به گزارش اصفهان زیبا؛ کتاب «تاریخ انقلاب در اصفهان (1344-1358)» به قلم عباس نصر آزادانی و همکاران، توسط نشر کویر به سال 1394 در 840 صفحه منتشر شده است و سعی کرده است نگاه جامعی نسبت به اتفاقات و خاطرات مبارزان اصفهان در انقلاب اسلامی داشته باشد.
آنچه در ادامه می خوانید، برگرفته از صفحات 184 الی 187 کتاب مذکور است که به ادبیات سیاسی انقلاب در ایام مبارزات دوران پهلوی پرداخته است.
ادبیات سیاسی انقلاب
تدوین و نگارش ادبیات انقلاب و سرگذشت پیدایش اندیشه های سیاسی که بسیار جالب و شیرین است، از حوصله این کتاب خارج و نیاز به تحقیق جداگانه ای دارد. امید است اساتید فن در این راستا گام بردارند. در این گفتار برای طرح موضوع، اشاره ای به پاره ای فرازهای چشمگیر خواهیم داشت. علاوه بر قرآن و نهج البلاغه که مورد استفاده نیروهای مذهبی بود، بی‌تردید ادبیات انقلاب اسلامی از این منابع و سرچشمه‌های انقلاب‌ساز تأثیرپذیر بوده‌اند.
الف: کتابهای مورد مطالعه مبارزان پیشرو در اصفهان (بدون رعایت ترتیب) عبارت بودند از:
۱- غرب‌زدگی؛ جلال آل احمد ۲- انقلاب تکامل اسلام؛ جلال الدین فارسی ۳- آوای روزها؛ سرود جهش‌ها؛ در فجر ساحل؛ محمدرضا حکیمی ۴- اسلام در ایران؛ پطروشفسکی، ترجمه کریم کشاورز 5- سخن عاشورا؛ فضل الله صلواتی 6- مجله مکتب اسلام از دارالتبليغ قم 7- الجزایر و مردان مجاهد، استعمار جدید؛ حسن صدر ۸- یک ویتکنگ یک میلیون دلار؛ ترجمه از انگلیسی 9- زردهای سرخ (مربوط به انقلاب چین) ترجمه از انگلیسی ۱۰- کشف هند؛ مهندس مهدی بازرگان ۱۱- کارنامه سیاه استعمار، اکرم زعیتر، ترجمه اکبر هاشمی رفسنجانی و کتاب‌ها و جزوات گوناگون پیرامون جنبش فلسطین ۱۲- میراث‌خوار استعمار، محمدتقی بهار (در مورد امریکا) ۱۳- جنگ شکر در کوبا مربوط به انقلاب کوبا ۱۴- چند کتاب که در مورد سید جمال الدین اسدآبادی بودند. ۱۵- امیرکبیر قهرمان مبارزه با استعمار- اکبر هاشمی رفسنجانی ۱۶- انقلاب مشروطه- احمد کسروی ۱۷- ماهی سیاه کوچولو- ۲۴ ساعت در خواب و بیداری (کودکان)؛ صمد بهرنگی ۱۸- کودک نیل، ابراهیم بت‌شکن (کودکان)؛ مصطفی زمانی ۱۹- همراه با قیام موسی + همگام با هجرت یوسف- زهرا رهنورد ۲۰- شهید جاوید، صالحی نجف آبادی ۲۱- پاتریس لومومبا؛ ترجمه از انگلیسی مربوط به انقلاب کنگو ۲۲- نژادپرستی و فرهنگ؛ منوچهر هزارخانی ۲۳- ارزیابی ارزش‌ها؛ مصطفی رحیمی ۲۴- اقتصاد به زبان ساده؛ رضا اصفهانی ۲۵- حکومت اسلامی؛ ابوالاعلی مودودی ۲۶- اقتصاد ما، فلسفه ما؛ محمدباقر صدر ۲۷- مجموعه کتابهای بازرگان (راه طی شده، سیر تحول در قرآن، پراگماتیسم در اسلام، مطهرات در اسلام، باد و باران در قرآن، مذهب در اروپا و آفات توحید و…) ۲۸- نژادپرستی؛ محمدجواد حجتی کرمانی ۲۹- چهار مقاله (چهار بنیان)؛ فخرالدین حجازی ۳۰- کتابهای داستانی ویژه کودکان؛ محمود حکیمی ۳۱- دنیا بازیچه یهود؛ سید محمد