«کرونا، عدوی بود که سبب خیر مرمت موزه شد؛ وگرنه نمیتوانستیم این مدت موزه را تعطیل و بنای تاریخی را مرمت کنیم. هر قدر هم که در مرمت پیش رفتیم، به مشکلات بیشتری پی بردیم و فهمیدیم اگر مرمت را انجام نمیدادیم، بلایی که با متروپل بر سر مردم آبادان آمد، ممکن بود در موزه هنرهای معاصر اصفهان اتفاق بیفتد و مخصوصا سقف دو قسمت که بار زیادی را تحمل میکردند و موریانه به جانشان افتاده بود، پایین بیاید.
حالا هم از همه دوستداران میراث فرهنگی و هنرهای تجسمی و مدیران و مسئولان خواهش میکنیم که برای مرمت عجله نکنند؛ چون باید این روند با تمانینه و دقت پیش برود تا مجبور به دوبارهکاری نشویم و این طور پیش نرود که ده سال دیگر دوباره دو سال موزه را برای مرمت تعطیل کنیم.» این پاراگراف، جان کلام مدیر موزه هنرهای معاصر اصفهان در تور بازدید از روند مرمت موزه بود.
ناکشهایی که نفس بنا را به شماره انداختهبودند
ساعت 16 روز سهشنبه 25 مرداد 1401، مخاطبان که پیش از این، طی تماس با موزه در تور بازدید ثبتنام کرده بودند، از در دوم موزه وارد شدند و در بدو ورود نقشه گردشگری، دفترچه و کتاب «کتیبههای سردر ورودی خانههای اصفهان برای دیدن (3)» اثر غلامرضا نصر اصفهانی را دریافت کردند. سپس مهدی تمیزی این تور را از ایوان شمالی خانه ظلالسلطان سابق و موزه هنرهای معاصر فعلی، آغاز کرد و رو به مخاطبان گفت: «اجرای مرمت تمام بناهای تاریخی که زیر نظر شهرداری هستند، برعهده سازمان بهسازی و نوسازی است و این سازمان پیمانکار و متولیهای مرمت را انتخاب میکند. در طول مسیر هر سوالی داشتید، میتوانید از نمایندگان این سازمان که در تور حضور دارند، بپرسید.»قدم بعدی این تور، حیاط مجموعه بود. همه رو به زیباترین جبهه بنا ایستادیم تا درباره نایکشهایی بشنویم که اشتباه در جانماییشان حیات بنا را با خطر روبهرو کرده بود. نایکشها که باید پایینتر از سطح زیرزمین میبودند، در جایی بالاتر تعبیه شده بودند و همین مسئله و عبور برخی تأسیسات از آنها، باعث شده بود که در گالری دو همیشه رطوبت وجود داشت. به روایت جانقربان، ناکشهای جدید در عمق استاندارد تعبیه شدند و روش اجرایشان هم تغییراتی کرد؛ از جمله اینکه آجرچینی خندان (یعنی بین آجرها نفسخور وجود داشته باشد)، انجام شد. در مرحله بعد با دوربینهای لیزری میزان نشست بنا اندازهگیری شد و ناکشهای پیوندی انجام شد و رج آخر هم با گچ مهر شده به زیر خشت و گلهای قدیمی. پیش از این که مخاطبان از فضای حیاط به فضای سوم بروند، تمیزی در کنار استاد گچبری بنا، امرالله اشرفیان، ایستاد و تأکید کرد که گچبریهای موزه به روش کاملا سنتی و بدون رنگشدن انجام میشوند تا بر مدار اصالت و زیباییشناسی باشند.
