قرارمان با سایر خبرنگاران رسانه‌ها، ساعت نه و نیم صبح در هتل آسمان است. سوار دو ون هیوندا راهی تور محله اروپایی می‌شویم. این عنوان تور است. نامی غریب که کنجکاوی‌مان را تحریک می‌کند. از ماشین که پیاده می‌شویم، آرگین آبنوسیان، تور لیدر خوش‌ذوق ارامنه جلفای اصفهان، چشم‌انتظارمان در میان میدان جلفا ایستاده است. میدانی قدیمی که حالا چند سالی است مجسمه زاون قوکاسیان دوست‌داشتنی در میانش جا خوش کرده است. بعدتر آرگین برایمان توضیح می‌دهد که در این میدان که یک‌گوشه‌اش زمانی تلگراف‌خانه اصفهان بوده است و در روزگاری دیگر، پاتوق اهل هنر اصفهان، فیلم‌های زیادی هم ساخته‌شده است و برای همین مجسمه زاون در میانش است. مهم‌ترینش هم بای‌سیکل‌ران مخملباف. شرکت‌کنندگان در تور، گوشه میدان جلفا به توضیحات آرگین درباره مسیری که قرار است بپیماییم گوش می‌دهند و بعد همه آماده پیاده‌روی می‌شویم. می‌گوید قرار است از کلیسای بیت‌اللحم شروع کنیم و بعد به وانک برسیم و ازآنجا راهی خانه مارتا پیتر شویم و سر آخر از توی کوچه لت‌استرا کمی محله‌گردی کنیم و درنهایت بار خستگی‌مان را گنجینه موسیقی ارامنه جلفای نو زمین بگذاریم. بااین‌حال، شرح ماوقع محله جلفا و تاریخ پرفرازونشیب این مردمان به‌قدری شنیدنی است که نوبه‌نو لذت می‌بریم و خبری از خستگی تا آخر تور در چهره کسی دیده نمی‌شود.
این تور را شرکت راه ابریشم ایرانیان زمین طراحی کرده است. قرار است برای رونق گردشگری در اصفهان حرکت‌های خلاقانه‌ای انجام دهد که یکی همین تورهایی است که در آن‌ها از داستان‌های ناگفته روایت می‌شود و مکان‌های دیده‌نشده مکشوف می‌شود. برای من درست مثل بسیاری از خبرنگاران دیگر که دست‌کم چند باری کلیسای زیبای بیت‌اللحم و وانک را بازدید کرده‌اند سؤال می‌شود که چه جایی از این کلیساها هنوز روی عموم بسته مانده است و ندیده‌ایم؟ این را اما آرگین با لبخندی پاسخ می‌دهد و می‌گوید به وقتش خواهید فهمید. بعد شروع می‌کند و داستان کوچانده‌شدن ارامنه نخجوان و ایروان را در زمان شاه‌عباس برایمان تعریف می‌کند و از خواجه‌نظر و خواجه‌پطروس و خواجه‌عابد، بزرگان چهارصد سال پیش ارامنه می‌گوید.
بیت‌اللحم؛ کلیسای کمترشناخته‌شده
آرگین آبنوسیان می‌گوید از میان بیست‌وسه کلیسای جلفا حالا تنها سیزده عدد باقی‌مانده است و از میان این سیزده عدد تنها همین دو کلیسا روی عموم مردم برای بازدید باز است. این‌ها اما کلیساهای ارتدکس است. در اصفهان دو کلیسای کاتولیک و یک کلیسای پروتستان هم داریم که رونق چندانی ندارند و به خلیفه‌گری هم وابسته نیستند. یکی از خبرنگاران که از تهران آمده است، مبهوت نقاشی‌های بیت‌اللحم می‌شود و برایش پذیرفتنی نیست که باوجود سال‌ها کار درزمینه گردشگری چیزی درباره این کلیسا نشنیده باشد و آن را به دلیل ضعف تبلیغات می‌داند. بعد از توضیح درباره نقاشی‌های مربوط به کتاب مقدس که بر دیوارهای کلیسا نقش بسته است، دری گشوده می‌شود و مسیری برای گردشگران باز می‌شود که به طبقه بالای کلیسا می‌رسد. طبقه دوم مکانی جدید در کلیسا برای من است و بر چوب بناشده. برای احتیاط در دسته‌های کوچک از پله‌های پرشیب بالا می‌رویم و با منظره بی‌نظیری از قابی سیصدوشصت درجه از نقاشی‌های کلیسا روبه‌رو می‌شویم. این‌یکی به‌راستی چشم‌اندازی شگفت است که تاکنون تجربه‌اش نکرده‌ام و مکانی است که داستان‌های ناگفته زیادی دارد. آرگین می‌گوید در زیر محراب نیز اتاقکی کوچک و تا حدی وهمناک است که برای عبادت ساخته‌شده و در قدیم بسیاری برای طلب بخشش یا رفع ترسی ناخودآگاه، به آنجا می‌رفته‌اند.
