به گزارش اصفهان زیبا؛ در دهه پنجاه مدیران شهری اصفهان بر اساس طرح جامع ارگانیک، تصمیم گرفتند شمال شهر را به شهرک‌سازی و اسکان سرریز جمعیت اختصاص دهند. در این راستا در این دهه، سه شهرک ملک‌شهر، خانه اصفهان و شاهین‌شهر افتتاح و همچنین مجتمع مهندسین رباط احداث شد. با احداث این شهرک‌ها، نقشه شهر دچار تغییراتی شد.
شهر به سمت شمال گسترش پیدا کرد و افراد زیادی در دشت هموار شمال شهر که هم‌جوار به دشت برخوار است، ساکن شدند. آنچه در این یادداشت به آن می‌پردازیم، روند احداث شاهین‌شهر و چشم‌اندازهای ایجاد این شهر است که در این یادداشت و سخنانی که مدیران در افتتاحیه و بعد از آن ایراد می‌کردند، می‌توان به آن پی برد.
ایجاد شاهین‌شهر، چگونه کلید خورد؟
در اواخر دهه چهل طرح احداث یک شهرک بزرگ در 25 کیلومتری شمال اصفهان، در جوار یک آبادی که به آن امیرآباد می‌گفتند، ریخته شد که آن آبادی و زمین‌های آن، به یک خاندان از اهالی گز تعلق داشت. در اواخر دهه چهل شخصی به نام اسدالله رشیدیان، که یکی از ساختمان‌سازهای وقت تهران بود، از زمین‌های اطراف اصفهان بازدید کرد و با دیدن زمین‌های «امیرآباد» که قنات پرآبی هم داشت، تصمیم گرفت که آنجا را خریداری کند و یک شهرک بسازد. اما مالکان زمین از فروش زمین امتناع کردند و در عوض تصمیم گرفتند با او در این کار شریک شوند؛ بنابراین با شراکت آن‌ها، ایجاد شهر شاهین‌شهر کلید خورد.
ازآنجاکه در گزارش‌های افتتاحیه اطلاعات بیشتری راجع به شاهین‌شهر و کیفیت خانه‌ها و دیگر مسائل مربوط داده می‌شود، بقیه سخن را به روزنامه‌های آن زمان می‌سپاریم تا از خلال سطور آن این اطلاعات را دریافت کنیم.
گزارش افتتاحیه شاهین‌شهر
ایجاد شاهین‌شهر در آبان 1350 به‌طور رسمی کلنگ خورد. روزنامه «کیهان» در گزارش مفصلی جریان افتتاح یا کلنگ‌زنی شاهین‌شهر را با حضور کورش آموزگار، وزیرآبادانی و مسکن، انعکاس داد. در این گزارش آمده است:
«ساعت 8 بامداد روز شانزدهم آبان‌ماه آقای دکتر کورش آموزگار، وزیر آبادانی و مسکن، به اتفاق تیمسار سپهبد فاضلی، نماینده نخست‌وزیری و چند نفر از مسئولان وزارت آبادانی و مسکن و مهندسان مشاور آن وزارتخانه با هواپیما به اصفهان وارد شدند… سپس به‌اتفاق آقای دکتر کیان‌پور، استاندار اصفهان، تیمسار سپهبد فاضلی و آقایان اسدالله رشیدیان، مدیرعامل شرکت عمران شاهین‌شهر، و چند تن از مسئولان وزارت آبادانی و مسکن و مهندسان مشاور آن وزارتخانه به شاهین‌شهر عزیمت نمودند.
