نقش ارادت با «خط بنایی»

نمایشگاه «نقش ارادت» نمایشگاهی است از آثار طراحان اصفهان برای ابراز ارادت به امام علی (ع) که در گالری گلستان عمارت سعدی حوزه هنری اصفهان به نمایش درآمده است. این نمایشگاه حاصل طراحی گرافیست‌های اصفهانی در قالب کارگاه یک روزه با عنوان «طراحی نام و القاب امام علی (ع)» است و در نهایت ۳۴ اثر که به شیوه خط بنایی طراحی شده‌اند به عنوان خروجی این کارگاه در نمایشگاهی با عنوان «نقش ارادت» به مناسبت میلاد امام علی (ع) از ششم اسفندماه در این گالری به نمایش درآمده است و تا 14 اسفند به کار خود ادامه می‌دهد. برای باخبر شدن از جزییات این نمایشگاه با حمیدرضا کشاورزی میاندشتی مدرس کارگاه یک روزه «طراحی نام و القاب امام علی (ع)» گفتگو کردیم.

تاریخ انتشار: ۱۱:۱۳ - یکشنبه ۱۰ اسفند ۱۳۹۹
مدت زمان مطالعه: 4 دقیقه

حمیدرضا کشاورزی میاندشتی درباره چگونگی شکل گیری ایده برگزاری کارگاه یک روزه «طراحی نام و القاب امام علی (ع)» و هم چنین نمایشگاه «نقش ارادت» می‌گوید: «پیشنهاد از طرف حوزه هنری اصفهان و مجمع طراحان انقلاب اسلامی “آیه” بود. پیشنهاد هر دو مرکز بر این مبنا بود که کارگاهی برگزار و برای مناسبت میلاد امام علی (ع) خروجی داشته باشد. حدود چهار یا پنج سال پیش مشابه چنین رویدادی یعنی برگزاری کارگاه و نمایش آثار آن در قالب یک نمایشگاه را تجربه کرده بودیم و به همین دلیل دوستان از ما خواستند که این کار را به شکلی دیگر دوباره اجرایی کنیم.» او مسیر و روند برگزاری کارگاه و نمایشگاه را این گونه شرح می‌دهد: «ما تغییری در برگزاری دادیم به این صورت که موضوع طراحی نام مبارک امام علی (ع) باشد اما روش اجرا بر مبنای خط بنایی غیر مربع باشد. عموما خط بنایی به صورت مربع طراحی می شود با این حال برای این کارگاه ما خط بنایی را به صورت مثلث، پنج ضلعی و یا دایره کار کردیم. بنابراین فراخوان کارگاه یک روزه را برای دوستان اصفهانی اعلام کردیم و شرط ثبت نام را هم گذراندن دوره‌های قبلی و ارائه رزومه و نمونه کار قرار دادیم. بعد از بررسی رزومه‌ها پانزده نفر از دوستان به صورت حضوری در کارگاه شرکت کردند. یک بخشی هم به صورت مجازی برای طراحان سایر شهرها تدارک دیدیم که ده نفر از طراحان در آن شرکت کردند. کارگاه با حضور دوستان برگزار شد و آثار تا سوم اسفندماه به دست ما رسید و بعد از آن هم مقدمات نمایشگاه فراهم شد و از ششم اسفندماه هم نمایشگاه آغاز به کار کرد.» کشاورزی درباره هنرمندان حاضر در این نمایشگاه و هم چنین سطح آثار به نمایش درآمده می گوید: «در این نمایشگاه حافظ خانجانی، اکبرکریم زاده، ارغوان مناجاتی، آرزو میرزاخانی، مهران مستوفی، رسول معصوم زاده، مریم جعفری، فاطمه کرمانی، مجیدکشاورزی میاندشتی، جوادهاشمی پور، حامد تیموری، محمدامین برهانی، عرفان جم جاه، مجید محسنی، ناصرظاهری، مسعود زمانیان، سارا تگریان، مریم محترم نژاد، منصوره حضوربخش، حسین یساری، مجتبی مجلسی و بنده به عنوان طراح حضور داشتند. دوستان حاضر در این کارگاه عموما کسانی بودند که کلاس‌های پیشین را گذرانده بودند که در این میان هم طراح حرفه‌ای و هم کسانی که دوره‌های خط بنایی را پیشت سرگذاشته بودند در کارگاه حضور داشتند و طبیعتا سطح کارها با یکدیگر متفاوت بود. با این حال اتفاقی که در این کارگاه و بعد در نمایشگاه روی داد کاری جدید و بدیع به حساب می‌آید. به این معنی که تا به حال کارگاهی که آثاری با خط بنایی بر پایه غیر مربع در ان کار شده باشد برگزار نشده است. قصدمان این است که برای کارگاه‌های بعدی آثار کنونی را بر روی متریال‌های مختلفی مانند سفال، کاشی هفت رنگ، کاشی معقلی و کاشی لعاب پران در قالب چهار کارگاه اجرایی کنیم.» نویسنده کتاب «بنای خط» درباره تاریخچه خط بنایی و نوع استفاده از این خط از زمان گذشته تا امروز که در هنر گرافیک مورد استفاده قرار می‌گیرد توضیحاتی ارائه می‌کند: «خط بنایی بر اساس نمونه‌های تاریخ دار قدمتی هشتاد نهصد ساله دارد و قدیمی‌ترین نمونه آن در مسجد جامع برسیان در چهل کیلیومتری شرق اصفهان است. مرکز خط بنایی دنیا در بناها ایران است و مرکز آن در ایران اصفهان است و تا دوران قاجار هم استفاده از این خط در بناها وجود داشته است. خط بنایی یک خط معمارانه است و بر اساس کوچکتری واحد ساختمان که همان آجر است به صورت عمودی و افقی نوشته می شود. معمولا کلمات مقدس، اسماالله، اسامی ائمه و آیات و روایات و بعضا اشعار فارسی موضوع این خط است. هر خطی برای خودش رسالتی دارد و خط بنایی رسالت خوانایی ندارد و برای تزیین بنا بوده است.» کشاورزی ادامه می‌دهد: «بعد از اینکه مسئله چاپ و بعدها هنر گرافیک به عنوان یک هنر صنعت جدید شکل گرفت نیاز به محتوا برای آن احساس شد. در فرهنگ ما و در گرافیک ما خط یکی از مهمترین موضوعات است. در نمونه‌های لاتین فونت اهمیت پیدا می‌کند و با اینکه آن‌ها هم خوشنویسی داشتند اما سطح و قدرت خوشنویسی ما بسیار فراتر از آن‌ها است و دلیل آن هم در پیوسته نویسی حروف فارسی و عربی به نسبت حروف لاتین است. بنابراین در مبحث گرافیک از خط نستعلیق، خط نسخ، خط ثلث و هم چنین خط بنایی به عنوان پایه استفاده می‌شود و اتفاقا خط بنایی بستر و پایه بسیاری از طراحی‌ها از جمله طراحی آرم‌ها و نشان‌ها است. البته تغییراتی در آن بوجود مدآمآمده است اما پایه همان خط بنایی است.»

