از ظرفیت دختران در این زمینه استفاده چندانی نشده است؟
گروه‌های سرود دخترانه هستند و کار می‌کنند؛ اما به خاطرمحدودیتی که در ارائه کارشان برای اجرا در جاهای مختلف وجود دارد، کمی احتیاط می‌کنند و همین باعث می‌شود در ارائه کارشان محدود به فضاهای خاصی بشوند.
مثلا نمی‌توانند در مساجد در حضور آقایان اجرا کنند و احتیاط می‌کنند. شفاف‌نبودن در خصوص اجرای بانوان و متفاوت‌بودن فتاوای مراجع در این باره، منجر به ایجاد بلاتکلیفی در این زمینه شده است.
آیا در مجموعه فرهنگی طاها سعی کرده‌اید فضا را برای دختران بازتر کنید؟
بخش خواهران ما نزدیک به دو سال است که تشکیل شده. تلاش کرده‌ایم این فضا را مدیریت کنیم. مراجع راجع به این قضیه نظرهای متفاوتی دارند؛ اما نظر رهبر انقلاب در این خصوص مثبت است و حتی در دیدار اخیرشان با بانوان، گروه سرود دختران در سنین مختلف اجرا کردند. همین هم دست مارا بازتر و خیالمان را راحت‌تر کرده است.
ما هم داریم تلاش می‌کنیم این موضوع در فضاهای مختلف جا بیفتد.
برای جذابیت سرودها به چه پارامترهایی توجه می‌کنید؟
اول از همه سلیقه مخاطب عام مهم است. معمولا سرود را با فضاهای مختلف داریم. گاهی مخاطب ما، عام است. به خاطر بحث کرونا و مسائلی که بوده، اجراهای پاتوقی و میدانی بیشتر شده است تا اجراهای صحنه‌ای. در اجرای پاتوقی، مخاطب متفاوت است و چون عوام و عموم مردم هستند، سلایق متفاوت است و باید کار متناسب باشد.
اول از همه سلیقه مخاطب است و اگر مخاطب جذب نشود، نمی‌ایستد گوش کند که ما بتوانیم محتوایی را به او انتقال دهیم. بعد از سلیقه، محتواست. محتوا برای انتقال باید درست و بجا باشد.
البته المان‌های دیگر هم هست و تولید اثر تابع این است که فرض کنید در بخش موسیقی سازهایی که زنده ضبط می‌شود در استودیو یا… با قیمتی که کار درمی‌آید یک مقدار رابطه مستقیم دارد و ما باید در تولید، همه این‌ها را لحاظ کنیم؛ همچنین باید بحث مالی و زیبایی کار را در نظر بگیریم و دوتا آیتم جدی، همان سلیقه و محتواست.
سرود میان هنرهای دیگر در ایران چه جایگاهی دارد؟
سرود، هنری بسیار مردمی است. کمتر هنری وجود دارد که این‌قدر فضای مردمی داشته باشد و مخاطب با آن ارتباط نزدیک برقرار کند. معمولا به همین اجراهای پاتوقی هم که می‌رویم، مخاطب با هر ظاهری می‌ایستد و کار را گوش می‌کند.
به همین دلیل است که عرض می‌کنم یک هنر مردمی است. اگر هم یک سری آیتم‌ها رعایت نشود، مثل خیلی از هنرها ممکن است به سمت ابتذال برود. به‌هرحال باید از مردمی‌بودن سرود و از رسالت اصلی که هنر دارد، صیانت کرد.
نسبت به گذشته (مثلا اوایل انقلاب) اوضاع بهتر شده است یا در این زمینه افت داشته‌ایم؟
از چند منظر می‌شود به این قضیه نگاه کرد. درخواست‌ها در فضای سرود نسبت به اول انقلاب خیلی بیشتر ، ولی کار سخت‌تر و سلیقه‌ها خاص‌تر شده است؛ همچنین به دلیل اینکه در فضای موسیقی تعداد تولیدات بالا رفته و تنوع و توقع بالاست، تهیه کاری که بتواند سلیقه مردم را تأمین کند، سخت است.
