به گزارش اصفهان زیبا؛ بیش از هزار سال است برای امام حسین(ع) عزاداری میکنیم. بیش از هزار سال است به محرم که میرسیم، شهرها سیاهپوش میشوند. بیش از هزار سال است محرمها علمها و کتل ها بالا میروند، خیمهها برپا میشوند تا همه و همه عزای سرور و سالار شهیدان را فریاد بزنند.
مردم در هر برههای از زمان و در هر منطقه جغرافیایی به سبک و سیاقی در رثای سیدالشهدا عزاداری کردهاند. در عصر و زمان ما در کنار روضههای خانگی که شهر را سیاهپوش کردهاند، مجموعههای فرهنگی نیز جلسات ویژه خودشان را دارند؛ جلساتی که با فکر و ایده جوانان فرهنگی شهر برپا میشون.
جوانانی که برای برپایی مجلس اباعبدالله هرچه دارند به میان میآورند. در این خیمهها هر آنچه از ذوق و سلیقه دارند به کار میگیرند تا عاشورا و کربلا را بهتر به حسینیان امروز بشناسانند. برپایی مراسم اباعبدالله بایدها و نبایدهایی دارد که همواره باید رعایت شود. در این باره با حسین مطیع، استاد دانشگاه و کارشناس مباحث فرهنگی و مذهبی، به گفتوگو پرداختیم.
اصل عزاداری حضرت سیدالشهدا، اصل برپایی هیئتهای مذهبی، اصل شرکت در آنها، خدمت در آنها و برگزارکردن هرچه بهتر آنها همواره معقول، مطلوب و مورد تأیید اهلبیت و قرآن بوده است. حالا چگونه باید این هیئتها را برگزار کنیم؟
موضوعی مهم در هیئتهای بزرگ، مسائل مالی است. جالب است بدانید از قدیم، فرض کنید از هزار سال پیش که حداقل ما از زمان آلبویه تاریخش را داریم، هیئتهای عزاداری مردمی بودند؛ یعنی وابسته به خود مردم بودند، با پول مردم اداره میشدند، در هیئتها از خود مردم کمک جمعآوری میشد، از کمکهای مردمی استفاده میشد و وابسته به حکومتها و دولتها نبودند.
حکومتها و دولتهایی بودهاند مثل قاجاریه یا صفویه که گاهی خودشان هم عزاداری برقرار میکردند؛ ولی اصل عزاداری همیشه مردمی بوده و با همین دور ریال، پنج ریال و پولهای خرد و ناچیزی که از طرف مردم و کمکهای داوطلبانه مردم جمع میشد، مجالس برگزار میشدند.
اینکه هیئتها دست دراز کنند به سمت مردم و مردم به هیئتها کمک کنند یکچیز عادی و طبیعی است و نهتنها قبیح نیست؛ بلکه شریککردن مردم در برپایی خیمه اباعبدالله بسیار پسندیده است.
موضوع دیگری که هیئتهای مذهبی به سمت آن تمایل پیدا کردهاند، برگزاری سبکهای جدیدتر برای بزرگداشت شعائر است؛ سبکها و فعالیتهایی برای جذب بیشتر جوانان؛ فعالیتهایی که هیئتهای مذهبی میتوانند بهواسطه آنها مفاهیم عمیق معنوی را بهتر به نسل جدید منتقل کنند.
برگزاری تئاتر، استفاده از چیدمان و دکورهای بامفهوم، برپایی گروه سرود و فعالیتهایی ازایندست، مواردی است که در انتقال مفاهیم به نسل امروزی همواره روشهای موفقی بوده است.
البته برگزاری مجالس اباعبدالله بیقیدوشرط نیست. هرچه در این دستگاه وارد شده و به مجلس اهلبیت منتسب میشود باید دور از خرافه، بدعت و وهن باشد؛ مثلا بیاحترامی، بیادبی به اسم حضرت سیدالشهدا و درست و کامل ادانکردن نام ایشان کار اشتباهی است که متأسفانه باب شده بهعنوان زیر صدا مثلا اسم حضرت ناقص تلفظ میشود.
اسم ایشان باید کامل، درست، مؤدبانه و با قداست ادا شود. این کار اشتباه است؛ چون توهین به اسم امام حسین(ع) است. مسئله دیگر، واردکردن خرافه و دروغ در مجالس اهلبیت است.
متأسفانه شاهد هستیم بعضی از سخنرانان یا مداحان روضههایی میخوانند که صحیح نیست و سند معتبری ندارد یا عزاداریهایی داشتیم که خلاف شرع بوده است؛ مثل قمهزنی، قفلزنی، تیغزنی و موارد دیگری که بهنوعی آسیب به بدن میزند. اینها همهاش خلاف شرع بوده و بهدروغ وارد مجالس اباعبدالله شده که خوشبختانه خیلی کم شده است.
فرم یا محتوا
مسئله مهم در این باب، جدانبودن فرم از محتواست. فرم و محتوا حتما باید همخوانی داشته باشد. یک مثال زیبا در رابطه با فرم و محتوا سمفونی معروف عاشوراست. این سمفونی یک موسیقی فاخر است که یک گروه کُر دویستنفره حرفهای آن را نواخته. چقدر فاخر و تأثیرگذار است! در رابطه با چنین فرمهایی باید گفت که هیچ محدودیتی برای هزینهکردن و استفاده از خلاقیت و هنر در برپایی شعائر حسینی نداریم؛ به شرطی که محتوای مناسب ارائه دهیم.
