برگزاری جشنواره به صورت مجازی اگرچه شور و حال سال‌های گذشته را ندارد، اما تعیین‌تکلیف دو اثر برگزیده و معرفی آن‌ها به دبیرخانه جشنواره تئاتر فجر از طریق این جشنواره استانی اهمیت این رویداد را مشخص می‌کند. نبودن بودجه و اعتبارات مناسب و بلاتکلیفی در مدیریت جشنواره استان از جمله نکاتی است که از زبان اهالی تئاتر اصفهان شنیده می‌شود. برای اطلاع از نظرات اهالی تئاتر با احسان جانمی، پویان عطایی و پیمان کریمی از کارگردان‌های تئاتر اصفهان گفت‌وگو کردیم.
حمید شهرانی مدیر امور هنرهای نمایشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا با اعلام اینکه سی‌و‌دومین جشنواره تئاتر استانی اصفهان، امسال به‌صورت غیرحضوری برگزار می‌شود می‌گوید: «از خردادماه سال جاری، جلساتی با حضور اهالی تئاتر در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان برگزار شد و آن‌ها نظرشان این بود که جشنواره تئاتر استان به خاطر ماهیت زنده‌بودن، به صورت حضوری برگزار شود؛ اما به‌خاطر شیوع ویروس کرونا از یک طرف و از طرف دیگر، به خاطر کم‌بودن تعداد آثار تولید یا اجراشده در بازه زمانی مورد نظر، نمی‌توانستیم در این‌باره تصمیمی قطعی بگیریم.»
او ادامه می‌دهد: «در نهایت به این دلیل که چشم امید هنرمندان در حال حاضر به همین جشنواره‌هاست، با هماهنگی وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی، تصمیم گرفتیم که جشنواره را به صورت غیرحضوری برگزار کنیم.»
شهرانی خاطرنشان می‌کند: «تفاوت جشنواره امسال با سال گذشته این است که بخش اجراهای حضوری منتفی شده و آثاری که از آذرماه سال ۱۳۹۸ تا آبان ماه سال ۱۳۹۹ تولیدشده و مجوز اجرا از شورای ارزشیابی و نظارت بر نمایش شهرستان یا استان اخذ کرده‌اند، می‌توانند با ارسال فیلم، متقاضی حضور در جشنواره باشند. در سی‌و‌دومین جشنواره تئاتر استان اصفهان، مرحله گزینش یا انتخاب اولیه آثار توسط شورای بازبینی را نداریم، صرفا آثار ارسالی از نظر تطابق با قواعد فراخوان، پالایش و در یک مرحله بررسی می‌شوند، سپس نمایش‌های منتخب از سوی هیئت داوران، به عنوان نماینده استان اصفهان به دبیرخانه سی‌و‌نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر معرفی خواهند شد.»
او با بیان اینکه در این جشنواره، صرفا آثار صحنه‌ای شرکت می‌کنند و مورد داوری قرار می‌گیرند، یادآور می‌شود: «سی‌و‌دومین جشنواره تئاتر استان اصفهان به‌صورت رقابتی برگزار می‌شود و مختص آثار ایرانی و اقتباسی است؛ به این معنی که آثار نمایشی خارجی پذیرفته نمی‌شود و متون نمایشی ایرانی که محتوای داستانی آن‌ها از موضوعات بومی، تاریخی، ادبی و در راستای شعار سال «جهش تولید» باشد، در اولویت قرار خواهد گرفت.» مدیر امور هنرهای نمایشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان، تکمیل و ارائه فرم شرکت در جشنواره، ارائه مجوز کتبی نویسنده یا ناشر و ارائه سه نسخه لوح فشرده دارای کیفیت مناسب تصویر و صدا را ازجمله مدارک موردنیاز برای شرکت در سی‌و‌دومین جشنواره تئاتر استان اصفهان می‌داند و تصریح می‌کند: «آخرین مهلت ارائه تقاضانامه و مدارک تا ۳۰ آذر ماه ۱۳۹۹، زمان داوری آثار دوم تا پنجم دی ماه و زمان اعلام نتایج نیز ششم دی‌ماه سال جاری است.»