حفاظت از منظر و کالبد رو به نقاشیهای قاجاری
سپس مهمانان تور از راهپله به سمت طبقه دوم که گالری تک اثر است، رفتند. در این راهرو یکی از دو بخش نقاشی قاجاری باقیمانده در بنا را دیدند و تمیزی تأکید کرد که دو نقاشی در این مرمت حفظ میشوند و سپس توضیح داد: «این موزه پیش از این، سیستم اطفای حریق نداشت. در تمام مجموعه این سیستم کار گذاشته شد. همانطور که میدانید باید یکپارچه هم باشد و این کار را خیلی سختتر میکرد؛ اما سعی شد تعبیه این تأسیسات و سنسورها طی هماهنگی با سازمان آتشنشانی به صورتی جانمایی شود که آلودگی بصری به وجود نیاید و در آینده برای جانمایی آثار هنری در گالریها به مشکل بر نخوریم.» مخاطبان سپس به فضای گالری تکاثر رفتند تا بشنوند که حوالی یک دهه پیش، این اتاق برای اتاق مدیر موزه تغییر کاربری داده شده بود. تمیزی گفت: «من حس کردم حیف است که این فضا به اتاق مدیر تبدیل شود. اتاق دیگری انتخاب شد و این فضا را با تغییراتی به گالری تک اثر تبدیل کردیم. گوشه این سقف هم ترک عمیقی داشتیم و تصور میشد که ترک معمول بناهای تاریخی است؛ در حالی که ستون از بین رفته بود و اگر بار اضافه بر بام وارد میشد امکان فروریختن بام در این قسمت بسیار زیاد بود. بعد از بازسازی کامل ستون، سقف و سبکسازی دیوارها رنگآمیزی شده و قرار است که دور تا دور پرده مخملی نصب شود و از اینجا به عنوان گالری تک اثر استفاده شود.» بعد از این صحبتها مخاطبان وارد زیباترین فضای موزه شدند؛گالری شماره سه که به ارسیهایش معروف است و این ارسیها توسط یک زوج هنرمند لایهبرداری رنگی و مرمت شده است. ضمنا سقف این بخش کاملا برداشته شد؛ چرا که وزن بسیار سنگین مصالح بر سقف بوده و مجبور به سبکسازی شدهاند. بخشی از سقف هم به عنوان شاهد به صورت چوبی نگه داشته شده است. جانقربان هم در این فضا رو به مخاطبان تأکید کرد: «در مرمت، ما همیشه میگوییم اول باید قلب را عمل کنیم و بعد به جراحی زیبایی بینی هم میرسیم. کاری که برای سقفهای ضلع غربی انجام شد، کار بزرگی بود و بار زیادی از دوش بنا برداشته شد. بعد از این سبکسازی به بحث تزئینات هم میپردازیم.»به روایت تمیزی، پیش از این، بام موزه در این قسمت ایزوگام بود که موقع عکاسی بر فراز دولتخانه صفوی نمای نامناسبی داشت؛ اما با تصمیم جدید و مرمت نو که شامل آجرفرششدن بام است، شأن میراثی بنا حفظ خواهد شد. همچنین سقف تالار گردهمایی هم در این روند، مرمت شده است.
مرمت ایوان رو به باغ ایرانی میراث جهانی
قدم هفتم، دیدن دومین فضای بسیار ویژه و زیبای موزه بود. همه از در چوبی با شیشههای رنگی بنا گذشتیم و به غربیترین بخش بنا که ایوان رو به چهلستون بود، رسیدیم. تمیزی در این بخش توضیح داد که پلکان بسیار زیبایی در این بخش وجود داشته و بخشی از باغ هم متعلق به فضای موزه بوده است؛ اما در دورهای، شبانه دستگاه راه پله توسط میراث فرهنگی، حذف شده و به این ترتیب دسترسی بنا به باغ و تملک نیز از بین رفته است. حتی روزی تأسیسات گرمایشی موزه در زیرزمین همین باغ بوده که حالا در تملک آن ارگان قرار گرفته است و متأسفانه تأسیسات سرمایشی را هم طوری در باغ قرار دادهاند که منظر ایوان موزه را تحت تأثیر قرار داده است. حالا قرار است این ایوان هم بعد از مرمت، کارکردی برای حضور هنرمندان پیدا کند. سپس مخاطبان به فضای زیرزمین غربی رسیدند؛ جایی شبیه لابیرنت با شش اتاق که به دلیل همین نوع معماری به سختی محل نمایشگاهها بود؛ اما حالا قرار است به گالری دائمی نمایش گنجینه موزه هنرهای معاصر اصفهان تبدیل شود. تمیزی تأکید کرد: «هر موزههنرهای معاصری گالری دائمی دارد که اگر مخاطبی وارد شد بداند مغزافزار موزه چیست؛ مثلا در کرمان، گالری سهراب سپهری موزه صنعتی یا موزههنرهای معاصر کرمان، دائمی است. در موزههنرهای معاصر تهران هم بخشی با همین تعریف ارائه شده است. داشتن این گالری برای موزه بسیار مهم است و باعث میشود جریان اهدای اثر به موزه توسط هنرمندان تقویت شود.»