شیرازی ۳۲- راه حسین(ع)؛ محمد رضایی ۳۳- تفسیر پرتوی از قرآن؛ آیت الله طالقانی ۳۴- نشریه نسل جوان از (باهنر، هاشمی رفسنجانی و…) ۳۵- سلسله مقالات فرصت در غروب؛ انتشارات قائم اصفهان ۳۶- پرستوی دره پیچاپ از انتشارات قائم اصفهان ۳۷- راه حسین، تکامل از مجاهدین خلق اولیه ۳۸- کتابهای گلزاده غفوری- ویژه کودکان و نوجوانان ۳۹- دست‌نوشته‌های محرمانه‌ای که از سازمان‌ها، شخصیت‌ها، دفاعیات در دادگاه‌های نظامی و غیره بین نیروهای قابل اعتماد دست به دست می‌گشت و مطالعه می‌شد. ۴۰- کتابهای داستانی در مورد صحابه پیامبر(ص) نظیر بلال، ابوذر، مقداد و سری داستان قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب… فیلسوف‌نماها از مکارم؛ اشعار گرمارودی و کتاب علمای دیگر بیشتر توسط مذهبی‌ها خوانده می‌شد.
ب: در آستانه پیروزی انقلاب کتابهای نوینی در بازار به دست می‌آمد که قبلا منتشر نشده بودند. کتاب‌هایی که مربوط به رویدادهای یکصد و پنجاه سال اخیر ایران بودند نظیر:
۱- کتاب‌هایی پیرامون جنبش نفت، مصدق، کاشانی و رویدادهای پس پرده جنبش نفت. -مدرس و مبارزات او- محمدتقی خان پسیان- شیخ محمد خیابانی- رئیس علیخان دلواری- انقلاب مشروطه- جنبش تنباکو- سید جمال الدین اسدآبادی- روابط سیاسی ایران و انگلیس، ایران و آمریکا و کشورهای اروپایی- اسناد و روزنامه‌های تاریخی- و جزوات و کتابهای ابوالحسن بنی‌صدر و نظایر آنها به طور گسترده منتشر شدند.
۲- در قبل از پیروزی انقلاب کتابهای مرحوم مطهری، تفسیر المیزان و روش رئالیسم مرحوم طباطبایی، کتابهای عبدالحسین زرین‌کوب و آثار محمدتقی شریعتی و استاد محمدتقی جعفری و ناصر مکارم شیرازی و نظایر آنها برای مبارزین کتابهای شناخته شده بودند؛ ولی به عنوان کتاب انقلابی محسوب نمی‌شدند اما هرکس نیاز به مطالعات تفسیری و تاریخی یا عقیدتی عمیق داشت به آنها مراجعه می‌کرد.
3- برخی کتاب‌ها ویژه گروه‌ها و تشکل‌ها بودند و کسانی که در صدد راه‌اندازی سازمان بوده یا به یک تشکیلات پیوند می‌خوردند آنها را مطالعه می‌کردند. کتاب‌هایی نظیر: چگونه مبارزه کنیم، جزوه‌های سازماندهی و تاکتیک‌ها، آشنایی با مواد انفجاری و تسلیحات و… این جزوه‌ها توسط سازمان‌های مبارز مسلح تهیه شده بود، ولی به تدریج به بیرون تشکیلات راه یافت؛ اما اگر ساواک آنها را به دست می‌آورد شدیدترین شکنجه‌ها را انجام می‌داد تا دریابد که او آنها را چگونه به دست آورده است…
۴- کتابهای شریعتی که ادبیات و گفته‌های انقلاب را نیز عوض می‌کرد. این کتاب‌ها که از سال ۱۳۴۹ در اصفهان به صورت کپی در دسترس قرار گرفت، در روزهای پیروزی انقلاب با تیراژهای بسیار گسترده به فروش می‌رسید یا اهدا می‌شد.
5- رساله امام خمینی و کتاب ولایت فقیه برای مبارزین مذهبی نقش کلیدی داشت. پس از افزایش (ملحقات امر به معروف و نهی از منکر) به رساله عملیه، نقش سیاسی این رساله صدچندان شد.
