ابیانه، دهکده گلگون استان اصفهان، با رنگ‌های پاییزی این روزهایش دل می‌رباید و هم‌زمان حسرت و تأسف را روانه ذهن و جانتان می‌کند. در کوچه پس‌کوچه‌هایش باید قدم بزنید و با چشم دل تماشا کنید. گوش جان بسپارید به نواها و آرامشش و البته از خودتان بپرسید اگر ابیانه در ترکیه بود، چطور با وجود نازنینش رفتار می‌کردند؟! اگر امارات متحده عربی بخت داشتن روستای منحصربه‌فرد ابیانه را داشت، چطور روی چشم نگهش می‌داشت؟
مسیر تشرف گردشگران را چگونه تعریف می‌کردند و آیا کهن‌سالانش که گنج‌نشین‌اند، به گردشگران التماس می‌کردند که سوغات بخرند؟! هنوز هم دیر نشده، تا پاییز است به دیدار ابیانه بروید و اگر مسئولیتی دارید و توانی، آب دستتان است زمین بگذارید و فکری به حال نجات بافت تاریخی و شادابی مردمانش کنید، لطفا!
حتی همین روزها که دیدن گردشگر خارجی در ایران دور از ذهن است و شماری از تورهای پاییزی ایران لغو شده‌اند، ابیانه میزبان گروه‌های مختلف گردشگران خارجی و به‌خصوص روس و اروپایی است که با ون و اتوبوس در میانه تور دور ایران به این روستای در آستانه ثبت‌شدن در فهرست میراث جهانی بشر می‌آیند تا بافت معماری، مردمی با لباس محلی و گویش خاص و البته طبیعت زیبایش را تجربه کنند.
ابیانه «کوه نور»ی است که اصفهان و ایران بخت داشتنش را دارند اما اجازه بدهید بگویم قدرش را نمی‌دانند و نمی‌دانیم! چرا می‌گویم قدرش را نمی‌دانیم؟ چون طی سال‌های اخیر بارها به این روستا سفر کرده‌ام و این پاییز هم دوبار، چند روزی مهمانش بوده‌ام و حالا می‌توانم تجربه‌ام را از دیدنش بگذارم کنار تجربه‌هایم از دیدن جزایر پرنس (Princes’ Islands, Adalar) در ترکیه، شهر صور در عمان، شفشاون در موراکو و جاذبه‌های گردشگری ابوظبی امارات؛ رفتار «آن‌ها» با گنجینه‌هایشان را که مقایسه می‌کنم با رفتار «ما» با گنجینه‌های کهن و منحصربه‌فردمان، قلبم درد می‌گیرد.
نگاه جهان به ابیانه
نام ابیانه در دو صفحه سایت یونسکو (UNESCO) به چشم می‌خورد؛ اولی، صفحه برنامه راه ابریشم (Silk Roads Programme) و دومی صفحه فهرست ذخیره یا آزمایشی (Tentative List). در صفحه اول فقط عکس دورنمای بافت تاریخی روستای ابیانه دیده می‌شود و اسم استان اصفهان (Isfahan province) و کشور ایران (Iran) به عنوان محل قرارگیری روستا ذکر شده است.
در صفحه دوم اما توضیحات بیشتری وجود دارد که از آن‌ها متوجه می‌شویم در تاریخ هفدهم شهریور 1386 یا هشتم سپتامبر 2007 (09/08/2007) پرونده دهکده تاریخی ابیانه (The Historical Village of Abyaneh) توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران در فهرست ذخیره یونسکو ثبت شده است. مکان روستا هم با عبارت روستای ابیانه، استان اصفهان (Village of Abyaneh, Isfahan Province) ذکر شده است.
در توصیف روستا هم آمده: «روستای ابیانه یکی از روستاهای تاریخی ایران است که میراثی از دوره ساسانیان تا زمان حاضر را در خود دارد که برخی‌هایشان منحصربه‌فرد هستند مانند آتشکده هارپاک (temple of “Herpak)، مسجد جامع با محراب ویژه سلجوقی‌اش و خانه‌های محلی که در هارمونی با بوم منطقه کوهستانی ساخته شده‌اند.
می‌توانید گویش ساسانی پهلوی (Sassanid Pahlavic words) را در مکالمات روزمره روستاییان بشنوید و لباس محلی را که ریشه در میراث کهن منطقه دارد، بر تن روستاییان ببینید. این روستا در داخل ایران، با روستای ماسوله (Village of Masouleh) مقایسه می‌شود؛ هر دو روستا به صورت پلکانی ساخته شده‌اند و در ساخت بناهایشان از مصالح بوم‌آورد استفاده شده است.
اما یک فرق بینشان وجود دارد. ابیانه به جز این که معماری بومی‌اش را حفظ کرده، آیین‌ها، فرهنگ، زبان و لباس بومی‌اش را هم دارد.» با وجود ارزشمند‌بودن این روستا و تأکیدها برای حفاظت از میراثش، هنوز نام ابیانه در فهرست میراث جهانی بشر به ثبت نرسیده است.
