خانه‌ای بناشده روی یک تخته‌سنگ که دور تا دورش را نهر آبی فراگرفته بود و ما را به یاد قلعه‌ای انداخت که خندقی دورش کنده باشند، کوچه‌باغ‌هایی که صدای دلنواز آب جاری در آن‌ها به گوش می‌رسید.
پنجره‌هایی که از الگوی هندسی سه‌تایی پیروی می‌کردند و درختان کهن‌سال که پاییز بر آن‌ها گذر کرده بود، بخشی از تصاویر جذابی است که در روستای فریزهند دیدیم، قدم‌به‌قدم تماشا کردیم و عکس گرفتیم و با سکنه کم‌تعداد روستا گپ زدیم و خاطره پاییزی این روستای کهن به تاریخ نخستین روز از آذرماه، در ذهنمان ماندگار شد.
خرامان با پاییز، از هنجن تا چیمه
«هنجن 2.5 کیلـومتــر، ولوجرد 7 کیلومتر، چیمه 11 کیلومتر، تکیه ســـادات 13 کیلومتر، بیدهند 18 کیلومتر و فریزهند 21 کیلومتر»؛ این تابلو در جاده اصلی محور قدیم کاشان- نطنز توجهمان را جلب کرد.
مسیر پاییزی ویژه‌ای را انتخاب کرده بودیم. قرار ملاقاتمان با پاییز و بافت تاریخی مسیر بود. از اصفهان به سمت ابیانه رفتیم؛ ولی مقصد ابیانه نبود. قرار بود روستاهای بکر مسیر را ببینیم.
اولین توقفگاهمان روستای هنجن (Hanjan) بود که از دورنمای طبیعت پاییزی روستا، قلعه‌ای برفراز کوه و گنبد رُک فیروزه‌ای رنگش توجهمان را جلب کرد.
در ورودی روستا، تابلویی نصب کرده بودند که رویش نوشته شده بود: «حرم مطهر امـامزاده داوود بـن‌موسـی‌بن‌جعفــر (ع) (ملقب به آقای بزرگوار)، ساختمان حرم متعلق به دوره ایلخانیان یا سلجوقیان، مقدم زائران عزیر را گرامی می‌داریم.
هیئت امنای مذهبی روستای هنجن» زیر این تابلو هم هم تابلوی دیگری بود که بر رویش نام اقامتگاه بوم‌گردی هنجن ذکر شده بود با آدرس صفحه اینستاگرام (@hanjan.ecolodge) و شماره تماس اقامتگاه (09122003422).
روستای هنجن هم قدم‌به‌قدم دیدنی بود و البته پر از ویلاها و باغ‌های شخصی. یکی از لوکیشن‌های جذاب پاییزی‌اش هم نزدیک پل روگذر شهید سید اسماعیل موسوی هنجنی بود که می‌توانید بنشینید کنار جوی آب، چای و قهوه بخورید، عکاسی کنید و پاییز را در آرامش تماشا کنید.
روستای بعدی در مسیر این جاده، روستای ولوجرد بود؛ جایی که ما با درختان خشک انارش حسابی عکس گرفتیم و طعم شیرین انارهایش زیر زبانمان ماند. کمی جلوتر، رسیدیم به روستای چیمه که در ورودی‌اش تابلوی جالبی نصب بود.
بر روی تابلو زیر اسم روستا، نام محله‌ها را هم نوشته و با فلش مسیرشان را مشخص کرده بودند؛ روستای چیمه چهار محله دارد به نام‌های محله سرپشته، محله باغ هادی، محله ده و محله سرپرنده.
فریزهند با نوای آب و باد و پاییز
مسیرمان را که از روستای چیمه ادامه دادیم، به تابلویی رسیدیم که روی آن نوشته بودند: «بخشداری مرکزی نطنز، روستای فریزهند» و این آغاز ملاقات ما با روستایی بود که عکس‌هایش را قبلا دیده بودیم.
تابلوی دوم هم توجهمان را جلب کرد: «توجه! تمام املاک این روستا خصوصی می‌باشد. ورود به آن پیگرد قانونی دارد.» بعد از این تابلو مسیر پاییزی خلوت و جذابی پیش رویمان بود.
