متروی اصفهان و گذشتهای که طولانی است
«مترو» تنها یک وسیله حملونقل در شهرهای بزرگ نیست و به دلیل تأثیرات گسترده و چشمگیری که در حوزههای مختلف اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی دارد، بهعنوان یکی از شاخصههای مهم تکنولوژی شهری در دنیا شناخته میشود. فکر ایجاد قطار شهری در اصفهان به زمان احداث ذوبآهن در دهه 1340 بازمیگردد که مطالعه و پیشنهاد اولین مسیر از طرف مشاور خارجی، از فرودگاه بینالمللی اصفهان به فولادشهر و ذوبآهن مطرح و ارائه شد که هیچگاه این طرح به مرحله اجرا در نیامد. سپس در سال 1355 توسط مهندسان مشاور سوئدی ولوو، مطالعات جامع حملونقل شهر اصفهان انجام و طرح شبکه مترو سبک و اتوبوس ارائه شد که آن هم بلااستفاده ماند. بعد از انقلاب اسلامی در سال 1359 با توجه به مطالعات جامع حملونقل که توسط سازمان مدیریت برنامهوبودجه استان انجام شد، بر اساس نیاز شهر اصفهان و درخواست استانداری به مدت یک سال، شرکت مهندسان مشاور پاسیفیک کوماگائی گومی، انجام مطالعات متروی اصفهان را عهدهدار و سپس احداث شبکه تراموای اصفهان پیشنهاد شد. در سال 1363 مطالعات حملونقل توسط مجتمع فولاد مبارکه، استادان و کارشناسان دانشگاه صنعتی انجام گرفت که این مطالعات محدود به ایجاد قطار مسافربری منطقه صنعتی حاشیه زایندهرود بود. طی سالهای 1366 تا 1369 مطالعات جامع حملونقل و ترافیک اصفهان توسط دانشگاه صنعتی و با مدیریت سازمان حملونقل و ترافیک انجام و متعاقب آن بین سالهای 73 13- 1371 مطالعاتِ قبل از امکانپذیری حملونقل انبوه منطقه اصفهان توسط مشاور فرانسوی سوفرتو و در سالهای 75 13- 1374 مطالعات امکانپذیری آن توسط مشاور استرالیایی ppk انجام شد و شبکه حملونقل انبوه منطقه اصفهان مشخص شد. در سالهای 1377-1375 طراحی اولیه خطوط اولویتدار قطار شهری اصفهان و حومه انجام و در سال 79 بودجه احداث قطار شهری در پنج شهر کشور در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.
خط یک مترو و 15 سال صبوری برای افتتاح
در سال 1380 طرح نهایی خط یک (شمال جنوب) به طول 12,5 کیلومتر مصوب و عملیات اجرایی ساخت تونل آن آغاز و با اضافهشدن 7,7 کیلومتر مسیر کاوه- قدس (شمال غرب)، خط اول قطار شهری اصفهان از شمال غرب تا جنوب به طول 20,2 کیلومتر کلید خورد. این خط از شمال شهر اصفهان شروع شده و پس از طی مسیری به طول 20,2 کیلومتر به پایانه مسافربری صفه در جنوب اصفهان میرسد. در این خط ۲۰ ایستگاه وجود دارد. با آنکه ساخت این خط در سال ۱۳۸۱ آغاز شد، اما پس از ۱۵ سال به طور کامل افتتاح شد. فاز نخست شامل ۱۰ ایستگاه به طول ۱۱ کیلومتر بود که در ۲۳ مهرماه ۱۳۹۴ افتتاح و فاز دوم یک سال بعد، در ۱۳ آبان ۱۳۹۵ به بهرهبرداری رسید. در مرداد ماه ۱۳۹۶ فاز سوم، یعنی ایستگاههای سیوسهپل، دکتر شریعتی و آزادی (دروازه شیراز) به بهرهبرداری آزمایشی رسیدند و قطار برای اولین بار از زیر زایندهرود عبور کرد. فاز چهارم این پروژه، شامل ۶ ایستگاه امام حسین (دروازه دولت)، انقلاب، دانشگاه، کارگر، کوی امام و دفاع مقدس (صفه) در آخرین روزهای سال ۱۳۹۶ به بهرهبرداری رسید و خط ۱ مترو اصفهان تکمیل شد. در حال حاضر، برخی از ایستگاههای این خط هنوز تکمیل نشدهاند، اما این ایستگاهها فعال و مورداستفاده مردم اصفهان هستند.