در شاهین‌شهر که در 25 کیلومتری جاده آسفالته اصفهان-تهران و مقابل دانشگاه صنعتی آریامهر (دانشگاه صنعتی اصفهان کنونی) قرار دارد، طرح‌ها و نقشه‌های اجرایی شاهین‌شهر موردمطالعه و بررسی آقایان وزیر آبادانی و مسکن و استاندار اصفهان و همچنین مهندسین مشاور قرار گرفت. در سازمان طرح‌ها و آزمایشگاه شاهین‌شهر، آقای مهندس کریمی، طراح و مشاور شاهین‌شهر، توضیحات لازم را به اطلاع آقایان رسانید.»(کیهان، ش 8498، 20 آبان، 1350) بازدید از قنات شاهین‌شهر به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم آن شهر همیشه جزئی از تشریفات بود: «وزیر آبادانی و مسکن و استاندار اصفهان سپس از قنات شاهین‌شهر (امیرآباد) دیدن کردند و مدیرعامل شرکت عمران شاهین‌شهر به اطلاع رسانید این قنات در ایران نظیر ندارد و قبل از عملیات جدید در هر ثانیه 400 لیتر آب می‌داد.» (کیهان، ش 8498، 20 آبان، 1350)
سپس نوبت به بازدید و مشاهده‌های میدانی رسید: «وزیر آبادانی و مسکن و استاندار اصفهان از عملیات خیابان‌سازی و زیرسازی خیابان‌ها، ساختمان پل‌های بزرگ، ساختمان‌های نیمه‌تمام و ویلاها دیدن کردند. در جنوب شاهین‌شهر آقای مهندس کریمی، مشاور شاهین‌شهر، به اطلاع رسانید که در این قسمت از شهر حدود 12 هزار دستگاه آپارتمان و واحد مسکونی ارزان‌قیمت با شرایط بسیار مناسب و طبق استانداردهای وزارت آبادانی و مسکن ساخته خواهد شد … نخستین کلنگ این ساختمان‌ها و شروع خانه‌ها با حضور آقای وزیر آبادانی و مسکن به زمین زده شد. مدیرعامل شرکت عمران شاهین‌شهر افزود، با زدن نخستین کلنگ در سال آینده یک‌هزار خانه آماده خواهد شد.» (کیهان، ش 8498، 20 آبان، 1350)
خبرنگار روزنامه کیهان احتمالا بر اساس داده‌هایی که به دست آورده بود، به انتهای گزارش افزود: «بر اساس طرح جامعی که برای ایجاد شاهین‌شهر تهیه گردیده است، 15 هزار واحد مسکونی برای سکونت 90 هزار نفر ساخته می‌شود. این خانه‌ها و آپارتمان‌ها در سه کلاس ارزان‌قیمت، متوسط و عالی و در گروه دهگانه ایجاد می‌شود. این شهر با سرمایه‌گذاری مؤسسین شاهین‌شهر و سرمایه‌گذاران بلژیکی، فرانسوی و سوئیسی به وجود می‌آید و هم‌اکنون قراردادهای آب تصفیه، برق و لوله‌کشی و آسفالت خیابان‌های این شهر منعقد و کار آن شروع شده است.» (کیهان، ش 8498، 20 آبان، 1350)
ایندرا گاندی در شاهین‌شهر
در اردیبهشت 1353 شاهین‌شهر یک میهمان ویژه داشت. ایندرا گاندی، نخست‌وزیر وقت هند، به اصفهان آمد و او را بلافاصله و بدون فوت وقت با هلیکوپتر به شاهین‌شهر بردند. احتمالا مدیران کشوری قصد داشتند شاهین‌شهر را به‌عنوان یک مدل شهرک موفق به او معرفی کنند.
گزارش بازدید با توصیف حال و هوای شاهین‌شهر آغاز می‌شود. در گزارش این بازدید آمده است: «ساعت 10 صبح روز سه‌شنبه 10 اردیبهشت‌ماه، سه فروند هلیکوپتر در آسمان شفاف شاهین‌شهر نمایان شدند و لحظاتی بعد در فرودگاه شماره یک و در کنار استخر زیبای شاهین‌شهر به زمین نشستند. پرچم‌های متعدد ایران و هند که در دو طرف بلوارهای پهلوی و داریوش و خیابان‌های مصفا و سرسبز شاهین‌شهر در حال اهتزاز بود، نشان می‌داد که این شهر نوبنیاد، میهمانی گرامی را از سرزمین هند پذیرا می‌شود. پس از فرود هلیکوپترها، بانو ایندرا گاندی، نخست‌وزیر، درحالی‌که آقای ایرج وحیدی، وزیر نیرو و انرژی و سفیر ایران در هند و سفیر هند در ایران، از هلیکوپتر پیاده شدند … سپس بانو ایندرا گاندی و همراهان با اتومبیل رهسپار سالن دبیرستان شاهین‌شهر شدند. در دو طرف خیابان‌های مسیر گروه کثیری از دختران و پسران دانش‌آموز ساکن شاهین‌شهر اجتماع کرده بودند و نسبت به میهمان عالی‌قدر مملکت ابراز احساسات می‌کردند.»