از خیابان‌های روستا با ماشین گذشتیم. بعد از خیابان شهید عباس کاظمی فریزهندی رسیدیم به میدانی که یک سو، ساختمان دهیاری بود و سوی دیگرش ساختمان مخابرات فریزهند.
در این میدان چندپرده هم نصب بود؛ از جمله پارچه‌ای که دهداری و شورای اسلامی شهر بر روی آن نوشته بودند: «اقدام به هر گونه ساخت و ساز اعم از ساختمان مسکونی، اتاق کارگری، دیوارکشی، ساخت استخر، ایجاد جاده و غیره بدون مجوز در سطح روستا تخلف محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد.»
روبه‌روی همین پرده هشدار، تابلوی «کوچه حسینه» را دیدیم که بر دیوار نیمه‌تازه‌سازی نصب شده بود و در قدیمی جذابی هم در مخروبه دیده می‌شد. ردپای ساختمان‌های تازه‌ساز آجری که داشتند جایگزین بافت کاهگلی تاریخی روستا می‌شدند را دنبال کردیم و از شیب کوچه‌ها بالا رفتیم.
نمای روستا از بالای دامنه کوه، هم نمای جذابی بود و هم موقع دیدنش آه از نهادمان برخواست! روستا پر از خانه‌های نیمه‌مخروبه و خانه‌هایی در دست ساخت بود.
الگوی خاص پنجره‌های چوبی خانه‌های روستا را تماشا کردیم و رسیدیم به گورستانی که هم تاریخی بود و هم با سنگ‌مزارهای نو با اسامی مختلفی از جمله شادروان ماشاءالله مرتضایی فریزهندی و جاجان محسنی، فاطمه ملک محمدی بیدهندی.
در مسیرمان درختی را دیدیم که از چند نقطه با تبر قطع شده بود؛ اما هنوز از پا نیفتاده بود.
شبیه این بود که تن درخت را جا به جا با تبر قطع کرده‌اند؛ اما گذاشته‌اند تا کم‌کم خشک شود و خودش بیفتد. جلوتر به دو خانه روبه‌روی هم رسیدیم. یکی با نمای سفید و بالکن تابلوی کوچه شهید حسن کاظمی را هم بر دیوارش داشت و دیگری خانه‌ای روی تخته‌سنگی عظیم.
از کوچه‌های نیلوفر که با اعداد شماره‌گذاری شده بودند گذشتیم وبه نـزدیکی کوچه شهید ابوالفضل مرتضایی راد رسیدیم؛ جایی که ساباط جذابی داشت. پیاده‌روی‌مان را در میان کوچه‌ها ادامه دادیم تا به دبستان شهید احمد مرتضــایی‌فــر رسیدیم.
مدرسه در سال 1324 تأسیس شده بود و دو عنوان «سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان» و «مدیریت آموزش و پرورش نطنز» هم بر تابلو دیده می‌شد.
در کنارش هم یک بنر پارچه‌ای نصب کرده بودند که رویش نوشته شده بود: «اقامتگاه سنتی روستای فریزهند، نظری- عبداللهی» دو شماره تماس هم برای هماهنگی اقامت در این مکان اعلام کرده بودند: «09134211325 و 03154306013». روستا بسیار خلوت بود.
با چند نفر صحبت کردیم و شنیدیم که تقریبا 15 خانوار در روستا ساکن‌اند و شماری از روستاییان هم که حالا ساکن تهران و اصفهان و کاشان و شهرهای دیگر شده‌اند، آخرهفته‌ها به خانه‌های قدیمی و ویلاهای نوسازشان در فریزهند می‌آیند تا از آب‌وهوای خنک و چشمه با آب گوارایش استفاده کنند.
دیه کهنِ باشکوه فریزند
شمال اصفهان و جنوب شرقی ابیانه، روستایی به نام «فریزهند (Ferizhand) وجود دارد که شکلی شبیه مار دارد و از شمال شرق به سمت جنوب غرب کشیده شده است.