خط دو برای حملونقل سریعتر در اصفهان
مسیرخط 2 مترو، شرقی- غربی است. از شهرک امام حسین (ع) (دارک) شروع و با عبور از ایستگاه تقاطعی امام حسین به سمت خمینیشهر ادامه و پس از عبور از روی میدان لاله در طول خیابان زینبیه تا شهرک اما حسین (ع) ادامه پیدا میکند. طول کل مسیر ۲۴٫۴ کیلومتر و دارای ۲۳ ایستگاه است. فاز یک این مسیر تصویب و اجرای آن آغاز شده است. خط سوم قطار شهری اصفهان نیز که در حال مطالعه است، از ایستگاه میدان آزادی آغاز میشود و با عبور از بلوار دانشگاه و بلوار ارتش به پایانه جنوب غرب شهر اصفهان واقع در جنوب تقاطع اندیشه میرسد و به خط قطار برقی فولادشهر و زرینشهر متصل میشود. طول این مسیر حدود 8,8 کیلومتر و شامل ۷ ایستگاه است و ادامه این خط از میدان آزادی تا میدان لاله بوده که در حال تکمیل مطالعات است.
عملیات احداث 16 ایستگاه خط دو با سرعت
امروز خط دو مترو را میتوان یک ابرپروژه در کلانشهر اصفهان نامید. با احداث خط دوی مترو حملونقل مسافر راحتتر، سریعتر و ترافیک در مسیر خط دوم قطار شهری اصفهان بهشدت کاهش مییابد. خط دوم مترو، حدفاصل دپوی زینبیه تا خمینیشهر به طول 24,4 کیلومتر در سال 1385 به تصویب شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور رسیده و مطالعات آن در سال 1390 توسط مشارکت مترا – پژوهش – سیسترا آغاز شده است. قرار بود مطابق با برنامهریزی انجام شده عملیات اجرایی خط دوم در سال 1394 شروع شود، اما حفاری خط دوم مترو از ماههای پایانی سال 1397 شروع شد. محـدوده خـــط دوم قطار شهری اصفهـــان از شهرک امامحسین در محله دارک شروع شـــده و بـــاعبـــور از خیابان آیتالله غفاری زینبیه، لاله شمالی، لاله جنوبی، علامه مجلسی، میدان امام علی (ع)، هاتف، نشاط، فلسطین، آمادگاه و باغ گلدسته به ایســتگاه میــدان امام حســین (ع) میرسد. خــط دوم در این قسـمت از زیر خـط یک متـروعبـورکـرده و با عبور از خیابـان طالقانـی، خیابان صاحب روضات و زیر بزرگراه شهید خرازی وارد خیابـــان کهنـــدژ میشود. فاز اول خط دو قطار شهری در اصفهان حدود 14,5 کیلومتر مسافت دارد و برای این قسمت 16 ایستگاه در نظر گرفته شده که عملیات عمرانی 13 ایستگاه از آنها آغازشده و در حال انجام است.