در میان کتابهای فوق، از رساله و کتابهای امام و جزوه‌های تشکیلات مسلح که بگذریم، کتاب انقلاب تکاملی اسلام، نوشته جلال‌الدین فارسی نقش ایدئولوژیک برای انقلاب داشت و در محافل سیاسی اصفهان به بحث و مناظره گذاشته می‌شد. به دلیل محتوای آن ساواک هم بر آن حساسیت ویژه‌ای داشت. سید علی نکویی مدیرمسؤول انتشارات قائم که در جای خود از او گفته شده است برای نگارنده خاطره‌ای را نقل کردند که یک زمانی نزد آیت الله منتظری رفته و از ایشان درخواستی مربوط به مبارزات سیاسی و فرهنگی داشته است. آیت الله منتظری گفته است موافق هستم به شرط آنکه یک جلد کتاب انقلاب تکاملی اسلام برای من پیدا کنید. نکویی از نامبرده پرسید که چه شد ناگهان چنین خواسته‌ای دارید؟ پاسخ گفته است که زمانی نزد امام رفتم دیدم ایشان در حال مطالعه این کتاب هستند، من هم می‌خواهم آن را بخوانم، که نامبرده کتاب را با مشکل پیدا کرده و با جلد کتاب دعای کمیل آن را مجلد کرده برای آیت الله منتظری فرستاده است.
ج: اگرچه تا دو، سه سال قبل از پیروزی انقلاب در حوزه‌های علمیه روزنامه راه نداشت؛ اما شخصیت‌های مبارز حوزه و دانشگاه و تحصیل‌کردگان وظیفه روزانه خود می‌دانستند که روزنامه‌ها را بخوانند.
در این راستا روزنامه‌های کیهان و اطلاعات و بیشتر کیهان مورد استفاده قرار می‌گرفت. در شهر اصفهان (از سال ۴۷ تا 49) نشریه‌ای به نام «ندای حق» منتشر می‌شد که در آن مسائل مذهبی درج می‌گردید. این نشریه در پایگاه‌های مذهبی و فکری توزیع می‌گشت.
هنر و شعر انقلاب
در بین نیروهای مبارز اصفهان، شعر و سرود حماسی و کارهای دیگر هنری نقش به‌سزایی داشت. تکلمه‌های محمد دادخواه زبانزد بود. این تکلمه‌ها که اشعار آن معمولاً شعر نو و سروده‌های صلواتی یا موسوی گرمارودی بود در مجامع مخفی و آشکار و به مناسبت‌ها ارائه می‌شد.
در کوهنوردی‌ها و اردوهای دانشجویی مذهبی در سال‌های اول همان سرودهای چپ‌گرا نظیر سرود «پاییز آمد» و یا سرود لاله‌ها (از خون جوانان وطن لاله دمیده) خوانده می‌شد و به ترانه‌هایی نظیر «مرا ببوس» یا «مرغ سحر» که اینها از رادیوهای انقلابی منتشر می‌شد گوش می‌کردند؛ اما به تدریج سرودها گرایش دینی پیدا کرد تا جایی که در آستانه پیروزی انقلاب دعای وحدت و شعار لا اله الا الله، حسبی ربّی جل الله، ما في قلبی غیر الله و… شعار آنها شد.
این سرود که:
من اگر بنشینم تو اگر بنشینی چه کسی برخیزد
من اگر برخیزم تو اگر برخیزی، همگی برخیزند
زمزمه نیروهای انجمن‌های اسلامی مدارس و مساجد بود.
شعر «سوگند» سروده صلواتی را برخی از بچه‌ها به خاطر سپرده و آن را می‌خواندند.
گفته می‌شد که ناصر صادق در آخرین دفاعیات خود در دادگاه نظامی، پیش از اعدام شعر سوگند را با سوز و گداز خوانده است به طوری که حضار در دادگاه نتوانسته‌اند خود را نگه داشته و اشک ریخته‌اند!
در اصفهان بازی تئاتر نیز در میان نیروهای مذهبی مبارز وجود داشت. محتوای این تئاترها مسخره کردن رژیم یا نمایش گذشت‌ها و ایثارهای مبارزان دوران صدر اسلام بود…
پشت جلد کتاب «تاریخ انقلاب در اصفهان» به قلم عباس نصر آزادانی