یک نمونه دیگر، سریال مختار است که چند میلیاردتومان برای ساخت این سریال هزینه شد؛ هزینهای که در تولید محتوا نیز بسیار موفق عمل کرد. اینها نمونههای استفاده از هنر برای بیان شعائر حسینی است. هیئت نیز متناسب با قالب خودش میتواند در کنار محتوای خوب از فرمهای متفاوت و متنوع استفاده کند.
گروههای فرهنگی بسیاری هستند که پول دارند یا ندارند؛ اما خواستهاند در این زمینه هزینه کنند. بچههای هنرمندی دارند، اهل ذوق
و اهل سلیقهاند که علاقه دارند برای امام حسین(ع) کار کنند. چرا به این افراد میدان ندهیم؟ فرض کنید یک گروه هنری، دکور قشنگی برای عاشورا بسازند.
وقتی این گروه ۲۰روز درگیر ساخت این دکور باشند، اینها ۲۰ روز سازندگی دارند، ۲۰ روز بیشتر مطالعه میکنند، نمادهای عاشورا را پیدا میکنند، فکر میکنند دکور چه داشته باشد چه نداشته باشد، طرح کامپیوتری میزنند، بعد ماکت آن را میسازند، بعد کاملش را میسازند.
این جوانان مثلا ۲۰ روز فکرشان را برای امام حسین(ع) معطوف میکنند تا دکور بزنند. اینها خودشان را به عاشورا نزدیک کردهاند. در زمانی که این جوانان درگیر ساخت دکور هستند، از نظر معنوی رشد میکنند و از فضای امام حسین(ع) دور نیستند.
جوان امروز از هیئت چه میخواهد؟
فراتر از این، فرض کنید افراد مجموعهای با هزینه زیادی آموزش ببینند و در هیئتشان برنامههای جدیدی طراحی کنند، ابتکاری داشته باشند، خلاقیت به خرج دهند و بتوانند به روشهای جدید جوانها را جذب کنند.
مخصوصا جوانهایی که الان با رسانه و فضاهای تصویری ارتباط بهتری برقرار میکنند، جوانهای امروزی بسیار تصویری شدهاند؛ چون مرتب درحال استفاده از رسانههای صوتی و تصویری هستند و ذائقهشان به برنامههایی نظیر تئاتر، دکورهای زیبا، موسیقی و بهطور کلی نمادهای صوتی و تصویری نزدیکتر است.
لذا اگر هیئتی بتواند چنین برنامههایی داشته باشد، در انتقال مفاهیم موفقتر خواهد بود؛ بهشرط اینکه دچار افراط نشود، دچار فورمالیسم تشریفاتی نشود. فورمالیسم تشریفاتی یعنی ادای یک سری آداب و مناسک بدون روح، بدون مغز، بدون توجه و بدون باطن.
به یاد دارم یک سال به مراجع تقلید گفتند در فلان هیئت، مثلا فلان دستگاه موسیقی استفاده میشود. مراجع فرموده بودند اشکالی ندارد؛ اگر وهن دین یا خرافات نباشد اشکال ندارد. یکبار به آقای گلپایگانی گفتند در روستایی در دسته عزاداریشان جغجغه بچه میزنند و از او خواستند بگوید این کار حرام است.
او گفت من نمیتوانم بگویم حرام است. دقت کنید، کار سبکی است که جغجغه بچه را بردارند و تکان بدهند؛ ولی آقای گلپایگانی فرمود من نمیتوانم چنین حرفی بزنم. نمیتوانم بگویم حرام است.
یک زمانی آقای قرائتی میگفت: «زمان جوانیام حدود ۵۰سال پیش نجف بودم. آن روز دیدم که خیمههای خیلی بزرگ و زیبایی را با قیمت بالا میخریدند و آتش میزدند. آن زمان یکی از مراجع را آنجا دیدم و به ایشان گفتم آقا این کار اسراف نیست؟ نباید این پولها به فقرا داده شود؟ اما ایشان گفت نه، اشکالی ندارد؛ این کار تعظیم شعائر است. ببینید این خیمهها را که آتش میزنند و این دود بلند میشود با شور این کار را میکنند و مردم زاری میکنند.»
اگر ما مثلا برای تئاتر امام حسین(ع) پول خرج کنیم، دهمیلیون، صدمیلیون؛ مثل سریال مختار. چقدر هزینهاش بود؟ خدا میداند؛ ولی چقدر تأثیرگذار بود؟ هنوز هم که هنوز است تأثیرگذار است. پس برای کارهای هنری در دستگاه امام حسین(ع) به شرطی که خلاف شرع نباشد، بدعت، وهن و خرافه نباشد، هیچ اشکالی ندارد.
استفاده از طرحها و سبکهای جدید بسیار پسندیده است. البته بهتر است کاری نکنند که حواس مردم از محتوا پرت شود. همانطور که گفتم، بزرگان ما به روضههای کوچک و خانگی خیلی توصیه کردهاند؛ اما این نافی روضههای بزرگ و روضههای پرجمعیت نیست. روضههایی که برای بهتر برگزارشدن و انتقال بهتر مفاهیم معنوی و عاشورایی در آنها هزینه میشود.