رکورد بیسابقه حفاری در فاز اول خط دو
انجام عملیات عمرانی تونلهای مربوط به فاز یک خط دو یکی دیگر از بخش مهم این طرح است. این بخش از دو جبهه ادامه پیدا میکند. عملیات حفاری در قسمت شمالی با دو دستگاه تیبیام (T.B.M) متعلق به شهرداری اصفهان از اوایل سال گذشته آغاز شده و اکنون درمجموع حدود 5,5 کیلومتر تونل احداث شده است. این یک رکورد بیسابقه حفاری برای شهر اصفهان است که توانسته طی یک سال، 5,5 کیلومتر حفاری مکانیزه داشته باشد. در حال حاضر دستگاه تیبیام (T.B.M) غربی با عبور از ایستگاه عمان سامانی، در فاصله 800 متری ایستگاه لاله است. برای مدیریت در زمان، مقدمات حفاری تونل مترو از سمت غرب شهر هم شروع شده است و در دهه فجر تیبیام (T.B.M) سوم آغاز به کار میکند و همچنین مراحل احداث ایستگاههای خرازی، چهارسوق و خلجا هم آغاز و تا قبل از اینکه تی بیام به آنجا برسد، سازه نگهبان مورد نظر در این ایستگاهها اجرا خواهد شد.
حذف مشکلات احداث خط یک، در عملیات عمرانی خط دو
احداث خط یک با مشکلات زیادی همراه بود که باعث طولانیتر شدن پروژه شد. تلاش شده تا در روند احداث خط دو، ابتدا سازه نگهبان و سفتکاری ایستگاهها انجام و آماده ورود دستگاه تیبیام (T.B.M) شوند تا در زمان و منابع صرفهجویی شود. از دیگر اقدامات قابل توجه در روند احداث خط دوم قطار شهری این بوده که سعی شده است در صورت امکان عملیات آن بهصورت زیرزمینی و کاملا مکانیزه انجام شود و ترافیک شهری را کمتر درگیر کند.
تلاش شهرداری برای تأمین هزینه سنگین احداث خط دو
هزینه اجرای خط دو را که بِحق بسیار زیاد است، شهرداری اصفهان تاکنون توانسته تأمین کند. هزینه احداث خط دوی مترو در زمان شروع در مرحله اول هزینه ساخت تونل و سفتکاری ایستگاههای فاز اول 1500 میلیارد تومان برآورد شد که در سه فاز عملیاتی شد. هزینه تأمین اجرای عملیات برقی و مکانیکی و همچنین تأمین واگن از وظایف دولت است و از طریق فاینانس تأمین خواهد شد. هزینه پیشبینیشـــــده 1500 میلیارد تومانی در حال حاضر به سه برابر افزایشیافته، درحالیکه منابعی که در قالب اوراق مشارکت برای این پروژه تخصیصیافته ثابت مانده و گاهی حتی کمتر شده است. نحوه استفاده از اوراق مشارکت به این صورت است که دولت هرسال، سقفی را بابت پرداخت اوراق مشارکت برای راهاندازی پروژههای بزرگی مانند مترو در نظر میگیرد و بین کلانشهرها تقسیم میشود که سهم اصفهان از این بودجه ناچیز است. در حال حاضر با توجه به افزایش چند برابری هزینهها، این مبلغ بدون کمک شهرداری بسیار اندک خواهد بود. با توجه به شرایط نابسامان اقتصادی، اعضای شورای شهر و شهردار اصفهان بهشدت پیگیر تأمین بودجه لازم برای راهگشایی و تأمین کسریها برای خط دو بودهاند. بهخصوص که تقریبا دوسوم عملیات عمرانی خط دوم آغازشده و اگر خط دو با کسری بودجه مواجه شود، این حرکت بزرگ که آغاز شده و با سرعت غیرقابلتصوری در سال گذشته ادامه پیداکرده، دچار مشکل میشود. شهرداری اصفهان برای درآمدزایی از مترو که معمولا پروژهای هزینهزا و بسیار گران است، برنامههایی دارد. شهرداری در نظر دارد با احداث مراکز تجاری در ایستگاههای مترو و محوطههای اطراف آن که شعاع نفوذی بالایی دارند، بهعنوان مراکز درآمدزا استفاده کند. این طرح از یکی دو سال قبل در دستور کار قرار گرفته است. شهرداری با بخش خصوصی برای مشارکت وارد تعامل شده، اما این طرح هنوز اجرایی نشده و پیگیری برای تعامل با سرمایهگذاران بهصورت جدی در حال انجام است.