تئاتر مجازی و آنلاین تنها امکان در شرایط کروناست
احسان جانمی، نویسنده و کارگردان تئاتر برگزاری به صورت بازبینی فیلم اجراها به جای بازبینی حضوری را تنها راه برای برگزاری جشنواره تئاتر استان و تمام جشنواره‌های تئاتری در دوران کرونا می‌داند: «باید واقعیت را بپذیریم که در دوران کنونی همه‌گیری کرونا که متأسفانه طولانی هم شده است و معلوم نیست تا کی ادامه خواهد داشت، به جز از طریق برگزاری جشنواره‌ها به صورت مجازی یا داوری بر اساس فیلم اجرای تئاتر نمی‌توان کار دیگری کرد. قطعا شکل مطلوبی برای تئاتر که هنری زنده است نخواهد بود و هدف غایی تئاتر هم این نیست؛ با این حال چاره‌ای نمانده و شرایط این‌گونه ایجاب می‌کند. بنابراین از منظر من انجام‌شدن به این صورت بهتر از کنسل‌کردن و منتفی‌کردن کامل جشنواره‌هاست. تجربه برگزاری جشنواره تئاتر مقاومت هم ثابت کرد که می‌توان با وجود تمام مشکلات کارهایی را انجام داد و نگذاشت چراغ تئاتر خاموش شود.»
او ادامه می‌دهد: «به دنبال ایدئال‌ها‌بودن در شرایط کنونی که چندین ماه است سالن‌های تئاتر تعطیل است و اهالی تئاتر بیکار شده‌اند، جایی ندارد. اهالی تئاتر هم به تمرین و اجرای تئاتر دلخوش اند و هم اینکه بسیاری از آن‌ها درآمدشان به صورت مستقیم وابسته به تئاتر است. خیلی از تئاتری‌ها در این چندین ماه با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو شدند و عملا تنها ماندند. کار نکردن تئاتری‌ها تنها بهانه‌ای شد که مدیران و مسئولان کم‌کاری کنند؛ وگرنه چه کسی در این چند ماه کمکی به این قشر کرد؟ همه شعار دادند. هیچ کس واقعا فکری به حال تئاتر نکرد. حمایت‌ها آنقدر اندک و همراه با بوروکراسی و کاغذبازی بیش از حد انجام شد که در عمل اتفاقی برای کسی نیفتاد. با این شرایط واقعا می‌توان از همین روزنه برگزاری مجازی و آنلاین هم روبرگردانیم و همه چیز را کنسل کنیم؟»
جانمی به ادامه فعالیت صنف‌های دیگر در دوران کرونا هم می‌پردازد. اتفاقی که برای تئاتر روی نداد و سالن‌ها تعطیل ماندند: «مشاغل به مراتب خطرناک‌تر از تئاتر در این دوران مجوز فعالیت با رعایت پروتکل‌های بهداشتی را گرفتند. آیا نمی‌شد با همین قوانین به اجرای تئاتر پرداخت؟ تلویزیون تعطیل شد؟ تولیدات سینمایی تعطیل شد؟ نه هیچ‌کدام تطیل نشد. فقط تئاتر بود که از اول تعطیل شد. چندین هزار نفر اهالی تئاتر بیکار شدند و این تأثیر را باید ضرب در چند کرد؛ چرا که خانواده‌های تئاتری را هم شامل می‌شود. واقعا این افراد باید در این 10ماه چه کار می‌کردند؟» این کارگردان تئاتر دیر اعلام‌شدن فراخوان جشنواره تئاتر استان اصفهان را تنها ایراد این جشنواره دانست: «در حالی که به همه استان‌ها از مهرماه ابلاغ شده بود که جشنواره تئاتر استان را برگزار کنند، تنها استانی که خیلی دیر فراخوان را اعلام کرد اصفهان بود. به نظرم این تنها مسئله این جشنواره است و به همین شیوه و با تمام دشواری‌ها باید انجام می‌شد که اتفاق افتاد. از نظر تعداد آثار هم فکر می‌کنم همه کارهایی که در چند ماه قبل از کرونا تا اسفند روی صحنه رفتند یا بعد از آن در دوران کرونا تولید شدند 18 یا 19 کار آماده برای حضور در جشنواره وجود داشته باشد.»
