تخریب سینما ایران که اولین سالن نمایش عمومی در اصفهان بود؛ سالنی که در ابتدای تخریب، خیلی وعدهها راجعبهآن دادند که آن را میسازیم بهتر از قبلش و یا گفتند به مرکز خریدی تبدیل میشود که به جای یک سالن، چند سالن را در خود جای میدهد، اما امروز با تلی از خاک، به زخم کهنه و ناسوری تبدیل شده که خاطر مردم این شهر را میآزارد. از تخریب عامدانه سینما پولیساریو که در شانزدهمین صبح سرد دیماه 64 به بهانه طرح پاکسازی چهارباغ صورت گرفت تا نفسهایی که طی چند سال برای تعطیلی و تخریب سینما فسلطین و آن گروکشیهای اسفناک به شماره افتاد. از سینمای شهری که روزگاری، پازولینی و انیس واردا، سکانسهایی از فیلمهایشان را در اینجا جلوی دوربین بردند. از بلبشوی چندهفتهای که در سال 1331 در اصفهان به راه افتاد و طی آن، بسیاری از سینماهای شهر، تقریبا تخریب شد تا آن شب گرم 14مرداد 57 که سینما شهر فرنگ (قدس امروزی)، یک شب تا صبح، کامل در آتش سوخت. سینما در اصفهان، رنج دوران دید تا به اینجا رسید.
اگر تهران، لالهزار را داشت که با انبوه سینماها و سنگفرشهای شاعرانهاش، محفلی برای عشاق سینما باشد، اصفهان هم چهارباغ را داشت که تا پیش از انقلاب، 11 سینما از 16 سینمای شهر را در خود جای داده بود. در دورهای که روند صنعتیشدن اصفهان شتاب بیشتری به خود گرفت، نهضت سینماسازی نیز در این شهر، رشد چشمگیری به خود دید. کارخانهها مانند تمامی شهرهای صنعتی جهان، نماد اشتغال آن زمان بودند و کارگرانی که سرمست از کار روزانه، به چهارباغی که تازه در آن سالها، توده مردم میتوانستند در آن قدم بگذارند، سیر و سیاحت میکردند و بخش اعظم مخاطبان سینما را تشکیل میدادند. در همان سالهای دهه 40 و مخصوصا 50 بود که چهارباغ اصفهان، شانهبهشانه لالهزار تهران، پاتوق سینمادوستان بود و به همین دلیل است که در ذهن بسیاری از مردم قدیمی این شهر، این خیابان با سینماهایش شناخته میشود. خاطراتشان در این خیابان، با سینما عجین شده و دیگر عادت کردهاند که وقتی میخواهند آدرسی در آن حوالی بدهند، بگویند فلانقدر پائینتر یا بالاتر از فلان سینمای سابق.
همپای مردم این شهر که سبب شدند تا اصفهان همتراز تهران، شلوغترین شهر سینمایی ایران باشد، سینماگران بسیاری هم از این آب و خاک برخاستند که نام و یادشان جاودانه شد: جهانگیر فروهر، محمدعلی کشاورز، کلارا استپانیانس، رضا ارحامصدر، عبدالحسین سپنتا، زاون قوکاسیان و اصغر فرهادی، تنها چند نفر از مفاخری هستند که سینمای اصفهان به ایران و جهان تقدیم کرده است. این رنج دوران، سینماگرانی را که به مثابه سنگ زیرین آسیاب، در تندباد حوادث فرهنگی محک خوردند،به سینمای ایران اعطا کرد تا بخشی از تاریخ سینمای این مملکت و افتخارات آن، توسط آنها شکل بگیرد.
همچنین علاقهمندی مردم اصفهان به سینما سبب شد تا بسیاری از سرمایهگذاران تهرانی، برای احداث سینما، به اصفهان بیایند. به همین دلیل بود که در سالهای منتهی به انقلاب، اصفهان با دارا بودن 16 سینما، پس از تهران در ردیف دومین شهر پرسینمای ایران قرار گرفت. هرچند که هیچ آمار مشخصی از تعداد مخاطبان آن سالهای سینما در اصفهان در دست نیست؛ اما برخی تصاویر و نقلقولها نشان از آن میدهد که مردم، سینماها را با صفوفی که مقابل باجه بلیتفروشی تشکیل میشد، میشناختند و مردمی که برای تماشای یک فیلم، گاهی تا ساعتها در صف میماندند تا به تماشای فیلمشان، ولو در سانسهای نیمهشب بنشینند.
نخستین آمار سینما در اصفهان
نخستین آمار قابل استناد و متقنی که راجعبه سینما در اصفهان در دسترس است، به سال 1364 بازمیگردد. در این سال، استان اصفهان، دارای 10 سینمای فعال بود و گنجایش این سینماها، حوالی 7 هزار صندلی بود. این 10 سینما با 10 سالن، 3 میلیون و 592 هزار و 333 نفر را در طول سال سرویسدهی کردند تا با متوسط قیمت بلیت 62 ریال، بتوانند حدود 22 میلیون و 500 هزار تومان در طول سال بفروشند.