آلزایمرزدایی از گالریهای موزه
نهمین توقف تور، در کنار دفتر مدیر موزه در ضلع شمالی اتفاق افتاد؛ جایی که تمیزی خبر داد قرار است دفتر سینما به محل دیگری منتقل شود و واحد اداری موزه با مدیریت مهشید شیخی، به این فضای ویژه متعلق به موزه برود. جابهجایی دفتر مدیر مجموعه به یال شمال شرقی هم رقم میخورد و از همه مهمتر، نحوه نگهداری گنجینه موزه است که استانداردسازی برای آن صورت میگیرد و محل نگهداری گنجینه هم به فضای امنتر و مناسبتری منتقل میشود. مخاطبانی که نمایشگاه امانالله طریقی را در موزه هنرهای معاصر اصفهان دیده بودند، یادشان هست که یکی از گالریها جایی شبیه سرداب بود با دیوارهای پر نم و نا که به روایت دورانی از زندگی هنرمند اختصاص پیدا کرده بود که در آن دوره طریقی به آلزایمر دچار شده بود. دلیل انتخاب این فضا هم وضعیتش بود که خب نه تنها مطلوب نبود که غمانگیز هم شده بود! حالا گویی از ساحت این فضا آلزایمرزدایی شده و با فضای مناسب نمایشگاهها روبهرو میشویم. اما پایان ماجرای تور در گالری شماره یک اتفاق افتاد؛ جایی که بیش از 50 پنجره گرد خورشیدی در دو سوی داخل و خارج دیوارهایش میبینیم. این پنجرهها به وضعیتی رسیده بودند که در برخی از نمایشگاهها کبوتران و گنجشکها را هم به دیدن نمایشگاه میآوردند! در سال 97 و 98 این پنجرهها تا حدودی مرمت شدند و در مرمت نو قرار است هم سقف این گالری به طور کامل مرمت شود، هم ستونها بررسی شوند و هم حال پنجرهها بهبود پیدا کند. تمیزی رو به مخاطبان تأکید کرد: «خیلیها گفتند قرار بوده شش ماه برای بازسازی طول بکشد، ولی الان یک سال و سه ماه گذشته است. بههرحال وقتی میخواهیم یک بنای ده ساله یا 20 ساله را بازسازی و مرمت کنیم، ممکن است در میانه کار به این نتیجه برسیم که خیلی وضعیت بدتر از چیزی است که تخمین زده بودیم. اینجا هم وقتی سقف را جمع کردند و به ستونها رسیدند که موریانهزده بودند، کار بیشتر طول کشید. من به اعضای شورای شهر و شهرداری و همه اعلام میکنم حالا که دارد عملیات مرمت انجام میشود، اجازه بدهیم بهسازی و نوسازی کارش را به نحو احسن و با دقت انجام دهد و مثل سال 72 نشود که مجبور شدند به مناسبتی زودتر مرمت را تمام و موزه را افتتاح کنند. اگر قرار است شش ماه یا یک سال هم طول بکشد، بهتر از این است که سرهمبندی شود و بعد، دوباره ده سال دیگر، مجبور باشند دو سال موزه را برای مرمت تعطیل کنند.» بعد از این صحبتها، گفتوگویی میان مخاطبان و مدیر موزه شکل گرفت و سپس تور با پذیرایی در ایوانی که نقطه آغاز تور بود، به پایان رسید؛ ابتکاری که میتواند الگویی برای بقیه سازمانها و ارگانها باشد؛ چرا که دانستن روند مرمت ابنیه تاریخی که به دلیل ثبتشدن نامشان در فهرست میراث ملی یا فهرست میراث جهانی، متعلق به مردم هستند، از جمله حقوق طبیعی همه ما محسوب میشود و برگزاری چنین رویدادها با هدف افزایش آگاهی عمومی و اطلاعرسانی، قدمی است در راه احیای حق مردم.
