به گزارش اصفهان زیبا؛ سال‌هاست که مسئله تبعیض در پرداخت دستمزد به هنرمندان زن دغدغه او و هنرمندان دیگر است.یکی از پیشکسوتان هنر یکی از جدی‌ترین موانع بر سر راه زنان هنرمند، تبعیض در پرداخت دستمزدها است. با وجود زمان و عشقی که آنها در خلق آثار خود صرف می‌کنند، دستمزدی که دریافت می‌کنند به‌مراتب کمتر از آقایان است.
زهره فیض‌اللهی، استاد دانشگاه و پیشکسوت عرصه نگارگری، تذهیب و میناکاری در اصفهان بیش از چهار دهه است که در حوزه هنر فعالیت می‌کند. بانویی که در گفت‌وگو با او، نخستین چیزی که آشکار می‌شود دغدغه‌‌اش نسبت به هنر و هنرمندان است. برای او اثر هنری تنها یک شیء زیبا یا تزیینی نیست؛ بلکه حاصل تجربه، اندیشه و رنج هنرمند است. در نگاه او، هنرمند، زن یا مرد، جایگاهی رفیع دارد و احترام به شان و حقوق او، احترام به خود هنر است.
به نظر او مشکل در پرداختی به زنان هنرمند، یکی از جدی‌ترین چالش‌های پیش‌روی آنها در عرصه هنرهای سنتی است. او باور دارد که بسیاری از زنان هنرمند، با وجود توان و انگیزه فراوان، به دلیل مشکلات مالی، نبود حمایت‌های ساختاری و دریافت دستمزدهای نابرابر در مقایسه با مردان، از ادامه مسیر بازمی‌مانند.
آرزوی او روزی است که شوق و امید به خلق اثر هنری در دل زنان دوباره جان بگیرد و هیچ هنرمندی مجبور نباشد به دلیل محدودیت‌های اقتصادی، قلم و رنگ را کنار بگذارد.
گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، حاصل صحبت‌های این بانوی هنرمند است؛ روایتی از دغدغه‌ها، چالش‌ها و واقعیت‌هایی که زنان هنرمند امروز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
هنر مینا و تذهیب را نزد چه کسی آموختید و مسیر ورودتان به این عرصه چگونه شکل گرفت؟
من متولد سال ۱۳۳۶ در اصفهان هستم و از دوران کودکی در کنار پدرم به آموختن میناکاری و تذهیب پرداختم. سال‌ها همراه و همکار پدر مرحومم بودم و در کنار ایشان تجربه‌های ارزشمندی در این هنرها به دست آوردم.
در همان سال‌ها سفارش ضریح حضرت ابوالفضل(ع) و حضرت زینب(س) به پدرم سپرده شده بود و من نیز در بخش‌های میناکاری آن مشارکت داشتم. تا زمانی که پدرم در قید حیات بودند با ایشان همکاری می‌کردم و پس از آن نیز همراه با برادرانم کار در حوزه میناکاری و اجرای سفارش‌های مرتبط با عتبات را ادامه دادیم.
در این سال‌ها به آموزش هم پرداخته‌ام و شاگردان بسیاری تربیت کرده‌ام که امروز هر یک در این عرصه مشغول تدریس و فعالیت حرفه‌ای هستند و ارتباطشان با من همچنان ادامه دارد. دخترانم نیز در همین رشته‌ها، ازجمله نقاشی روی چرم، نگارگری و تذهیب فعالیت می‌کنند. از میان کارهایم، می‌توانم به دو پلاک بزرگ میناکاری در ابعاد ۷۰ در ۸۰ سانتی‌متر اشاره کنم که برای مرقد امام حسین(ع) اجرا کرده‌ام.
هنر برای من تنها یک حرفه نیست؛ عشق زندگی‌ام است و تا جایی که توان داشته باشم، به کار و خلق اثر ادامه می‌دهم.
به‌نظر شما، زنان هنرمند در مسیر فعالیت در هنرهای سنتی با چه موانع و چالش‌هایی روبه‌رو هستند؟
واقعیت این است که زنان بسیاری هستند که با میل و اشتیاق فراوان وارد عرصه‌هایی مانند میناکاری، تذهیب و نگارگری می‌شوند؛ چه از منظر علاقه هنری و چه با امید به داشتن استقلال اقتصادی. اما مسیر برای همه آنها یکسان و هموار نیست.
بسیاری از این هنرمندان، علاوه بر دغدغه‌های حرفه‌ای، مسئولیت‌های خانوادگی، رسیدگی به خانه و هزینه‌های تهیه ابزار و مواد هنری را نیز بر دوش دارند.
با وجود همه این فشارها، زنان هنرمند به‌واسطه علاقه و دلبستگی عمیقشان به هنر، این مسیر را رها نکرده و با عشق کار می‌کنند. اما در کنار این اشتیاق، گروهی از آنان که می‌خواهند از هنرشان درآمدی پایدار داشته باشند، با موجی از مشکلات روبه‌رو می‌شوند؛ از نبود حمایت مالی و تفاوت در دستمزد گرفته تا کمبود فرصت‌های برابر برای نمایش و فروش آثار. این چالش‌ها باعث می‌شود مسیر برای زنان هنرمند دشوارتر از آن باشد که در ظاهر به نظر می‌رسد.