در این سال، 38 فیلم در اصفهان نمایش داده شد که 12 عنوان فیلم ایرانی و 26 عنوان فیلم خارجی در میان آن بود. جالب آنکه 12 فیلم ایرانی، حدود 955 هزار تماشاگر داشت و 26فیلم خارجی، حدود 2 میلیون و 639 هزار نفر.
بزرگترین سینمای آن سال در اصفهان قدس بود که 915 صندلی داشت. آفریقا (ساحل امروزی) با 900 صندلی و فلسطین با 750 صندلی، در رتبههای بعدی این فهرست قرار داشتند. البته که بزرگترین سینمای استان، بهمن کاشان بود که هزار صندلی داشت.
بیشترین تعداد تماشاگر در این سال متعلق به سینما آفریقا بود که در کل سال 64، پذیرای حدود 729 هزار نفر بود. اما بیشترین فروش سال متعلق به سینما قدس بود که حدود 5 میلیون و 700 هزار تومان فروخت. دلیلش هم آن بود که متوسط قیمت بلیت سینما قدس 82 ریال بود، اما سینما آفریقا با متوسط قیمت 64 ریال، بلیت میفروخت.
در سال 64، شهر اصفهان دارای 7 سینما به نامهای قدس، آفریقا، فلسطین، آندولس، 22 بهمن، الجزایر و پولیساریو بود و سه سینمای دیگر استان به نامهای 22 بهمن در نجفآباد، 7 تیر در زرینشهر و بهمن در کاشان قرار داشت.
بعدها که این صنعت، از نو در اصفهان پا گرفت، مورد حمایت چندانی واقع نشد. همین عدم حمایت از سینما سبب شد تا اصفهان که در روزگاری، دومین قطب سینما در ایران تلقی میشد، از بسیاری از شاخصهای کمی و کیفی دورمانده و این عقبماندگی را تا سالیان دراز با خود همراه ببیند. متاسفانه طی سال 64، اصفهان در رتبه نهم از نظر جذب تماشاگر به سینما قرار دارد. به لحاظ میزان کارایی سینماها نیز استان نهم کشور نام گرفت و متاسفانه هیچ جایی در فهرست 10 سینمای پرفروش و پرتماشاگر کشور نیز ندارد.
آخرین آمار سینما در اصفهان
در مظلومیت سینمای اصفهان در سال 64، همین بس که از 85 فیلم ایرانی اکرانشده در این سال، تنها 12 عنوان آن و از 245 فیلم خارجی نیز تنها 26 عنوان در اصفهان نمایش داده شد. علت این اتفاق، نوع برخوردهایی بود که با سینما میشد.
در دهه 90 بود که با واگذاری سینماها به حوزه هنری که خود نهادی سینمادار بود، وضع بهتر و اداره سینماها، حرفهایتر شد. سینماهای قدیمی بازسازی شدند و برخی از آنها به چندین سالن افزایش یافتند. طبق آخرین آمارهای سینما در سال کرونایی 1399، تعداد سینماهای اصفهان به 26 سینما با 53 سالن افزایش یافته است که آمار خیرهکنندهای برای یک کلانشهر محسوب میشود. آماری که به موجب آن، اصفهان را پس از تهران، در رتبه دوم استانهای دارای بیشترین تعداد سینما قرار میدهد. اصالت به ذات خود بازگشت تا اصفهان، حالا و پس از یک دوره طولانی بیمهری، به جایگاهی که شایستهاش است بازگردد. متناسب با ارتقای توان لجستیکـــــــی سینمــــــا در اصفهان، دادههای کمی و کیفی نیز به نفع شهر ما تغییر یافته است؛ بهگونهای که این آمارها، هیچ مشابهتی به آمارهای سینماهای اصفهان در سال 64 ندارند.
تعداد ظرفیت سینماهای اصفهان به 12 هزار و 384 صندلی ارتقا یافته. در سال کرونایی 99 که یا سینماها تعطیل بودند و یا در حالت نیمهتعطیل قرار داشته و فیلم درخوری برای نمایش نداشتند، 167 هزار و 488 نفر به سینما رفتند که از این نظر، دومین میزان جمعیت سینماروی کشور، بعد از تهران، در انحصار اصفهان قرار دارد. تصور کنید تهران با 79 سینما و 221 سالن که تقریبا 4 برابر اصفهان سالن و صندلی دارد، حتی نتوانست فروش سال 99 خود را به میزان دوبرابری اصفهان برساند. تنها 283 هزار نفر از تهرانیها در سال 99 به سینما رفتند که مقایسه این جمعیت با تعداد سینمارو در اصفهان، قابل تأمل است.
از نظر جذب تماشاگر، همانگونه که عنوان شد، اصفهان پس از تهران، در جایگاه دوم قرار دارد. آمار خیرهکنندهای در بخش میزان کارایی سینماها به دست آمده که استان اصفهان، با اقتدار و فاصله از دیگر استانهای رقیب (تهران و خراسان رضوی)، در رتبه نخست این فهرست قرار دارد.