«گروه بازدیدکننده همراه با گاندی به دبیرستان شاهین‌شهر رفتند تا در آنجا نشستی را تشکیل دهند. در محل دبیرستان مهندس اسفندیاری گزارشی از اقدامات و فعالیت‌ها ایراد کرد و گفت: در اینجا باید از مهندسین مشاور هندی “تاتا” که در اجرای مطالعات اقتصادی و برنامه‌ریزی کمک‌ها شایانی به شروع این طرح کردند، تشکر و سپاسگزاری کنم. او اضافه کرد: مهندسین مشاور “عافا” امور شهرسازی و معماری این شهر را زیر نظر گرفته و اجرا می‌کنند.او با اشاره به ساکنان جدید شاهین‌شهر بیان کرد: در حال حاضر 510 دستگاه خانه آپارتمانی و ویلایی برای کارمندان خارجی صنایع هلیکوپترسازی آغاز شده که یک محله آمریکایی را با کلیه نیازهای مربوطه در شاهین‌شهر ایجاد می‌کند. در این محل یک مدرسه آمریکایی به ظرفیت 1500 نفر دانش‌آموز در رشته ابتدایی و متوسطه، باشگاه، سوپرمارکت و تأسیسات ورزشی و تجارتی به وجود خواهد آمد.»
«طرح اجرایی شاهین‌شهر در سه مرحله انجام می‌گیرد و در حال حاضر مرحله اول در دست ساختمان است. شاهین‌شهر در مرحله نهایی دارای 35هزار واحد مسکونی و دویست‌هزار نفر جمعیت خواهد شد. در شاهین‌شهر دو پارک بزرگ پیش‌بینی شده که یکی 250 هزار مترمربع و دیگری 14 هزار مترمربع وسعت خواهد داشت.»
«شاهین‌شهر با ایجاد بلوارهای 10 تا 50 متری و یک خط کمربندی و اتوبان بزرگی که احداث خواهد شد به اصفهان و فرودگاه بین‌المللی متصل می‌شود و بدین ترتیب فاصله شاهین‌شهر تا اصفهان به 15کیلومتر تقلیل خواهد یافت.»(اصفهان، ش 3188، 12 اردیبهشت، 1353)
قسمت جالب آنکه، ایندرا گاندی به‌طور سرزده از یکی از خانه‌ها بازدید کرد: «سپس یکی از خانه‌های مسکونی شاهین‌شهر بدون اطلاع قبلی به‌وسیله نخست‌وزیر هند بازدید شد که بی‌نهایت موردتوجه ایشان قرار گرفت؛ به‌خصوص شیوه معماری خاص و محاسبه و تطبیق واحد مسکونی بر اساس نیازهای یک خانواده پرجمعیت توجه بانو گاندی را بیش‌ازحد به خود جلب نمود.» (اصفهان، ش 3188، 12 اردیبهشت، 1353) به‌طور مسلم این بازدید تأثیر زیادی بر جایگاه و اعتبار شاهین‌شهر به همراه داشته است.
شاهین‌شهر چهار سال بعد
در تاریخ 25 خرداد 1354 یعنی حدود چهار سال بعد از کلنگ‌زنی این شهر، روزنامه «اطلاعات» گزارشی مفصل راجع به روند احداث شاهین‌شهر به چاپ رساند. بهانه انتشار این گزارش بازدید مسعود اهری، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل بانک رهنی و عده‌ای از نمایندگان مجلس از این شهرک بود. گویا این بانک تسهیلات ویژه‌ای به خریداران خانه‌های شاهین‌شهر اعطا می‌کرده است.