ایستگاههای خط دو در مسیر پیشرفت
خط دوم مترو دارای تونل عمیق به طول 14,5 کیلومتر و تونل کمعمق به طول 10,25 کیلومتر است. این خط 16 ایستگاه عمیق و 7 ایستگاه کمعمق دارد. عملیات ساختمانی تونل و ایستگاههای قطعه اول مسیر حدفاصل ایستگاه دارک تا ایستگاه کهندژ، شامل 14,5 کیلومتر تونل عمیق بهصورت دو تونل شش متری از دارک تا ایستگاه امام علی (ع) و یک تونل 8,5 متری از ایستگاه امام علی (ع) تا کهندژ، با حفاری دستگاه TBM بوده که دارای 16 ایستگاه عمیق دو و سه طبقه است. عملیات ساختمانی تونل و ایستگاههای قطعه دوم مسیر حدفاصل ایستگاه کهندژ تا ایستگاه خمینیشهر، شامل 10,25 کیلومترتونل کمعمق (پوشش و حفر) و 7 ایستگاه کمعمق است. تاکنون عملیات احداث ایستگاههای خط دوم مترو پیشرفت خوبی داشته است. طبق آخرین گزارش قراردادهای احداث خط دو، تونل دارک تا امام علی (ع) 45درصد، تونل کهندژ تا امام علی (ع) 17درصد، ایستگاه زینبیه 78درصد، ایستگاه عاشق اصفهانی 98درصد، ایستگاه عمان سامانی 72 درصد، ایستگاه لاله 86 درصد، ایستگاه شاهد 17 درصد، ایستگاه طوقچی 2درصد، ایستگاه امام حسین (ع) 2درصد، ایستگاه خلجا 10درصد، ایستگاه چهارسو 41درصد و ایستگاه خرازی 54درصد پیشرفت فیزیکی داشتهاند.
کاهش حرکت قطار به 8 دقیقه
خط یک مترو از سال 96 بهصورت مداوم در حال خدماترسانی به شهروندان اصفهانی است و نقش مؤثری در حملونقل مسافر و کاهش آلودگی و ترافیک سطح شهر داشته است. سریعتر رسیدن مسافران به مقصدشان، یکی از دلایل مهم استقبال شهروندان از متروی اصفهان است که بهمرورزمان با کمشدن فاصله رسیدن قطارها بر تعداد مسافــــــران افزوده شد. حالا برای کم شدن زمان رسیدن قطارها دو رام قطار (10 واگن) نیز به ناوگان خط یک اضافه شده است تا سرفاصله حرکت قطارهای خط یک از 12 دقیقه به 8 دقیقه برسد. ارزش محموله واگنهای مترو که به خط اول قطار شهری اصفهان اضافه میشود، 300 میلیارد تومان است. این اقدام در قالب یک قرارداد کلی بین سازمان همیاری شهرداریها و دهیاریهای کشور و شرکت پوژن چین است که برای تأمین قطار شهری شهرهای اصفهان، شیراز و تبریز اجرایی شده است. تعداد واگنهای این قرارداد 315 دستگاه است که 63 رام را تشکیل میدهد؛ تأمین اعتبار این قرارداد بر عهده دولت است. واگنهای جدید بهصورت موردی در خط یک تست میشود و بهرهبرداری آزمایشی صورت میگیرد و عمده استفاده از واگنها به شرایط بعد از کرونا موکول خواهد شد.
