در هر صورت نگاه غالب به مجسمه، معمولا شامل المان‌های شهری نمی‌شود. زیرا این المان‌ها معمولا در گالری‌ها و محیط‌های هنری نصب نمی‌شودند. قرارگیری این المان‌ها در میادین یا مقابل ساختمان‌های اداری و تجاری و در شلوغی خیابان‌ها و میان عبور و مرور مردم، تمرکز مخاطب را کاسته و این گونه القا می‌کند که آن‌ها در مبلمان شهری قرار داشته و آثار هنری قابل توجهی نیستند.
اما چون حقیقت امر این نیست، قانون‌گذار در این خصوص به نحو دیگر و به شکل صحیح‌تری نگاه کرده و بر همین اساس، حقوقی را از انواع مادی و معنوی برای پدید آورندگان آثار مجسمه و المان‌های شهری در نظر گرفته است.
قانون چه می‌گوید؟
ماده دوم قانون مورد اشاره، آنجا که به ردیف‌های دوازده گانه آثار مورد حمایت قانون اشاره می‌کند، در ردیف ششم به انوع مجسمه و پیکره تصریح مستقیم دارد:
ماده 2 – اثرهای مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:
هر گونه پیکره (مجسمه)
اصطلاح «هرگونه» به این مفهوم است که تندیس یا سردیس یا نماد و المان، با هر میزان خلاقیت کم و زیادی که در آن به کار رفته باشد، تفاوتی در حمایت قانونی ندارند.
حتی یک ستون ساده، یک کره مشبک، یک هرم چند ظلعی و هر نوع شکل هندسی ساده دیگر که در میادین و معابر شهر نصب شده باشد نیز چون پدیدآورنده یا پدیدآورندگانی داشته و بر اساس ایده و خلاقیت منحصر به فردی خلق شده است، دارای حقوق معنوی مربوط به نام آنان و همچنین حقوق مادی مربوط به منافع حاصل از فروش یا واگذاری یا سفارش و اجرای اثر است.
حقوق معنوی: همان گونه که گفتیم، پیکره‌ها، مجسمه‌ها و المان‌های شهری دارای حقوق معنوی منحصر به پدیدآورنده هستند که بر اساس ماده چهارم قانون بالا، این حقوق قابل انتقال و واگذاری نبوده و محدود به مکان و زمان نیست. یعنی پدید آورنده حتی اگر به سفارش شهرداری یا یک هتل یا یک ورزشگاه کار کرده باشد، همیشه و در هر صورت مالک معنوی اثر بوده و نام وی باید به پیوست اثر باشد. حتی اگر آن اثر را در ابعاد مادی و حقوق مالی، کاملا و مادام‌العمر واگذار کرده باشد.
بر همین اساس معمولا یک پلاک شامل شناسنامه اثر و مشخصات سازنده آن کنار آن نصب می‌گردد.
حقوق مادی: این حقوق در مورد پیکره، مجسمه و المان‌های شهری در دو صورت قابل تصور هستند.
اول) خلق سفارشی: اگر پدید آورنده به سفارش یک مؤسسه یا نهاد یا حتی شخص حقیقی اقدام به ساخت اثر کرده باشد، بر اساس قرارداد سفارشی کتبی یا شفاهی که بین آن دو منعقد شده است، مستحق دریافت دستمزد، یا ثمن معامله در صورت فروش است.
اگر این سفارش با تأمین مواد اولیه توسط سفارش‌دهنده کار شده باشد، پدید آورنده فقط دستمزد دریافت می‌کند. اما اگر کاملا با تأمین مواد اولیه از ناحیه خود وی درست شده باشد، معمولا شکل حقوقی این قرارداد سفارشی، از انواع بیع و فروش یا پیش فروش خواهد بود زیرا پدیدآورنده حقوق مادی اثری را که کاملا متعلق به خود اوست واگذار می‌کند.
دوم) خلق غیر سفارشی: در این وضعیت ممکن است پدیدآورنده بدون دانستن یا در نظرگرفتن نیاز شهرداری یا هر مؤسسه دیگر، با آزادی عمل تمام، بر اساس ذهنیات و خلاقیت خود اقدام به خلق اثری کرده و پس از اکران، مورد توجه یک مؤسسه قرار گرفته باشد.
در این حالت مؤسسه یا اداره و ارگان مورد نظر اقدام به ارائه پیشنهاد خرید آن اثر می‌کند. در این وضعیت به هیچ عنوان با مسئله دستمزد مواجه نیستیم، بلکه نوع رابطه مالی، مربوط به بیع و خرید و فروش خواهد بود.
در این حالت نیز کماکان حقوق معنوی مانند مراتبی که قبلا ذکر کردیم، پا بر جا بوده و با نصب پلاک مشخصات در کنار اثر، رعایت می‌شود.
شایان ذکر است که علاوه بر مجسمه‌ها و پیکره‌های شهری، سایر آثار معماری سطح شهر نیز حقوق معنوی مشابهی دارند که لازم است به نفع طراحان و پدیدآورندگان رعایت شود.
