در این گزارش «محسن ابوطالبی» عضو هیئت‌علمی گروه راه‌آهن و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل دانشگاه اصفهان، «غلامرضا شیران» عضــــــــو هیئت‌علمـــــــی گروه برنامه‌ریزی و حمل‌ونقل دانشکده عمران دانشگاه اصفهان، «جمشید لقایی» سرپرســـــــت اداره کـــــــل مطالعـــــــات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهرداری اصفهان دلایل خود را برای موافقت و مخالفت با این طرح بیان کرده اند.
موضوع اجرای پروژه تراموا در اصفهان به‌عنوان یک وسیله حمل‌ونقل عمومی که دهه‌هاست در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان اجرا شده و نقش مهمی در کنار وسایل نقلیه عمومی دیگری همچون مترو، اتوبوس، تاکسی و … برای جابه‌جایی مسافران شهری در عین صیانت از محیط‌زیست دارد، از سوی مدیریت‌شهری اصفهان مطرح شده است. این در حالی است که اجرای این پروژه به دلایل متعددی همچون عدم صرفه اقتصادی در شرایط فعلی کشور، نیاز به واردات تجهیزات لازم برای اجرای پروژه و دشواری این روند با وجود تحریم‌های سنگین علیه ایران، ابهام جدی در مطالعات انجام گرفته برای اجرای پروژه و… از سوی برخی از اساتید دانشگاهی مورد انتقاد جدی قرار دارد. تا جایی که در اوایل دی‌ماه سال جاری جمعی از متخصصان حمل‌ونقل و برنامه‌ریزی شهری و استادان دانشگاه‌های مختلف کشور در نامه‌ای سرگشاده به مهدی جمالی نژاد، معاون توسعه امور شهری و روستایی وزارت کشور و رئیس شورای عالی هماهنگی ترافیک، درخصوص تصویب طرح غیرکاربردی احداث تراموا در شهرهایی مانند اصفهان، رشت و همدان هشدار دادند.
به دنبال این اتفاق، مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان برای نخستین بار نسبت به برگزاری جلسه مناظره‌ای کاملا بی‌طرفانه میان تنی چند از موافقان و مخالفان اجرای این پروژه پیش‌قدم شد و فرصت یکسانی را جهت بیان اظهارات آن‌ها اختصاص داد. جلسه مناظره در هفدهم دی برگزار شد که شرح آن را همراه با پرونده‌ای درباره چندوچون اجرای پروژه تراموا در اصفهان با عنوان «در تب‌وتاب تراموا» در صفحه بلدیه روزنامه اصفهان زیبا خواندید. اینک به دلیل اهمیتی که اجرای صحیح، علمی و اصولی این پروژه برای مدیریت شهری اصفهان دارد و پیگیری مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان درخصوص ادامه مناظرات میان موافقان و مخالفان به صورت مکتوب، در صفحه «بلدیه» نسبت به درج اظهارات موافقان و مخالفان این پروژه با سه تن از صاحب‌نظران موافق و مخالف گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
به‌جای تراموا به فکر تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام شهر باشیم
عضو هیئت‌علمی گروه راه‌آهن و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل دانشگاه اصفهان معتقد است در حال حاضر شهر اصفهان چندین پروژه بزرگ شهری نیمه‌تمام همچون مترو و سالن اجلاس دارد که اولویت مدیران شهری باید اتمام و به‌سرانجام‌رساندن آن‌ها باشد. نه اینکه در این میان پروژه بزرگ دیگری همچون تراموا آغاز به کار کند و چه‌بسا به دلیل مشکلات مالی همچون برخی دیگر از پروژه به‌صورت نیمه‌تمام رها شود. «محسن ابوطالبی اصفهانی» دراین‌باره می‌گوید: «متأسفانه مدیران ما در کشور گاهی بیشتر به دنبال این هستند که کاری را به نام خودشان ثبت کنند. در حالی‌که اگر بودجه کلانی را که قرار است صرف اجرای پروژه‌های بزرگ شود صرف تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام کنند، نفع بیشتری عاید شهر و شهروندان می‌شود.» او با اشاره به هزینه 5 هزار میلیارد تومانی در نظرگرفته‌شده برای احداث تراموا در اصفهان، می‌افزاید: «اگر واقعا شهرداری می‌تواند چنین مبلغی را برای تراموا هزینه کند، بهتر است این پول را برای پیشبرد پروژه مترو هزینه کرده و با تکمیل آن انقلاب عظیمی در سیستم حمل‌ونقل عمومی شهر ایجاد کند.»