دیر اعلام‌شدن فراخوان حق گروه‌ها را ضایع کرد
پویان عطایی، بازیگر و کارگردان تئاتر معتقد است فراخوان جشنواره تئاتر استان باید چند ماه پیش اعلام می‌شد نه در زمانی که کار از گذشته است: «حدود چهار یا پنج ماه پیش با علم به اینکه وضعیت همه‌گیری کرونا ادامه‌دار خواهد بود، به دوستان پیشنهاد دادیم که فراخوان جشنواره استان را اعلام کنند تا گروه‌ها در فرصت موجود اجراها را تصویربرداری و برای جشنواره ارسال کنند. از طرف دیگر وقتی مشخص است که جشنواره تئاتر استان باید برگزار شود بنابراین راهکار برگزاری باید در زمان مناسب اتخاذ شود، نه زمانی که دیگر راهکار پیدا کردن هم به درد نمی‌خورد. زمان گذشت و تصمیمی اتخاذ نشد و دوماه پیش تصمیم گرفتند اصلا برگزار نکنند و یک ماه پیش اعلام کردند مرکز هنرهای نمایشی فشار آورده که حتما باید جشنواره برگزار شود. این در حالی است که همه شهرهای دیگر چه به صورت فیلم و چه به صورت اجرای حضوری محدود و کنترل‌شده جشنواره استانی را برگزار کرده‌اند و دو اثر برتر را هم به جشنواره تئاتر فجر معرفی کردند تازه اصفهان تصمیم گرفته که جشنواره را برگزار کند.» او ادامه می‌دهد: «تا اینکه فراخوان استان اصفهان در روز 26 آذر منتشر شد و وقتی گاه‌شمار جشنواره را دیدم متوجه شدم گروه‌ها کلا از همان روز اعلام فراخوان تا چهارروز فرصت دارند فیلم اجرای نمایش‌هایشان را ارسال کنند. واقعا این قضیه خنده‌دار بود. واقعا کدام گروه می‌تواند در چهار روز معجزه کند و فیلم اجرا را آماده کند و بفرستد؟ مشکل و آسیب‌شناسی تئاتر ما دقیقا همین نکته است. یعنی زمانی به فکر می افتیم که واقعا دیر شده است. اینکه به جای برگزار‌نشدن و کنسل‌شدن به سمت برگزاری با فیلم رفته‌ایم خوب و مورد‌تأیید است؛ اما این همه از دست‌دادن زمان و اعلام با تأخیر جشنواره تئاتر استان باعث نادیده گرفته‌شدن حق بسیاری از گروه‌ها شد.»
عطایی با بیان اینکه حضور در جشنواره‌ها شاید تنها راه فعالیت کنونی برای گروه‌های تئاتر باشد می‌افزاید: «صرف معرفی دو اثر از هر استانی به معنای پذیرفته‌شدن در جشنواره فجر نیست؛ با این حال ما می‌دانیم که جشنواره فجر برگزار خواهد شد و مبلغی هم به عنوان ورودی به گروه‌ها تعلق می‌گیرد؛ بنابراین امکانی برای گروه‌هاست که در صورت پذیرفته‌شدن در جشنواره فجر هم به نوعی از منظر مالی به اهالی تئاتر کمک شود و هم مهم‌تر از آن به لحاظ روحی انگیزه‌ای برای بچه‌های تئاتر به‌وجود بیاید. ما در این شرایط کرونا شاید بیش از پول به نوعی انگیزه و روحیه برای ادامه‌دادن نیاز داریم. واقعیت این است که هنرمند نمی‌تواند به مدت طولانی کار نکند و گوشه خانه بنشیند. این ده ماه واقعا برای اهالی تئاتر سخت گذشته و مشکلات بسیار زیادی را برای زندگی و معیشیت آن‌ها به‌وجود آورده است. در نتیجه چنین امکانی یعنی معرفی‌شدن به جشنواره فجر باید به شکلی اجرایی شود که گروه‌های بیشتری شانس خودشان را برای رفتن به فجر امتحان کنند نه فراخوانی که کلا چهار روز فرصت ارسال آثار دارد.»
این کارگردان تئاتر دلیل دیر اعلام‌شدن را بلاتکلیفی در برگزاری جشنواره امسال می‌داند: «امسال قرار بود انجمن نمایش جشنواره تئاتر استان را برگزار کند و در جلسه‌ای هم برخی شروط و همچنین هزینه‌هایی که باید تأمین می‌شد را ارائه کرد. اداره فرهنگ و ارشاد اصفهان اما برای تصمیم‌گیری مدام امروز و فردا کرد. بعد از چند وقت دوباره تصمیم گرفته شد که به سیاق سال‌های گذشته امور هنرهای نمایشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان جشنواره را برگزار کند. در جایی به نقطه‌ای رسیدیم که نه انجمن و نه امور هنرهای نمایشی هیچ‌کدام تمایلی به برگزاری نداشتند تا اینکه فشار مرکز هنرهای نمایشی برای معرفی دو اثر باعث شد در کمترین زمان ممکن فراخوان جشنواره اعلام شود. البته این را هم باید بگویم که خود آقای شهرانی به عنوان برگزار‌کننده هم از این قضیه دل خوشی نداشت و به نظر او جشنواره باید از زودتر از این اعلام می‌شد؛ اما اتفاقاتی رقم خورد که خیلی دیر برای برگزاری جشنواره اقدام شد.»