جایی به نام چشمه سرخه هم میان روستا واقع شده و جزو جاذبه‌های منطقه محسوب می‌شود.«فریزهنـد دیهـی اسـت نسبتا بزرگ در دهستان چیمه‌رود از شهرستان نطنز.
در سال 1345 این دیه 217 نفر جعیت داشته است.» این روایت محمد مهریار (نویسنده، محقق، مترجم، ایران‌شناس و اصفهان‌شناس متولد سال 1297) در کتاب «فرهنگ جامع نام‌ها و آبادی‌های کهن اصفهان» است.
این کتاب سترگ توسط نشر فرهنگ مردم در سال 1382 با تیراژ 5500 نسخه در 1040 صفحه قطع وزیری منتشر شده است. در ادامه این روایت آمده: «فریزهند، بیدهند، نوجرد، هنجن و چیمه که مجموع دیه‌های این دهستان را تشکیل می‌دهند، همه قدیمی و کهن است و نام آن‌ها کافی است که قدمت آن‌ها را به گوش دل ما برساند.
در این دهستان هیچ دیهی که علامت کهن نداشته باشد وجود ندارد و همه دیه‌ها به طوری که از ظاهر نام آن‌ها آشکار است قدیمی و کهن است. دلایل دیگری هم بر قدمت آن‌ها هست و از جمله زبان مخصوص و مستقل این نواحی که آن را تحت عنوان لهجه‌های مرکزی نام‌گذاری کرده‌اند و همه نشان از قدمت و کهنگی تمدن در این ناحیه دارد.
چون همه علاقه ما به نام با شکوه آن است می‌پردازیم.»طبق این روایت، واژه فریزهند به صورت فریزند، که هر دو درواقع یکی است و این مسئله را توضیح خواهیم داد، از اجزای «فَری+ز+هند» معادل «اَند» ترکیب شده است.
واژه «فری» در لغت فارسی به معنای زیبا و خرم و آراسته آمده و همچنین از ادات تحسین است به معنای زه و آفرین و احسنت و از ریشه اوستایی فریه (Frya) آمده است و به همان معنای خجسته، مبارک و با فر و شکوه است.
چنان‌که فرخی گوید: «فری آن فریبنده زلفین مشکین/ فری آن فریبنده رخسار دلبر» و در معنای خجسته و مبارک امیر معزی می‌گوید: «فری عید مسلمانان و فرخ جشن پیغمبر/ همایون ومبارک باد بر سلطان نیک‌اختر» در اینجا این جزء نیز به همین معناست.
اما حرف «ز» آشکار است که هم‌وند است و برای تخلص از دشواری تتابع حروف مصوت است.
اما «اند» همان است که از ریشه اوستایی «ونت» آمده است و گاه آن را به صورت «مند» در کرامند، فرمند، ارجمند و غیره می‌بینیم و گاهی هم به صورت «نَد» در می‌آید.
چنان‌که در مرند و هرند و پارند و غیره داریم؛ اما درباره اینکه گفتیم «هَند» و «اَند» هر دو یک واژه‌اند این توضیح واجب می‌آید که بگوییم در خط پهلوی حرف «الف»، «اَ» و «ه» هر دو یک علامت دارد و هر چه را «هند» بنویسیم «اند» هم خوانده می‌شود؛ پس فریزند یا فریزهند یکی است.
تا این سخن را به پایان نبرده‌ایم بگوییم که فریزند صاحب لهجه و زبانی است و آن را در رسته زبان‌ها و لهجه‌های مرکزی می‌توان جا داد.یکی از مقاصد جذاب گردشگری طبیعی در این روستا، چشمه آب سرخ فریزهند است که در شهریورماه 1397 در فهرست میراث ملی ایرانیان به ثبت رسیده است.
این چشمه در فاصله 42 کیلومتری شمال‌غربی شهر نطنز قرار دارد و آنطور که ایسنا نوشته است «آب چشمه از دسته آب‌های بی‌کربناته مخلوط همراه با گاز است.
موقعیت قرارگیری چشمه در دل کوهستان کرکس و ویژگی‌های خاص آب آن، موجب شده است سالانه طبیعت‌گردان زیادی از این محل دیدن کنند. این چشمه به‌عنوان اثر طبیعی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.»