تبعیض‌های مالی در پرداخت دستمزدها چگونه مسیر زنان هنرمند را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؟
یکی از جدی‌ترین موانعی که زنان هنرمند با آن مواجه هستند، نابرابری در پرداخت دستمزدهاست. با وجود زمانی که صرف می‌کنند، تمرکزی و عشقی که در خلق هر اثر صرف می‌کنند، حق‌وحقوقی که به آنان پرداخت می‌شود به‌مراتب کمتر از آقایان و حتی کمتر از چیزی است که شایسته آن هستند. این تبعیض، تنها یک اختلاف عددی نیست؛ ضربه‌ای است به انگیزه، اعتمادبه‌نفس و آینده حرفه‌ای آنان.
زنان بسیاری با دقت، ظرافت و وسواس هنری مثال‌زدنی کار می‌کنند؛ ویژگی‌هایی که در هنرهایی مانند میناکاری و تذهیب اهمیت ویژه دارد. با این حال، وقتی وارد بازار کار می‌شوند، متوجه می‌شوند که تلاش و کیفیت کارشان با معیارهای متفاوتی سنجیده می‌شود و حتی در پروژه‌های مشابه، دستمزد آنها کمتر از مردان تعیین می‌شود.
این تجربه تلخ به‌تدریج شوق اولیه را کم‌رنگ می‌کند؛ هنرمندی که با عشق وارد میدان شده، حالا با احساس بی‌ارزشی و بی‌انصافی روبه‌رو می‌شود.
همین نابرابری‌هاست که باعث می‌شود بسیاری از زنان، پس از مدتی فعالیت، از ادامه مسیر منصرف شوند؛ نه به دلیل نبود توان یا خلاقیت، بلکه به دلیل ساختاری که زحماتشان را نادیده می‌گیرد. نتیجه این روند، از دست رفتن بخشی از ظرفیت هنری کشور است؛ ظرفیتی که می‌توانست اثرهای ارزشمند و ماندگاری خلق کند.
موانع اقتصادی و رفتارهای ناعادلانه چگونه انگیزه و مسیر زنان هنرمند را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؟
با وجود گرانی و افزایش قیمت ابزار و مواد اولیه، از مقوا و قاب گرفته تا رنگ و سایر ملزومات، زنان هنرمند با شور و ذوق، این وسایل را تهیه می‌کنند و با امید به اینکه پس از حرفه‌ای شدن بتوانند از هنر خود کسب درآمد کنند، مسیر خود را ادامه می‌دهند. اما واقعیت بازار و برخی رویه‌ها، این مسیر را پرچالش می‌کند.
یکی از مشکلات رایج این است که از هنرمند انتظار می‌رود برای مدت طولانی، به‌عنوان کارآموز بدون دستمزد مشغول شود؛ گاهی تا سه ماه. این در حالی است که بسیاری از این زنان، مهارت لازم را پیش از ورود دارند و تنها می‌خواهند فرصت کار حرفه‌ای پیدا کنند.
پس از پایان این دوره، اغلب با بهانه‌هایی مواجه می‌شوند که باعث دلسردی و ناامیدی آنها می‌شود؛ بهانه‌هایی که هیچ ارتباطی با کیفیت کارشان ندارد و عملا حق آنها را نادیده می‌گیرد.
این رفتارها، نه تنها انگیزه هنرمند را از بین می‌برد، بلکه باعث می‌شود بسیاری از استعدادهای بالقوه، پیش از آن که فرصت شکوفایی پیدا کنند، کنار گذاشته شوند.
این شرایط نشان می‌دهد که عشق و علاقه به هنر، بدون حمایت عادلانه و ساختارهای اقتصادی مناسب، به تنهایی برای ادامه مسیر کافی نیست.
در این میان، نمایشگاه‌ها تا چه اندازه می‌توانند فرصتی واقعی برای عرضه و فروش آثار زنان هنرمند باشند و چه چالش‌هایی در این مسیر وجود دارد؟
نمایشگاه‌ها به‌ظاهر می‌توانند فرصتی برای معرفی آثار هنرمندان و فروش آنها باشند، اما در عمل با چالش‌های زیادی همراه هستند. هزینه‌های بالای برگزاری نمایشگاه، از اجاره محل و تبلیغات گرفته تا آماده‌سازی آثار، برای بسیاری از زنان هنرمند سنگین است.
علاوه بر این، هیچ تضمینی وجود ندارد که زحماتی که برای آماده‌سازی و حضور در نمایشگاه کشیده شده، به فروش آثار منجر شود. این عدم قطعیت، علاوه بر فشار مالی، گاهی انگیزه هنرمندان را کاهش می‌دهد و آنها را در مواجهه با مخاطبان و بازار دچار دلسردی می‌کند.
با وجود اینکه نمایشگاه‌ها می‌توانند فرصتی مناسب برای معرفی هنر و جذب علاقه‌مندان باشند، اما بدون حمایت مالی و سازوکارهای تسهیل‌کننده، برای زنان هنرمند به چالشی جدی تبدیل می‌شوند.