گشودن درهای چهارصدساله روی مردم
کلیسای وانک اما برای همه مردم اصفهان نامی شناخته‌شده است. بیشتر مردم چند باری را دست‌کم توی محوطه‌اش آمده‌اند و گشته‌اند و به‌خصوص اگر کریسمس باشد از زیبایی‌هایش لذت برده‌اند. بااین‌حال، مکانی که قرار است ما را شگفت‌زده کند، اتاقکی است در جبهه غربی کلیسا به‌نام مناستان که محلی برای چله‌نشینی و مراقبه و ریاضت بوده است. مکانی که چهل روز را برای تارک‌دنیا شدن در آن می‌گذرانده‌اند و فضایی معنوی و آرام با دیوارها و طاق و چشمه‌های خنک کاه‌گلی است. دومین مکان جالب‌توجه کلیسای وانک اما موزه مردم‌شناسی‌اش است که این‌طور که آرگین می‌گوید چند باری جایزه معماری نیز گرفته است. طراحی داخلش خلاقانه است و می‌توان طی مسیر موزه با سبک زندگی، آداب‌ورسوم و حتی شیوه لباس‌پوشیدن ارامنه در قدیم آشنا شد. در آخرین اتاق موزه نیز به عکس بزرگان ارمنی در ایران پرداخته‌شده و از هر چهره برجسته‌ای یک عکس به دیوار آویخته شده است.
گنجینه موسیقی ارامنه جلفای نو
بعد از کلیسا در کافه آرمنیا (که خانه‌ای مرمت‌شده مربوط به دوره قاجار است) قهوه‌ای می‌نوشیم و آرگین از عشق نقاشی به‌نام سنبات به دختر این خانه می‌گوید و اینکه به بهانه نقاشی از کلیسای وانک روی بام این خانه می‌رفته است. بعد دوباره راهی می‌شویم و از کنار خانه مارتا پیتر که حالا دانشگاه هنر شده است می‌گذریم و در لت استرا که کوچه‌ای زیبا در ابتدای خیابان خاقانی است به داخل محله و بافت قدیمی می‌پیچیم و از میان کوچه‌های باریک به دیر راهبه‌ها و کوچه سنگتراش‌ها و تبریزی‌ها می‌رسیم. در کنار یکی دو خانه قدیمی پا سست می‌کنیم و آرگین کمی برایمان درباره معماری برونگرای برخی خانه‌ها در مقایسه با انبوه خانه‌های درونگرا در اصفهان می‌گوید و بعد به گنجینه موسیقی جلفای نوی اصفهان می‌رسیم؛ گنجینه‌ای که با مدیریت زویا خاچاطور از فروردین 1400 شروع به فعالیت کرده است. گروه موسیقی نیز در طبقه بالای این بنای زیبا مشغول تمرین‌کردن است تا به‌محض به پایان‌رسیدن مسیر، اجرای موسیقی زنده برای گروه خبرنگاران داشته باشند.
از ساختمان قدیمی و مرمت‌شده موزه و اجرای زیبای گروه موسیقی که بگذریم باید اذعان کرد هماهنگی برای برگزاری این تور و نحوه اجرای آن بسیار حساب‌شده و دقیق بود. بعد از به پایان‌رسیدن مسیر و خارج‌شدن از گنجینه موسیقی، ماشین‌ها جلوی موزه حاضر می‌شوند. منظم و حساب‌شده. سوار می‌شویم و راهی می‌شوند و بعد دو ماشین در نزدیکی هتل آسمان پشت سر هم نگه می‌دارند و تور به پایان می‌رسد، اما خاطره آن در ذهنم جاودان می‌شود.