برای رسیدن به 2,5 دقیقه به 38 رام قطار نیاز است
واگنهای جدید بر اساس الزامات خط یک مترو ساخته شده و در این خط نیز استفاده میشود. البته این ظرفیت وجود دارد زمانی که خط دو و سه ساخته شد، واگنها قابلیت استفاده در این خطوط را نیز داشته باشند. در مجموع سهم اصفهان از قرارداد کلی خرید واگنهای دولت و شهرداری، 85 عدد است که طی سالهای اخیر و امسال 40 واگن تحویل شده و 45 واگن دیگر نیز باید به شهر اصفهان تحویل داده شود. هماکنون در خط یک 12 رام قطاروجود دارد که با دو رام جدید، به 14 رام افزایش مییابد. هر واگن در حدود یک میلیون یورو قیمت دارد. سرفاصله اصلی در افق طرح، وقتی شبکه خطوط شکل گیرد، دو و نیم دقیقه است که برای این هدفگذاری، حداقل 38 رام قطار در خط یک نیاز است. در شرایط قبل از کرونا با حدود 10 رام قطار، رکورد جابهجایی 120 هزار مسافر در خط یک شکسته شد. اکنون تعداد مسافران متروی اصفهان 30 هزار نفر در روز است. در افق طرحی که برای سرفاصله 2.5 دقیقه متروی اصفهان دیده شده است، باید 25 هزار نفر در ساعت مسافرگیری شود. با راهاندازی شبکه خطوط مترو اصفهان (خطهای اول، دوم و سوم مترو) میتوان جابهجایی حدود 800 هزار مسافر در روز را با متروی شهر اصفهان انجام داد.
خطوط برونشهری مترو، شاهکلید تکمیل ریل حملونقل سریع
در کنار طراحی سه خط درونشهری شبکه خطوط متروی شهری اصفهان، چهار خط برونشهری نیز دیده شده است. اگر این خطوط راهاندازی و افتتاح شوند، شاهد عبور و مروری آسان با روند کاهش آلودگی هوا در کلانشهر اصفهان خواهیم بود. خطوط برونشهری چهار خط مواصلاتی بین شهرهای کوچک با اصفهان است، شامل خط اصفهان-زرینشهر، خط اصفهان – شاهینشهر، خط اصفهان -بهارستان و خط بهارستان-مجلسی. خط اصفهان-زرینشهر، به طول ۵۷کیلومتر از ایستگاه آزادی اصفهان آغاز شده و با عبور از شهرهای فلاورجان، فولادشهر، زرینشهر و کارخانه ذوبآهن اصفهان به ساکنان این مناطق نیز سرویسدهی میکند. خط اصفهان – شاهینشهر، از ابتدای خط یک قطار شهری اصفهان آغاز شده و پس از عبور از داخل شهر اصفهان، به بختیاردشت و سپس از سمت غرب به شهرستان شاهینشهر میرسد. اجرای این خط با مشارکت شرکت چینی نورینکو خواهد بود. از ۲۰ کیلومتر طول مسیر این خط، ۱۶٫۷ کیلومتر در حوزه شهرستان شاهینشهر و مابقی در حوزه شهرستان اصفهان است. خط اصفهان- بهارستان، از انتهای خط یک قطار شهری اصفهان آغاز شده و پس از عبور از سپاهانشهر به بهارستان ختم خواهد شد. طول این خط برابر ۱۴٫۵ کیلومتر خواهد بود. این پروژه در مراحل پایانی ریلگذاری قرار دارد. تخمین زده میشود این خط تا سال ۱۴۰۰ به بهرهبرداری برسد. خط بهارستان-مجلسی، از شهر بهارستان شروع شده و با طی ۵۱ کیلومتر و گذر از سهراهی مبارکه، روستای دهسرخ، زیباشهر، میدان شهید نصوحی و میدان دفاع مقدس مبارکه و مجتمع فولاد مبارکه، نهایتا به شهر جدید مجلسی ختم میشود.