محدوده پوشش تراموا در شهر بسیار محدود است
او به تفاوت قابل‌توجه میزان جابه‌جایی مسافر از طریق مترو و تراموا اشاره‌کرده و توضیح می‌دهد: «مترو قادر است چند جبهه مختلف و چندین مسیر را پوشش دهد. درحالی‌که تراموا فقط قرار است در خیابان امام خمینی (ره) اجرا شود و محدوده کوچکی را پوشش دهد. بنابراین با احداث تراموا که تنها یک بخش محلی را پوشش می‌دهد، هیچ اتفاق خاصی در کاهش ترافیک شهر نمی‌افتد.»
شرایط اقتصادی کشور برای اجرای این پروژه مناسب نیست
عضو هیئت‌علمی گروه راه‌آهن و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل دانشگاه اصفهان، شرایط نامناسب اقتصادی فعلی را دلیل مهم دیگری بر عدم اجرای این پروژه در اصفهان می‌داند و تأکید می‌کند: «حتی اگر مطالعات کامل و جامعی درباره نحوه اجرای این طرح انجام شده باشد و نتایج آن نیز به‌صورت علمی و اصولی به‌دست آمده باشد، اما در شرایط اقتصادی فعلی که کشور با بحران‌های زیادی همچون تحریم‌ها روبه‌روست، بهتر است اگر پولی در دست داریم صرف تکمیل پروژه‌های بر زمین‌مانده شود، نه پروژه تراموا که ثمره قابل توجهی نیز برای شهر نخواهد داشت. طبعا با این کار گرهی از مشکلات شهر باز می‌شود و مشکل تازه‌ای بر مشکلات قبلی افزوده نخواهد شد.»
بخش عمده‌ای از تجهیزات تراموا باید از خارج وارد شود
او با اشاره به تحریم‌های سنگین که علیه ایران ایجاد شده، می‌گوید: «پروژه تراموا به‌شدت نیازمند خریدهایی از خارج از کشور است که در حال حاضر در شرایط تحریم بسیار هزینه‌زاست. اکنون بخش زیادی از تجهیزات مورد نیاز برای مترو در کشور قابل تولید است و بخشی از واگن‌ها و احتمالا بخشی دیگر از تجهیزات از خارج وارد می‌شود. همین مسئله گردش اقتصادی خوبی را برای کشور به همراه دارد. از سوی دیگر موارد زیادی پیش‌آمده که شرکت‌ها و پیمانکاران خارجی به ایران آمده و پروژه‌ای را آغاز کرده‌اند و در میان راه به دلیل فشارها و تحریم‌های سنگین علیه کشور، کار را نیمه‌کاره رها کرده‌اند! چه‌بسا در خصوص تراموا نیز چنین آینده‌ای در پیش باشد و پروژه به دلایل مالی یا تحریم‌ها به‌صورت نیمه‌کاره رها شود. پس بهتر است کمی صبر کنیم تا شاید حداقل شرایط سیاسی کشور کمی بهتر شود.»
ناوگان اتوبوس‌رانی اصفهان نیازمند نوسازی است
ابوطالبی همچنین با بیان اینکه ناوگان اتوبوس‌رانی اصفهان نیازمند تزریق دستگاه‌های جدید و نوسازی جدی است، می‌افزاید: «می‌توان از طریق صرف بخش کوچکی از هزینه‌ای که برای تراموا در نظر گرفته شده، تغییری جدی در ناوگان اتوبوس‌رانی اصفهان ایجاد کرد. همچنین در حال حاضر سیستم حمل‌ونقل بی آرتی نیاز جدی به ناوگان دارد که بهتر است آن را تکمیل کنیم تا در جابه‌جایی مسافر و کاهش بار و ترافیک خیابان‌ها مؤثر باشد.»