در ابتدای بازدید مدیرعامل شرکت عمران شاهین‌شهر، از تسهیلاتی که بانک رهنی ایران برای خریداران خانه‌های آنجا اعطا می‌کرد تشکر کرد و سپس درباره لزوم شهرک‌سازی در آن مقطع زمانی به حضار گفت: «تحولات و پیشرفت‌های عمیق کشور ما در ده سال گذشته در زمینه‌های صنعتی و اقتصادی باعث ایجاد قطب‌های صنعتی بزرگ در شهرهای مختلف شده است. این قطب‌ها به‌طور محسوس افراد مشاغل دیگر، به خصوص جمعیت کشاورز را به خود جلب کرده و در نتیجه جمعیت این شهرها با سرعت سرسام‌آوری رو به فزونی نهاده، بالا رفتن سطح فرهنگ و بهداشت عمومی، سرعت رشد معمولی جمعیت را چند برابر کرده و تراکم جمعیت انبوه در مراکز شهرهای بزرگ، باعث ترقی قیمت زمین و مسکن شده است. در چنین شرایطی شک نیست که مسئله مسکن و محیط‌زیست به‌صورت مشکلی بزرگ در شهرها خودنمایی می‌کند و مسئله ایجاد شهرک‌های اقماری در کنار شهرهای بزرگ برای زیستن مطرح می‌گردد.» (اطلاعات، ش 14733، 25 خرداد، 1354)
پس از این مقدمه مدیرعامل شرکت عمران شاهین‌شهر خصوصیات شاهین‌شهر را برای حضار برشمرد: «شرکت عمران شاهین‌شهر با قبول اینکه دولت به‌تنهایی قادر نخواهد بود این احتیاج عمومی را برطرف نماید، اولین قدم عظیم بخش خصوصی را در کمک به حل مسئله مسکن برداشته و پس از مطالعه و بررسی‌های همه‌جانبه، طرح این واحد بزرگ شهری را آماده کرد. طرح شاهین‌شهر بر اساس فلسفه نوین شهرسازی که مجموعه‌ای از محلات مسکونی است، پی‌ریزی شده است و هر محله دارای مرکز محله شامل یک کودکستان، دبستان، فروشگاه بزرگ خواروبار و خرده‌فروشی و سایر احتیاجات اولیه زندگی و فضای سبز مخصوص به خود است و چند محله یک منطقه را تشکیل می‌دهد که به‌نوبه خود دارای مرکز منطقه که شامل دبیرستان، سوپر مارکت، فروشگاه بزرگ و فضای سبز و فضاهای اداری و تجارتی و بهداشتی است.»
«مرکز شهر محل تجمع فعالیت‌های اداری، تجاری و بهداشتی و آموزشی است. در انتهای شهر، مجاور جاده اصفهان-تهران محل صنایع سبک، باراندازها و ترمینال اتوبوس‌های شهری و کشوری واقع شده است. خیابان‌های محلات مسکونی عموما 12 متری و به دورگردان‌های مخصوص به خود ختم می‌گردند و برای تخلیه واحدهای اطراف خود مورداستفاده قرار می‌گیرند.»
«خیابان‌های منطقه‌ای نسبت به تراکم منطقه 18 متری، 25 متری و 30 متری بوده و جهت تخلیه خیابان‌های 12 متری و ارتباط بین محلات و شاهراه‌های اصلی و مراکز محلات و منطقه مورداستفاده قرار می‌گیرد. شاهراه‌ها شامل چهارباغ پهلوی، بلوار کورش، بلوار محمد برومند که خیابان‌های منطقه‌ای را تخلیه نموده و به شبکه راه اصفهان-شاهین‌شهر و اصفهان-تهران مرتبط می‌سازد. برای این شهر پارک و فضای سبز طبق جدیدترین استانداردهای متداول بین‌المللی به میزان کافی پیش‌بینی‌شده است و یکی از پارک‌های محله ایجاد گردیده و پارک مرکزی شهر در دست ساختمان است. شاهین‌شهر هم‌اکنون دارای شهرداری است و دوازده‌هزار نفر جمعیت دارد. تعداد زیادی واحد مسکونی به‌وسیله سازمان عمران شاهین‌شهر ساخته شده و به قیمت بسیار مناسب در اختیار مردم قرار گرفته است و نیز به علت قیمت مناسبت زمین در این شهر، تعداد زیادی از مردم برای سکونتِ خود، ساختمان تهیه کرده‌اند.» (اطلاعات، ش 14733، 25 خرداد، 1354)
جغرافیایی کوچک با معضلاتی بزرگ
امروز شاهین‌شهر با جمعیتی بین 200 تا 300هزار نفر، یکی از شهرهای مهم استان اصفهان است که بیشتر ترکیب جمعیتی آن را مهاجران تشکیل می‌دهند که در طول جنگ ایران و عراق از مناطق جنگی مختلف، مخصوصا خوزستان به آنجا مهاجرت کردند.