نبود اعتبار مالی، بزرگ‌ترین مشکل جشنواره تئاتر استان است
پیمان کریمی، کارگردان تئاتر و از اعضای هیئت‌مدیره انجمن نمایش اصفهان معتقد است جشنواره‌های استانی تئاتر سال به سال ضعیف و ضعیف‌تر شده است: «من شاید نزدیک 20 دوره در جشنواره‌های استانی حضور داشتم و از نزدیک شاهد برگزاری دوره‌های متعددی بودم. متأسفانه جشنواره‌های استانی در طول سالیانی که جلو رفتیم به سرنوشت تلخی دچار شدند و نه تنها هیچ پیشرفتی حاصل نشد، بلکه وقتی جشنواره‌های سال‌های دهه هفتاد را با زمان حال مقایسه کنیم از هر نظر چه جوایز، چه ورودی جشنواره و چه امکاناتی که برای گروه‌ها اختصاص می‌یافت و… عقب‌گرد داشته است. حالا اگر امسال را هم به دلیل شرایط کرونا فاکتور بگیریم، سال‌های قبل هم در 80درصد استان‌ها برگزاری این جشنواره رفع تکلیف و نوعی برگزاری فرمالیته است که تنها به دلیل فشار وزارت فرهنگ و ارشاد اجرایی می‌شود. مگر اینکه در استانی مدیرکل اداره ارشاد خودش علاقه‌مند باشد و بخواهد جشنواره را با شرایط درست و استاندارد برگزار کند.» او معتقد است که اختصاص‌نیافتن اعتبارات مالی لازم برای برگزاری جشنواره مهم‌ترین معضل این جشنواره است. معضلی که سال به سال هم از کیفیت جشنواره کاسته و هم امسال باعث بلاتکلیفی و دیراعلام شدن فراخوان این جشنواره در اصفهان شده است: «اینکه چرا ما موفق نشدیم به موقع فراخوان جشنواره استان را اعلام کنیم و در نهایت به این شکل فراخوان اعلام شد، در همین مسئله نبود اعتبارات مالی نهفته است. واقعیت این است که چندین دور مکاتبه هم از طرف انجمن نمایش و هم از طرف مدیر کل اداره فرهنگ و ارشاد اصفهان با تهران صورت گرفت که اعتبار مالی جشنواره تئاتر استان چیست و از کدام منبع باید تأمین شود؟ در نهایت جوابی که دادند این بود که ما قول پانزده میلیون تومان را نه در زمان حال که در آینده می‌دهیم. هزینه داوری، ورودی گروه‌ها، جوایز و ده‌ها موارد دیگر حداقل 150 میلیون بودجه می‌خواهد. آیا واقعا برگزاری جشنواره استانی با 15 میلیون تومان اساسا امکان‌پذیر است؟ البته این شرایط مربوط به امسال نیست؛ سال گذشته هم 15میلیون به اداره کل اصفهان اختصاص یافته بود.» کریمی ادامه می‌دهد: «از طرف دیگر مدیر کل اداره فرهنگ و ارشاد به صورت علنی اعلام کرد اعتباری برای این جشنواره ندارد و انجمن نمایش هم اساسا بودجه‌ای ندارد که بخواهد با آن جشنواره را برگزار کند. انجمن سالانه 20 تا 30 میلیون بودجه می‌گیرد با عنوان حمایت از اجرای عمومی آن هم برای نزدیک به چهل گروه ثبت‌شده تئاتر در اصفهان. در نتیجه کاری از دست انجمن برنمی آید. این شرایط در نهایت منجر به این تصمیم شد که اصلا جشنواره کنسل شود تا اینکه بحث شد با توجه به انجام جشنواره در همه استان‌ها و فشار تهران برای برگزاری، اصفهان هم به هر نحوی شده جشنواره را اجرایی کند.» این کارگردان تئاتر درباره برگزاری جشنواره به صورت مجازی و بازبینی فیلم اجراها هم می‌گوید: «تا قبل از اعلام فراخوان نظر ما در انجمن نمایش بر برگزار نشدن جشنواره بود. نه به دلیل مجازی بودن؛ چرا که این تنها راهی است که فعلا می‌توان کار کرد، بلکه به این خاطر که حتی اگر به صورت مجازی و به صورت فیلم هم بخواهیم جشنواره را برگزار کنیم بالاخره باید بودجه‌ای وجود داشته باشد تا بتوان امور جشنواره را پیش برد و مثلا به گروه‌ها برای ضبط آثارشان کمک‌هزینه‌ای اختصاص داد. وقتی هیچ اعتباری نیست فرقی نمی‌کند مجازی یا حضوری؛ با این شرایط برگزاری جشنواره چطور امکان پذیر است؟»