تا امروز هیچ مطالعه جامعی درباره تراموای اصفهان انجام نشده
عضو هیئت‌علمی گروه برنامه‌ریزی و حمل‌ونقل دانشکده عمران دانشگاه اصفهان از دیگر متخصصان این حوزه است که درباره این موضوع می‌گوید: «اصفهان و شهرهای فِلت (مسطح) شرایط خوبی برای اجرای پروژه‌هایی مانند تراموا دارند و شاید حتی این سیستم بهتر از مترو در این شهرها باشد. اصفهان نیز یک شهر تاریخی با بافت فرسوده است و تراموا با هزینه کمتری که نسبت به مترو دارد، می‌تواند در این شهر اجرایی شود. اما مسئله اینجاست که به نظر من تا امروز هیچ مطالعه جامعی در خصوص تراموا در اصفهان صورت نگرفته است.»
اصفهان ظرفیت برخورداری از تراموا را دارد
غلامرضا شیران می‌افزاید: «از مزایای تراموا این است که می‌تواند با ترافیک همراه شود و به عملیات سنگین حفاری و هزینه‌های گزاف آن نیز نیازی ندارد. از همه مهم‌تر اینکه اصفهان شهری توریستی است و شاید مسافران ترجیح بدهند هنگام سوار شدن به‌وسیله نقلیه عمومی هم‌زمان امکان تماشای شهر را هم داشته باشند. پس به‌طورکلی اصفهان پتانسیل استفاده از تراموا را دارد اما آنچه در خصوص این پروژه باید روشن و مشخص باشد این است که نقاط مبدأ و مقصدش کجاست؟ نقاط جذب تولید سفر در آن کجاست؟ نقاط درگیری و تلاقی تراموا با شبکه‌های دیگر حمل‌ونقل در کجاست؟ و سؤالات دیگر…»
به‌جای تراموا سیستم اتوبوس‌رانی را تقویت کنیم
او ادامه می‌دهد: «همه این‌ها در حالی است که اصفهان هنوز یک سیستم مناسب اتوبوس‌رانی که بتواند در اصفهان به‌خوبی جوابگو باشد، ندارد و حالا به دنبال اجرای پروژه‌های سنگین هستیم! در حالی که طبق تعاریف اقتصاد مقاومتی و تعاریفی که برای شهرهای پایدار و شهرهای هوشمند ارائه شده، باید از عقل و خردمان به‌خوبی استفاده کرده و در اداره شهر هوشمندانه عمل کنیم. یک انسان عاقل، یک اصفهانی عاقل باید ببیند چه در دست دارد و چقدر از آن به‌خوبی استفاده می‌کند.» او با اشاره به دوران 40 ساله فعالیتش در اصفهان در حوزه حمل‌ونقل می‌گوید: «هیچ‌گاه ندیدم که چنین مطالعه‌ای درباره تراموا در اصفهان انجام شود. مسئولین هم غالبا دوست دارند نام پروژه‌های سنگینی مانند مترو، تل‌سیژ، تراموا، مونوریل و … را بر زبان آورده و آن‌ها را به نام خود انجام دهند.» شیران اضافه می‌کند: «حدود 30 سال قبل که خطوط ویژه اتوبوس‌رانی اصفهان را در سازمان ترافیک طراحی کردیم، خطوطی را اجرایی کردیم که هنوز در اصفهان جوابگو هستند. خطوطی مانند دروازه تهران به دروازه شیراز یا خطوط ویژه کانترفلو یا ضد جریان در خیابان طالقانی و شیخ بهایی و آتشگاه که بعد از سی سال هنوز توانایی رفع نیاز شهر و شهروندان را دارند. امروز هم باید برای اجرای پروژه‌ها مطالعات دقیق و جامع صورت گیرد.» به گفته او، هیچ‌گونه‌ای از حمل‌ونقل همگانی اجرای موفقی ندارد مگر اینکه با سایر گونه‌ها سازگار باشد. پس باید مطالعه دقیق برای تراموا صورت گیرد تا در آینده برای شهر و مردم گرفتاری ایجاد نشود.
از نظرات جامعه دانشگاهی استفاده شود
عضو هیئت‌علمی گروه برنامه‌ریزی و حمل‌ونقل دانشکده عمران دانشگاه اصفهان، توجه به اظهارات و نتایج مطالعات اساتید متخصص دانشگاه را امری ضروری برای مدیران شهری می‌داند و می‌افزاید: «مدیران شهر باید ضمن استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها به توان مالی‌شان هم نگاهی داشته باشند و به‌جای حرکت به سمت پروژه‌های عظیم و دهان‌پرکن، به فکر ایجاد آسایش برای کسبه و شهروندان بوده و کاهش آلودگی صدا و آلودگی هوا را که ارکان مهمی در اجرای پروژه‌های شهری هستند، به صورت جدی مدنظر قرار دهند. ضمن اینکه جامعه دانشگاهی نیز باید نظرات خود را با صراحت و بدون هیچ ملاحظه‌ای اظهار کند. در این صورت مدیران شهر می‌توانند آرمان‌های شهر را طی سی تا چهل سال آینده در راستای توسعه اصولی و صحیح شهر به کار ببندند.»