تبدیل «اصفهان آنتولد» به «اصنهان»
بخش دوم جلسه، نشست پرسش و پاسخ با خبرنگارانی بود که در حوزه میراث و گردشگری قلم می‌زنند و از اصفهان و تهران در سالن کنفرانس هتل آسمان دور هم جمع شده‌اند تا در گفت‌وگو با مدیران پروژه اصنهان، این برند را عمیق‌تر بشناسند و پاسخی برای سؤالاتشان دریافت کنند.
در این جلسه حمید دکتر غفاری‌راد، صحبت‌هایش را با نمایش اسلایدهایی و صحبت درباره نشان هویتی شهرهای مختلف نظیر پاریس و آمستردام شروع کرد و به اهمیت آن‌ها و لزوم پرداختن هرچه بیشتر به موضوع برندسازی پرداخت و گفت: «در کنار این نشان‌های هویتی یک هویت رقابتی نیز در شهرهای مهم مقصد گردشگری وجود دارد که تمامی خدمات گردشگری ذیل آن هویت رقابتی شکل می‌گیرد. بر این اساس، برای اصفهان نیز چنین تصمیمی گرفته شد. برای این بحث یک سازمان پازلی هفت در چهار را طراحی کردیم که تکه‌های این پازل در حال تکمیل شدن است. متأسفانه در سال 98 با بحران کرونا روبه‌رو شدیم، ولی همین را به شکل یک فرصت دیدیم و سعی کردیم تکه‌های مربوط به بحث زیرساخت را تکمیل کنیم. پس شرکت گردشگری راه ابریشم ایرانیان‌زمین طراحی و راه‌اندازی شد. سپس با اصناف حوزه گردشگری جلسات متعدد داشتیم و حالا آن اصناف منتظر و چشم‌به‌راه لوگوی اصفهان هستند.»
غفاری در ادامه افزود: «چیزی که در این مدت پی بردیم این بود که وقتی گردشگری به اصفهان می‌آید تنها به دنبال اطلاعات میراثی نیست، بلکه به دنبال داستان‌های این شهر است، چراکه هیچ‌چیزی در دنیا به قدرت یک داستان خوب نیست. هیچ‌کس نمی‌تواند آن را متوقف کند و هیچ دشمنی نمی‌تواند در برابرش بایستد. پس به این نتیجه رسیدیم که روی داستان‌های ناگفته اصفهان کارکنیم. درنتیجه پیش از رونمایی پروژه در سال 97 بیش از 280 قصه ناگفته اصفهان استخراج و آماده شد.»
او همچنین افزود: «مقرر شد برای بازاریابی در جهت افزایش سفر به اصفهان کارکنیم. این موضوع در سال 98 اتفاق افتاد و شرکت توسعه گردشگری به همت اتاق بازرگانی تشکیل و تفاهم‌نامه بسیار خوبی با صداوسیما منعقد شد. در اسفند 98 این تفاهم‌نامه آماده ارائه شد و قرار بود با حضور وزیر کشور و رئیس سازمان افتتاح شود که متأسفانه به کرونا برخوردیم. از اینجا به بعد تصمیم گرفتیم خودمان وارد عمل شویم. لازم است اشاره کنم که از این توافق پنج سال دیگر هم باقی مانده است.»