به‌هرحال برای انتقال مفهوم همچنان آن ابزار توانمند را در فضای سرود داریم. به نسبت قبل کار زیاد تولید می‌شود؛ شاید زمان قدیم چند سرود تولید شده و همه هم در ذهن مردم مانده است؛ اما الان تعداد کار در فضای موسیقی زیاد است، کار سخت‌تر و اثرگذاری مشکل‌تر است.
گریزی هم به سرود «سلام فرمانده» بزنیم. به نظرتان چرا این سرود این‌قدر پرطرفدار شد؟
من تحلیل‌های مختلفی را خوانده و شنیده‌ام و بسیار روی آن فکر کرده‌ام. به نظر می‌رسد که خارج از حیطه تحلیلی است و در تحلیل نمی‌گنجد. به نظرم اقبالی که به این سرود بوده، به‌خاطر فضای پاک نوجوان‌ها و بچه‌هایی است که اجرا کردند و نیز نیت تولیدکننده‌هایش.
از سایر جهات، تحلیل‌ها سلیقه‌ای بوده است و خیلی فنی نبوده و به نظر می‌رسد برمی‌گردد به یک چیزی خارج از آیتم‌هایی که ما خودمان برای اثرگذاری سرود در نظر می‌گیریم. فکر می‌کنم بیشتر همان نیت کسانی بوده که در بحث تولید نقش داشته‌اند؛ محتوا هم البته درست بوده و همان نیت بوده که به کار ضریب داده است.
ما خیلی سعی کردیم دلایل مقبولیت چشمگیر این اثر را پیدا کنیم؛ البته ضعف‌های فنی هم از لحاظ شعر و موسیقی داشته است؛ولی بخش عمده‌ای از اثرگذاری‌اش به دلیل حس مثبت تولیدکنندگان کار است.
بخشی هم به این دلیل است که کار با جمعیت بالا اجرا شده و از بچه‌های کم‌سن و دهه نودی‌ها استفاده شده است؛ محتوا نیز خوش‌مضمون بوده و نیاز جامعه است. همه این‌ها در کنار هم باعث مقبولیت این اثر شده است. در فضای کودکان و نوجوانان، تولید آن‌قدر کم است که این کار چشمگیر شده و از آن استقبال می‌شود.
پس هرچه روی سنین پایین‌تر برای تشکیل گروه‌های سرود سرمایه‌گذاری کنیم، نتیجه بهتری می‌گیریم؟
قطعا. به نظر می‌رسد اگر برای سلایق مختلف کارهایی تولید شود و بچه‌ها در تولید کار مشارکت داده شوند، نتایج بهتری خواهد داشت.
نکته پایانی؟
مهم‌ترین نکته‌ای که به نظرم می‌رسد و دغدغه ما هم است، این است که الان خیلی از دوستان در فضای سرود وارد شده‌اند و کار سرود انجام می‌دهند؛ ولی چون به رسالت اصلی سرود که تربیت و انتقال مفهوم صحیح به مخاطب است توجه کمتری می‌شود، ممکن است نه‌تنها به نتیجه مطلوب نرسد، بلکه از آن هدف دور شود.
همچنین ممکن است به خاطر رقابت‌ها و مسائلی که هست، در بحث تربیت کودک اجحاف شود. خیلی باید به این قضیه توجه کرد که سرود به‌عنوان ابزار تربیت باقی بماند؛ ما هم داریم تلاش می‌کنیم که این فضا را بین گروه‌ها ترویج دهیم.
همچنین، در کشور نیاز به نظام‌مندشدن فضای سرود داریم. همان‌طور که سرود می‌تواند در فضای فرهنگی به کشور و شهرمان کمک کند، ممکن است آسیب‌هایی هم برای شرکت‌کنندگان در گروه سرود داشته باشد.
مثلا ممکن است کارکرد سرود عوض شود و به‌جای اینکه نوجوان وارد گروه‌های سرود شود و کار گروهی یاد بگیرد و تربیت شود، بخواهد وارد فضای تفاخر و کسب شهرت شود. این به مربی هم برمی‌گردد. گروه‌ها باید نظام‌مند شوند تا این آسیب‌ها در فضای سرود کمتر شود و کارکرد سرود در حالت واقعی‌اش بماند و نتیجه‌اش تربیت نسل شرکت‌کننده شود.