مطالعات پروژه تراموای اصفهان در حال تکمیل است
برای اینکه بدانیم مطالعات انجام‌گرفته در خصوص پروژه تراموای اصفهان اینک در چه مرحله‌ای قرار دارد، به سراغ سرپرست اداره کل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهرداری اصفهان می‌رویم. «جمشید لقایی» با بیان اینکه در حال حاضر مطالعات مربوط به امکان‌سنجی پروژه تراموای اصفهان در حال انجام است، می‌گوید: «موافقت یا مخالفت با اجرای این پروژه تابع نتایجی است که از مطالعات حاصل می‌شود و به‌صرفه‌بودن یا نبودن آن را مشخص می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «اصل اولیه این است که آیا می‌خواهیم این پروژه را انجام بدهیم یا نه؟ برای پاسخ به این سؤال باید اول مطالعه امکان‌سنجی انجام دهیم که اگر جواب آن منفی باشد طبیعتا کار متوقف می‌شود و اگر مثبت باشد به فازهای بعدی همچون طراحی و … می‌رسیم.» او در پاسخ به این سؤال که این مطالعات اینک در چه مرحله‌ای قرار دارد، می‌گوید: «در حال حاضر مشاور مطالعات امکان‌سنجی تراموا دارد کارش را انجام می‌دهد. مطالعه تنها در یک مرحله صورت گرفته و باید در چند مرحله انجام شود. نتایج مرحله نخست به وزارت کشور رفته و به کمیته فنی شورای عالی ترافیک کشور ارائه شده است. تا اینجا نقدهایی به طرح وارد شده که مشاور در پی رفع آن‌ها و به دنبال اصلاحات لازم است تا طرح دوباره به کمیته فنی شورای عالی ترافیک کشور ارائه شود و اگر تأیید شد آن‌وقت به مراحل بعدی برود.»
هنوز تصمیمی برای اجرا یا عدم اجرای پروژه گرفته نشده
او رسالت اصلی مطالعات امکان‌سنجی را فراهم‌کردن موقعیتی مناسب برای تصمیم‌گیری درباره این پروژه می‌داند و می‌افزاید: «تصمیم‌گیرنده نهایی برای اجرا یا عدم اجرای این پروژه شورای عالی ترافیک کشور است که بر اساس نتایج ارائه شده تصمیم‌گیری می‌کند. درواقع شرایط تصمیم‌گیری را از طریق مطالعات لازم انجام می‌دهیم و در اختیار این شورا می‌گذاریم. به همین دلیل هم فعلا نتیجه این تصمیم‌گیری قابل پیش‌بینی نیست و نمی‌توان گفت طرح تراموای اصفهان رد یا تأیید می‌شود.»
هزینه اجرای پروژه باید متکی بر مستندات دقیق باشد
سرپرست اداره کل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهرداری اصفهان در پاسخ به این سؤال که مطالعات صورت گرفته چه پاسخی برای یکی از انتقادات مخالفان درخصوص هزینه‌های گزاف احداث تراموا در اصفهان دارد، توضیح می‌دهد: «عدد اولیه‌ای که در اواخر سال گذشته برای احداث این پروژه مطرح شد بالغ‌بر 2800 میلیارد تومان بود و رقم 5 هزار میلیارد تومان که اخیرا برای این پروژه مطرح شده نیازمند مستندهایی است که باید به‌صورت دقیق بررسی شود. درنهایت اینکه اجرای پروژه با بودجه پیش‌بینی‌شده به‌صرفه بوده و به صلاح شهر اصفهان است یا خیر، سؤالی است که از سوی وزارت کشور پاسخ داده خواهد شد.» به گفته او، مدیریت شهری نیز درنهایت بر اساس همین مطالعات و تصمیم‌گیری وزارت کشور، تصمیمی را در خصوص این طرح اتخاذ خواهد کرد.