این مدرس با بیان اینکه اصفهان پایتخت خط بنایی در جهان است درباره کارهای پژوهشی که در رابطه با خط بنایی انجام شده است می‌گوید: «اصفهان از گذشته تا زمان حال مرکز خط بنایی بوده است. قدیمی‌ترین آثار خط بنایی در اصفهان و اطراف اصفهان است. پس از سال ها دو نفر درباره خط بنایی کتابی منتشر کردند. یکی مرحوم فضائلی که کتاب “اطلس خط” را نوشتند و دیگری مرحوم ماهر النقش که در کتاب دیگری به این خط پرداختند. بعد از این اساتید هم خدا توفیق داد و بنده هم کتاب ” بنای خط” را در 400 صفحه به نگارش درآوردم و در این کتاب تمام آنچه درباره خط بنایی وجود دارد و مورد بحث واقع می شود را آوردم. این افتخار بزرگی است که اصفهان از گذشته پایتخت خط بنایی دنیا است و با پویایی همچنان به این روند ادامه می دهد.» کشاورزی این پشتوانه پژوهشی، اجرایی و هنری را عامل مهمی برای استفاده از این نوع خط در طراحی‌های شهری قلمداد می‌کند: «اصفهان پتانسیل خوبی در زمینه خط بنایی دارد و در واقع خط بنایی امضای اصفهان را دارد. بر فرض مثال شهرداری می‌خواهد یک سری المان شهری را کار کند. متاسفانه برای این امر کارهایی را از اینترنت برمی‌دارد و استفاده می‌کند که اصلا ربطی به اصفهان ندارد. نه تنها ربطی ندارد که در اصل نوعی بی‌احترامی به هنرمندان اصفهان است. بعد از آن هم این کارها را در اصفهان به نمایش می‌گذارد در حالی که هیچ نسبتی با هویت اصفهان و هنرمندان آن ندارد. در حالی که مدیران شهری باید از هنرمندان اصفهان حمایت کنند تا آن‌ها آثاری را در خور اصفهان و با استفاده از پیشینه هنری و هویتی این شهر خلق کنند»