شهرستان شاهین‌شهر مهاجرپذیرترین شهرستان استان اصفهان طی دوره ۱۳85-۱۳90 است که بیشترین سهم در این رقم مربوط به ورود مهاجران از استان خوزستان است که با توجه به ساختار فرهنگی و زیرساخت‌های شکل گرفته و به دلیل قرابت و نزدیکی مهاجران جدید با ساکنان قدیم اهل خوزستان، مهاجرت‌های بعدی نیز بیشتر از این استان بوده است. بین 50 تا 80درصد از جمعیت این شهر را لرها و بختیاری‌هایی تشکیل می‌دهند که عمدتا از خوزستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان به این شهر مهاجرت کرده‌اند. ارامنه و زرتشتیان نیز در این شهر حضور دارند. سایر مردم و قومیت‌ها نظیر لرها، شیرازی‌ها، ترک‌ها، جنوبی‌ها و قشقایی‌ها نیز به شاهین‌شهر مهاجرت کرده‌اند که جمعیت ایل بختیاری بیش از بقیه است.
این ترکیب جمعیتی به‌عنوان یک موزاییک زیبا تبلور بخش زیادی از آداب‌ورسوم و فرهنگ و حتی لباس مردمان ایران‌زمین است. با این همه امروز شاهین‌شهر با چالش‌های زیادی روبه روست. فرونشست زمین، آلودگی هوا، خشک‌سالی، وجود صنایع آلاینده زیست‌محیطی در مجاورت این شهر و … ازجمله مشکلاتی است که شاهین‌شهر با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. بسیاری از این مشکلات به دلیل توسعه نامتوازنی است که در سال‌های بعد از تأسیس این شهر شکل گرفت و به‌تدریج از کنترل خارج شد.این دورنما در صبحت بنیان‌گذاران این شهر نیز هویداست؛ آنجا که از قول مدیرعامل شرکت عمران این شهر بیان شد: «تحولات و پیشرفت‌های عمیق کشور ما در ده سال گذشته در زمینه‌های صنعتی و اقتصادی باعث ایجاد قطب‌های صنعتی بزرگ در شهرهای مختلف شده است. این قطب‌ها به‌طور محسوس افراد مشاغل دیگر، به‌خصوص جمعیت کشاورز را به خود جلب کرده و در نتیجه جمعیت این شهرها با سرعت سرسام‌آوری رو به فزونی نهاده. بالارفتن سطح فرهنگ و بهداشت عمومی، سرعت رشد معمولی جمعیت را چند برابر کرده، و تراکم جمعیت انبوه در مراکز شهرهای بزرگ، باعث ترقی قیمت زمین و مسکن شده است.»
قرارگرفتن انبوه صنایع در حوالی این شهر مثل پالایشگاه اصفهان، پتروشیمی اصفهان، نیروگاه شهید منتظری، کارخانه‌های عظیم تولید لوازم خانگی، شهرک صنعتی مورچه‌خورت و شهرک صنعتی محمودآباد این شهر را موجب شد تبدیل این شهر به یک قطب صنعتی محقق شود؛ اما نتیجه آن تراکم معضلات زیست‌محیطی، مشکلات فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی در جغرافیای کوچکی است که از ظرفیت آن خارج است.
مشکلات فرهنگی و امنیتی را یادتون رفت بنویسید.
در اغتشاشات چند سال اخیر این شهر بسیار مسئله ساز بود. به خصوص اینکه فرهنگ بختیاری بر این شهر حاکمه که خودش باعث بروز مشکلات زیادی هست.