عضو هیئت‌مدیره شرکت توسعه گردشگری راه ابریشم ایرانیان در ادامه سخنرانی‌اش، به جلسات متعدد با اصناف و کارشناسانی فعال در حوزه گردشگری اشاره کرد و گفت: «در این یک سال و نیمه انجمن هتلداران، انجمن صنفی دفاتر خدماتی و ارتباطی و جامعه راهنمایان تور، ارتباطات خوبی با این شرکت برقرار کرده‌اند و برنامه ما به این صورت است که از اول آبان بازاریابی برای شهر اصفهان داشته باشیم. همچنین در بحث حمایت از گردشگری، مرکز تماس شرکت توسعه گردشگری (91001516) به‌عنوان اولین مرکز تماس کشور قابلیت دورکاری برای 200 نفر را فراهم کرده است و از حوزه گردشگری پشتیبانی می‌کند. همچنین سایتی با عنوان اصنهان رونمایی کردیم و تمامی اطلاعات و منابع داستان‌های ناگفته در این سایت قرار دارد.» غفاری همچنین چندین فیلم یک‌دقیقه‌ای را که توسط مجید عرفانیان در این مدت ساخته‌شده به نمایش گذاشت و درباره آن‌ها توضیح داد که در چند بخش و با چه محوریت‌هایی ساخته‌شده‌اند. او همچنین اضافه کرد تاکنون دویست داستان ناگفته ساخته‌شده و برای صد داستان سوم برنامه‌ریزی کرده‌ایم و شهرهای بعدی نجف‌آباد و کاشان است که قرار است برایشان چنین فیلم‌هایی ساخته شود و از درخواست ساخت چنین فیلم‌هایی توسط شهرهای دیگر نظیر اهواز گفت. همچنین برنامه‌های مدونی برای پخش این فیلم‌ها در فضای مجازی و استراتژی‌های خوبی برای انتشار این ویدئوها داریم و از فعالان حوزه مجازی برای وایرال‌کردن این آثار استفاده کردیم و برنامه‌های تشویقی زیادی برای دیده‌شدن این ویدئوها داشته‌ایم. همچنین تورهایی در شش مسیر طراحی کرده‌ایم که یک نمونه آن را امروز مشاهده کردید.
پیاده‌سازی استراتژی‌های برند گردشگری
دکتر سحر امینی، دبیـــــــر کمیسیــــــون گردشگری اتاق بازرگانی، صحبت‌هایش را با شرح وضعیت گردشگری در اصفهان شروع کرد و افزود: «اتاق بازرگانی در سال 92 بودجه‌ای را اختصاص و اجازه داد کمیسیون گردشگری راه‌اندازی شود و این کمیسیون جلساتی را کلید زد و اولین و مهم‌ترین اقدامش بعد از مطالعات مفصل در حوزه زیرساخت‌ها، خدمات و تقویم گردشگری، بحث برند اصفهان بود. نهاد متولی برند اصفهان سازمان میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان است و عمدتا در همه جای دنیا سازمان مدیریتِ مقصد، این کار را انجام می‌دهد؛ ولی به دلیل بازاریابی مقاصد این کار در نهادها تعریف نشده و از طرفی ابزار سرمایه‌گذاری در اتاق بازرگانی فراهم است. این پروژه برای اولین بار به‌صورت پایلوت در اصفهان کلید خورد و این برند ثبت و رونمایی شد. طی این مسیر چالش‌های زیادی داشتیم و می‌توان اذعان کرد وقتی این لوگو رونمایی شد تنها یک شعار نبود؛ بلکه اتفاقات بعدازآن در جهت رونق گردشگری بسیار مهم بود و استراتژی پشت لوگو اهمیت داشت.» امینی همچنین در ادامه افزود: «این لوگو در سال 97 با حضور معاون اول رئیس‌جمهور و مقامات استانی رونمایی شد تا بتوانیم برند اصفهان را به‌عنوان برند مقصد به کشورهای دیگر معرفی کنیم و کمک به جذب گردشگر خارجی شود. این پروژه بسیار سخت و طولانی بود و پیمانکاران و طراحان زیادی در آن کار کردند. بیش از 3200 نفر متفکر در این پروژه کار کردند و بالغ‌بر 700 تا 800 جلسه کارشناسی برگزار شد و حاصلش «اصفهان داستان‌های ناگفته» شده است. برای فهمیدن و درک اصفهان نباید تنها به ابنیه آن اکتفا کرد؛ بلکه غذای اصفهان، محله‌های این شهر، میراث ناملموس اصفهان، داستان‌هایش، فرهنگ و آداب خانواده و هزاران فاکتور دیگر می‌تواند این شهر را به‌عنوان یک مقصد گردشگری مهم به اوج برساند. متأسفانه در حال انجام این پروژه بودیم که کرونا از راه رسید و جامعه گردشگری بخش زیادی از سرمایه‌های اجتماعی و سرمایه‌های هدفش را از دست داد. پس درنتیجه برای اولین بار در ایران مصوبات گردشگری را به شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی بردیم و قرار شد ستادی با عنوان ستاد گردشگری تشکیل دهیم که گردشگری را دوباره احیا کند.»