به تازگی هم وزیر میراث از ابیانه بازدید کرده اما تنها واکنشی که از این بازدید داشته یک توئیت است که در واکنش به تحریم خودش از طرف کانادا نوشته: «دیروز با مردم و گردشگران در قمصر، نظنز، ابیانه و زائران آقا علی عباس بودم. کانادا کیلو چند؟!»
چرا باید ابیانه را ببینیم؟
اگر مایلید یکی از کهن‌ترین روستاهای ایران را ببینید که بافت معماری منحصربه‌فردی هم دارد و جان می‌دهد برای پیاده‌روی‌های طولانی و عکاسی‌های دلنشین، بی‌شک یکی از بهترین انتخاب‌ها ابیانه است؛ چون فقط حدود دو ساعت و نیم با اصفهان و تقریبا چهار ساعت با تهران فاصله دارد. لباس بومی، دومین دلیل دیدن ابیانه است. چند روستا در ایران سراغ دارید که توانسته باشند لباس بومی‌شان را حفظ کنند؟! آن هم لباسی منحصر به فرد و زیبا که در فهرست میراث ناملموس ملی ایران هم به ثبت رسیده است.
دلیل سوم، گوش‌سپردن به گویش منــحـصربه‌فــرد ابــیانه‌ای‌هــاسـت. باید بدانید که قدیمی‌ترین گویش شـناسایی‌شـده اسـتان اصـفـهان مربوط به شهرستان ابیانه با ریشه پهلوی است و این نتیجه از تحقیقی با عنوان طرح ملی شناسایی گویش‌های ایرانی به دست آمده و گفته شده که 1038 نمونه گویش در استان اصفهان شناسایی شده‌اند. اگر دوست دارید در این مورد اطلاعات بیشتری به دست بیاورید می‌توانید به کتاب «واژه‌نامه گویش ابیانه» نوشته تینا درخشان‌رکنی، ندا ازکیا، مرضیه صناعتی مراجعه کنید و بیش از 3000 مدخل گویشی با آوانویسی کلی و اطلاعات فرهنگ نگاشتی را بخوانید.
از آدالار ترکیه و صور عمان تا ابیانه ایران
بر بلندای بام یکی از خانه‌های روستا می‌ایستم و دورنمای روستا را تماشا می‌کنم؛ انبوهی خانه پلکانی سرخ می‌بینم با بام‌های ایزوگام شده! در کوچه پس کوچه می‌چرخم و عکاسی می‌کنم جا به جا خانه‌هایی می‌بینم که نیمه مخروبه‌اند، نوسازی شده‌اند یا در حال نوسازی هستند.پــاییز اســت و روستـــا با ایـن خزان طلایی زیباتر شده است. دست‌فروش‌ها در بافت حضور دارند.
بعضی‌هایشان آخر هفته‌ها از کاشان می‌آیند و در روستا بساط می‌کنند. بعضی‌های دیگر مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های ابیانه‌ای هستند که میوه‌های خشک و لواشک و مغزیجات می‌فروشند و مدام دعوتتان می‌کنند به خرید.
روستا به غایت زیبا و رنگین است اما وقتی به یاد آداب تشرفی که اماراتی‌ها برای ورود به جاذبه‌های گردشگری‌شان تعریف کرده‌اند، می‌افتم و یادم می‌آید که در جزایر آدالار وسایل حمل‌و‌نقل موتوری اجازه تردد ندارند و گردشگران با اسب و کالسکه و دوچرخه جابهجا می‌شـوند و انبوه فضاهای اقامتی بومی (و نه نوساز) برای اقامت در جزیره پیدا می‌کنید و جابهجا کافه‌های جذاب و متناسب با بافت بومی منطقه دیده می‌شود، به خودم می‌گویم کاش ما حواسمان بیشتر به گنجینه‌های منــحصربهفرد حــسرت‌برانـگیزمان بود.
راهنمایی‌های گردشگرانه برای بیشتر لذت‌بردن از ابیانه
پیشنهاد گردشگرانه‌ام این است که اگر می‌خواهید سکوت ابیانه را زندگی کنید و از آرامشش لذت ببرید، دست‌کم یکی دو روز وسط هفته تا قبل از تمام‌شدن پاییز، به دیدنش بروید. اگر هم فرصت محدودتری دارید، می‌توانید یک صبح زود پنجشنبه یا جمعه به ابیانه بروید، بافت‌گردی کنید و ناهار «قلیه» بخورید.
عصر هم به گردشگری‌تان در روستا ادامه بدهید و حتما لباس محلی را از یکی از فروشگاه‌هایش کرایه کنید، بپوشید و در روستا بچرخید. حتما با محلی‌ها صحبت کنید، از دست‌ساخته‌ها یا محصولات باغی‌شان سوغات بخرید، انار شیرین منطقه را بچشید و غروب با روستا وداع کنید؛ تجربه‌ای غنی و جذاب برای یک آخر هفته پاییزی طلایی.
