دانشوری نبی(ص)

به گزارش اصفهان زیبا؛ اصل «محاکات» و هم‌رنگ‌شدن با دیگران، خصوصا تأثیرپذیری از افراد پرنفوذ، توسعه‌یافته و اهل معنا، یکی از اصول مسلم روانی است. هم‌نام گل‌های بهاری، حضرت محمد (ص)، آن‌چنان در توسعه فردی رشد یافته بود که قرآن کریم ایشان را صاحب خلق عظیم برشمرده است. در این یادداشت قرار است که به موضوع دانش‌اندوزی در منظومه فکری پیامبر گرامی اسلام پرداخته شود.

پیامبر اکرم در حدیث مشهوری چنین فرمودند: «ای علی! بر تو باد فراگیری دانش، گرچه در چین باشد؛ چراکه نزد خداوند چیزی محبوب‌تر از آن نیست که آدمی یا دانشور باشد یا دانشجو یا شنونده مسائل علمی.»

همچنین در روایت مشابهی به مسلمانان سفارش کردند: «دانش بجویید، گرچه در سرزمین چین باشد. همانا جست‌وجوی دانش برای هر مسلمان ضروری است. فرشتگان بال خویش را برای (چنین فردی) می‌گسترانند؛ زیرا از آنچه او در جست‌وجوی آن است، خشنودند.»

در روایات فوق، چین به‌عنوان نمادی از سرزمین‌های بسیار دور مطرح‌شده؛ چراکه در دوران عصر نزول، کشور چین جزو دورترین مناطقی بود که در ذهن اعراب تصور می‌شد؛ لذا پیامبر(ص) با ذکر این حدیث، احتمالا در پی بیان این نکته بودند که مسلمانان نباید از طی‌کردن مسافت جغرافیایی طولانی به‌منظور کسب علم و دانش حذر داشته باشند؛ بلکه با تحمل رنج سفری دور، علوم و فنون دیگر مردم را فرابگیرند.

علاوه بر این، چین دارای یکی از سخت‌ترین زبان‌های دنیاست؛ اما اهمیت و جایگاه کسب علم در اسلام، به‌حدی است که اگر نیاز به تعامل با دانشمندان دیگر کشورها و آموزش زبان‌های خارجی باشد، باید برای آن اقدام شود.

بنا بر روایت کتاب سترگ «شاهنامه» از چین باستان، مردمان این سرزمین صاحب علوم و فنون پشرفته‌ای بودند؛ لذا هرچند آن‌ها غالبا بودایی بوده‌اند؛ اما این موضوع مانع از آن نشد که پیامبر (ص) مسلمانان را به فراگیری علم و دانش از آن‌ها فرابخوانند.

روزی رسول‌الله وارد مسجد شد. دو گروه را مشاهده کرد که در مسجد نشسته‌اند؛ دسته‌ای قرآن می‌خواندند و مشغول نیایش بودند و جمعی می‌آموختند و آموزش می‌دادند. پیامبر برای انتخاب مکان نشستن خود فرمود: «هر دو گروه کار نیک می‌کنند؛ اینان قرآن خدا را می‌خوانند و آنان، هم علم فرامی‌گیرند و هم می‌آموزانند؛ همانا من آموزگار برانگیخته شدم» و سپس نشستن در جمع گروه دوم را انتخاب کرد.

ایشان همواره به یاران خود سفارش می‌کرد تا دانش بیاموزند؛ چراکه «فراگرفتن دانش نیکی است؛ تدریس آن، پرستش است و جست‌وجوی آن جهاد به‌شمار می‌رود. (همچنین) آموختنش به جاهل، صدقه محسوب می‌شود و بخشش آن به کسی که سزاوار آن است، نزدیکی به آفریدگار را به همراه می‌آورد. دانش، ابزار دانستن حلال و حرام است و جوینده‌اش را به جاده بهشت می‌کشاند و از هراس تنهایی می‌رهاند. دانش هم‌صحبت در غربت، راهنمای امور نهان، سلاحی برای دشمنان و زیوری برای دوستان است. دانش حیات دل‌ها و روشنی چشم‌ها از کوری جهل است. با دانش است که آفریدگار اطاعت و پرستش می‌شود و با دانش است که خداوندگار شناخته می‌شود…»

تشویق به تفکر و طرح پرسش

پیامبر مهربانی‌ها همواره می‌کوشید تا جایگاه رفیع تفکر و خردورزی در اسلام را برای مسلمین تبیین کند؛ مثلا می‌فرمود: «ساعتی که دانشور بر بستر خویش تکیه زده و مشغول اندیشیدن است، از ۷۰سال عبادت و نیایش‌کنندگان بهتر است.» رسول‌الله بارها در جمع مسلمانان گفته بود که «دانش گنجینه است و کلیدش پرسش است» و به آن‌ها سفارش می‌کرد که «بپرسید! زیرا در پرسش‌وپاسخ، چهار تن پاداش می‌برند: پرسشگر، پاسخ‌گو، شنونده و فرد شیفته آنان.»

تخصص‌گرایی و انجام اقدامات عالمانه

اهمیت استفاده از فرد متخصص در انجام امور نزد پیامبر عزیز در آن حد بود که غیرمتخصصی را که اقدام به انجام عملی می‌کرد، همپایه خائن برمی‌شمرد و می‌فرمود: «فرقی نمی‌کند که کاری را به خائنی بسپاری یا به ضایع کننده‌ای که هر دو (نفر) کار را تباه می‌کنند.» در جایی دیگر متذکر می‌شد که «هر کسی که بدون دانش (و مهارت)، دست به کاری می‌زند، قبل‌از چاره‌کردن، تباه خواهد کرد» و نیز سفارش می‌کرد: «کار اندک، اما همراه با دانش و تخصص، سودمند است و کار بسیار بی‌تخصص و علم، بی‌بهره.»

پیامبر «امی» به چه معناست؟

اکنون سؤالی که به ذهن متبادر می‌شود، این است که چرا حضرت محمد مصطفی (ص) که برای کسب دانش و آموختن، چنین جایگاه رفیع و اهمیت ویژه قائل بود، در قرآن کریم «امی» معرفی شده‌اند؟ حقیقت معنای امی چیست و مفهوم رایج این واژه، یعنی بی‌سواد، صحیح است؟

در این خصوص، امام صادق(ع) چنین فرمود: «همانا پیامبر می‌خواند و می‌نوشت می‌توانست بخواند آنچه را که خود ننوشته بود.» علاوه بر این روایت، روزی شخصی از امام جواد(ع) پرسید: ای پسر فرستاده خدا! چرا به پیامبر «امی» می‌گویند؟ حضرت جواد (ع) از او پرسید: نظر مردم دراین‌باره چیست و چه می‌گویند؟ او گفت: مردم بر این گمان‌اند که چون پیامبر نمی‌نوشت، به او بی‌سواد می‌گفتند. امام فرمود: دروغ می‌گویند. نفرین خدا بر آنان! این کجا و سخن پروردگار در کتاب خود کجا که فرمود: «او کسی است که در میان جمعیت، درس نخوانده است؛ خداوند (برای مردم) رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنان بخواند
و آن‌ها را تزکیه کند و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد.»