او در ادامه افزود: «بازوی اجرایی آن ستاد با ریاست معاون استاندار و دبیری اتاق بازرگانی به عهده شرکت توسعه گردشگری راه ابریشم است که با سهام‌داری عمده اتاق بازرگانی و فعالان حوزه گردشگری ایجادشده تا بتواند استراتژی‌های برند گردشگری را پیاده‌سازی کند. این استراتژی‌ها با هنر آقای عرفانیان در داستان‌های ناگفته اصفهان، طراحی تورهای ناگفته، تهیه وب‌سایت، صفحات اینستاگرامی، تولید محتوا، فیلم‌برداری و ارائه به ده زبان زنده دنیا و… حاصل شده و نتیجه کار این بازوی اجرایی بود.»
انتخاب روایتگر معتبر
پرسش دیگر درباره دلیل انتخاب مجید عرفانیان، به عنوان یک غیراصفهانی، برای ایده‌پردازی و ساخت ویدئوها بود. دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی در این باره توضیح داد: «ما سعی کردیم از بهترین گزینه استفاده کنیم تا اتفاق خوبی که انتظار داشتیم، رقم بخورد. در اتاق بازرگانی همیشه چنین رویکردی داشته‌ایم. وقتی درزمینه داستان‌های ناگفته می‌خواهیم کارکنیم به دنبال فردی می‌گردیم که ارائه خوبی داشته باشد، به چند زبان مسلط باشد، هنر نگارش و تولید محتوا داشته باشد، دنیا را گشته و دیده باشد و بدون احساس تعلق به مکان خاصی تنها به تخصصش بپردازد؛ نتیجه‌اش می‌شود مجید عرفانیان.» سحر امینی افزود: «توجه کنید که بدنه‌های سرمایه‌گذاری در هزینه‌کردن بسیار سخت و گزیده عمل می‌کنند. زمانی وارد عمل می‌شوند که مطمئن باشند فرد مربوطه اعتبار لازم را دارد. آقای عرفانیان ازنظر ما در اتاق بازرگانی برای انجام این پروژه اعتبار بسیار زیادی دارد. انتخاب ما صرف‌نظر از این است که شخص کجا بزرگ‌شده یا اهل کجاست و کجا تحصیل‌کرده است.»
اصنهان در کنار «اصفهان، نصف جهان»
سؤال دیگر این بود که آیا برندسازی تازه در ادامه برند اصفهان نصف جهان با شعار جدید است؟ و آیا این برند جدید می‌تواند تأثیرگذاری برند قدیمی را داشته باشد؟ عرفانیان در پاسخ توضیح داد: «قرار نیست چیزی جای چیز دیگری را بگیرد. «اصفهان نصف جهان» تا همیشه خواهد بود و مربوط به چهارصد سال پیش است. در یکی از داستان‌های نهان هم به آن پرداخته‌ایم. یک مجموعه‌ای در حال کارکردن است تا یک روایت جدید بسازد. نماد شهر اصفهان (نقش قوس) روی سردر قیصریه سرجایش است. این نماد جدید (طاووس الهام گرفته شده از نقش زیر گنبد مسجد شیخ لطف الله) در حال تلاش است تا گردشگری اصفهان را رونق دهد.»
همه منابع روایت‌ها
در بخش پرسش و پاسخ خبرنگاران سؤالات مختلفی مطرح شد از جمله اینکه «منابع جمع‌آوری این داستان‌ها چیست؟» مجید عرفانیان در این باره توضیح داد: «ما در اصفهان برای اولین بار سعی کردیم داستان‌ها را از همه منابع گردآوری کنیم. چه از کتاب چه از زبان پیرمرد یا پیرزنی در محله‌ای تاریخی. بخش دیگر هم سفرنامه گردشگران بود.» سحر امینی در تکمیل پاسخ توضیح داد: «280 داستان هم توسط اتاق بازرگانی در مصاحبه با فعالان اقتصادی صاحب نام و افرادی که پایه‌گذار صنعت اصفهان بودند و همچنین اساتید ادبیات فارسی در مصاحبه‌های مفصل جمع‌آوری کردیم و سری اول توسط دکتر مهدی کیوان و سری دوم توسط علیرضا جعفری‌زند دقیق موردبررسی و ویرایش محتوایی قرار گرفتند.»