در حال حاضر، شهر اصفهان دارای 7 سینما با 29 سالن است که تمام آنها نوساز بوده یا مورد بازسازی قرار گرفتهاند. پردیس سیتیسنتر در سال 97 آغاز به کار کرد. سینما چهارباغ (خانواده) که در سال 42 تأسیس شد، در سال 96 مورد بازسازی قرار گرفت و تعداد سالنهایش به 5 سالن افزایش یافت. سینما ساحل که در سال 40 تأسیس شده، در سال 97 مورد بازسازی قرار گرفته و هماکنون با 9 سالن، یکی از پرفروشترین سینماهای کشور است. سینما قدس نیز در سال 54 تأسیس شد و در سال 87 مورد بازسازی قرار گرفت. سینما سپاهان که در سال 41 تأسیس شد، در سال 95 مورد بازسازی قرار گرفت و هماکنون با دو سالن در حال خدمترسانی است. سینما فلسطین هم که در سال 43 تأسیس شد، در سال 95 مورد بازسازی قرار گرفت. سینما فرهنگیان نیز از سال 93 با سروشکل تازهتری به نمایش فیلم مشغول است. در دیگر شهرهای استان نیز اکثر سینماها مورد بازسازی قرار گرفته و از امکانات بهروزی برای استقبال از مخاطب برخوردار شدهاند.
در سال 99، 16 فیلم ایرانی، 17 فیلم خارجی و 23 فیلم هنروتجربه در سینماهای اصفهان به نمایش درآمده است. «آقای سانسور» با 3507 سانس، پرفروشترین و پرتماشاگرترین فیلم ایرانی و «احضار 2» نیز با 751 سانس، پرفروشترین و پرتماشاگرترین فیلم خارجی سال 99 سینماهای اصفهان بود.
برای سینمایی که رنج دوران برده است
امروز اصفهان، به جایگاه حقیقی خود بازگشته است. جایگاهی که با توجه به وعدههای خوشرنگی که طی ماههای گذشته به گوش رسیده، قرار است بالاتر هم برود. سینماهای اصفهان، امروز به این سطح از اقتدار رسیدهاند. در جریانهای مختلف تاریخی، از ماجراهای سال 31 و 32 تا بعد، همواره سینما، یکی از قربانیان خاسرِ درگیریها بوده است. در برهههایی هم که به آتشکشیدن سینماها از رونق افتاد، بحث تخریبها به بهانههای مختلف سر باز کرد. وقتی هم که مجال و دلیلی برای تخریب یافت نشد، بیتفاوتی نسبت به آن، از هر آتشسوزی و تخریبی، کشندهتر شد. اصفهان هیچگاه فراموش نمیکند که برای چند دهه، سانسهای سالنهای سینمایش طی یک مهندسی اشتباه یکی بود و آخرین سانس که میتوانست تا نیمه شب ادامه یابد به 20:30 رسید. اصفهان هیچگاه فراموش نمیکند که در برههای، مردمی که روزگاری سرآمد مخاطبان سینما در ایران بودند، برای تماشای فیلمهای جشنواره فجر، به استانهای مجاور مسافرت میکردند. جشنوارهای که اگرچه سال گذشته، سیونهمین دورهاش را جشن گرفت، اما تنها 11 دوره از 39 دوره را در اصفهان برگزار کرد. مگر میشود فراموش کرد که چه بر سر پروانههای جشنواره کودک این شهر آمد و چه جابهجاییهایی صورت گرفت تا جشنوارهای که مال این آب و خاک بود، دوباره به آن بازگردد.
هنوز هم سینما در اصفهان مظلوم است و خوشا به غیرت سینما که در شهری که بحث آب، مترو، چهارباغ، ریزگرد و ورزش، بسیار برتر و حیثیتیتر از سینما دنبال میشود باز با آمار و ارقامهایش در سطح ملی میدرخشد. هرچند امروز نباید از این آمارها غره شد؛ چراکه آونگ این زمزمه، همچنان در گوش سینمادوستان اصفهانی تکرار میشود که سینما در ایران و در اصفهان، همچنان از بیپشتوانگی رنج میبرد. با آنکه مهمترین افتخارآفرینیهای فرهنگی سالهای پس از انقلاب، در حوزه سینما رقم خورده اما نگاه مسئولان به این صنعت، تغییر شگرفی نداشته است و آمارهای خیرهکنندهای که رقم خورده، یا در نتیجه تلاش سینماگران بوده و یا به جهت استقبال مردمی صورت گرفته است.
شاید حالا و در آستانه سده جدید، نباید تقاضایمان، مانند 30 سال گذشته باشد. اما سینما در اصفهان، نیازمند توجه بسیار جدیتری است تا زمینههای رشد آن، گستردهتر شود. آن هم در کلونی جدید نظم جهانی و سبک زندگیهایی که اگرچه با کرونا تغییر یافته، اما سینمادوستان اصفهانی ثابت کردهاند همانگونه که در ایام جشنواره فجر دهههای قبلی، برای چند روز به استانهای مجاور سفر میکردند، اکنون نیز سینما را تنها نمیگذارند چون آنها نیز به مانند سینماهای این شهر، در تمام این سالیان، رنج دوران بردهاند تا با یکدیگر به اینجا رسیدهاند.
