طلای مکتوب

به گزارش اصفهان زیبا؛ دوره آموزش خبرنگاری «راوی» به همت آکادمی اصفهان زیبا و مدرسه ایمنا درحال برگزاری است. هنرجویان در این دوره با مهارت‌های خبرنویسی، گزارش‌نویسی، مصاحبه، ویراستاری، تیتر و عکس آشنا می‌شوند.

به این بهانه، ما نیز چند شماره از صفحه آکادمی را به موضوعات آموزشی خبرنگاری اختصاص داده‌ایم.

قالب‌های انتقال محتوای خبری را می‌توان به پنج دسته کلی تقسیم‌بندی کرد که همه این موارد نیاز به آموزش دارند: 1- خبر، 2- گزارش، 3- مصاحبه، 4- یادداشت و مقاله، 5- چندرسانه‌ای

رکن اصلی تمام موارد فوق «خبر» است؛ یعنی تا خبری به وقوع نپیوسته باشد، تولید محتواهای دیگر هم بی‌معنی خواهد بود. در این شماره قصد داریم به مبحث یادداشت‌نویسی بپردازیم.

دقت کنید که معمولا رسانه‌های رسمی از نویسندگان تازه‌کار و چهره‌های گمنام یادداشت منتشر نمی‌کنند؛ چراکه معتقدند یادداشت‌نویسی فقط مربوط به افراد سرشناس و صاحب‌نظر در یک رشته است؛ اما بالاخره شما هم باید از جایی شروع کنید.

نکات راهنما برای یادداشت‌نویسی

– یادداشت یا جستارنویسی و امروزه نوشتن کپشن و متن کوتاه، استاتوس‌نویسی و توییت‌نویسی، یکی از محتواهای ضروری دنیای پرسرعت امروز است.

– یادداشت و تحلیل، زنده‌ترین قالب نوشتاری است. تا می‌توان، باید از این قالب نوشتاری در طرح مسائل فکری، فرهنگی و سیاسی روز استفاده کرد و بررسی‌های جامع علمی را به قالب‌های دیگر مانند کتاب و مقاله سپرد.

– یادداشت‌ها دارای انواعی گوناگون و از نظر موضوع خبری بسیار متنوع است. سوژه‌های مختلف نظیر مسائل شهری، روابط انسانی، مشکلات اجتماعی، حوادث کوچک و بزرگ، اظهارنظر درباره رویدادهای مختلف ورزشی، هنری، فرهنگی، سیاسی و… می‌تواند موضوع یادداشت‌نویسی باشد.

– نویسندگان حرفه‌ای، به‌ویژه یادداشت‌نویسان، از همه وقت و هنر و توان خود استفاده می‌کنند که در ساده‌ترین و سرراست‌ترین شکل ممکن بنویسند. نیاز نیست چندان نگران زیبانویسی و حواشی دیگر باشید؛ زیرا می‌دانیم که زیباترین جمله، ساده‌ترین جمله است.

– یادداشت‌نویسان حرفه‌ای تا به نکته‌ای یا زاویه‌ای نو یا بیانی جدید برای مطلبی کهنه دست نیابند، دست به سوی قلم نمی‌برند.

– «انتقاد» در یادداشت دارای جایگاهی ویژه‌ است و معمولا یادداشت ماهیت نقادانه دارد.

– در یادداشت، نویسنده نباید گارد معلمی یا استادی بگیرد و حتی نباید خیلی جدی باشد، بلکه باید خشم و نفرت و عشق و هیجان و دیگر حالات روحی و شخصی‌اش را به صورت کنترل‌شده در نوشته‌اش بروز دهد.

– در «مقاله» نویسنده نقش یک دانا و معلم را بازی می‌کند؛ اما در یادداشت، گفت‌وگو و درمیان‌گذاشتن تجربه مهم است.

– یادداشتی که حاوی نکته، نیش، طعن و طنز نباشد یادداشت تأثیرگذاری نیست. ذات یادداشت این است که نکته‌ای را بیرون بکشد.

– ذات یادداشت آوانگارد است و اصولا نمی‌تواند محافظه‌کار باشد.

– اگر نوشتن کتاب و مقاله نیاز به دانش فراوان دارد، یادداشت‌نویسی نیازمند ذهن نکته‌سنج و قلم نکته‌گو است.

– اسم و امضای نویسنده باید در یادداشت ذکر شود و مسئولیت مطالبش را برعهده بگیرد.

– ارجاعات مکرر به منابع در یادداشت، زائد است؛ برخلاف مقاله و کتاب که بخش مهمی از اعتبار آن‌ها در تعداد منابعشان است. این تفاوت، از آنجا آب می‌خورد که محتوای یادداشت، از جنس «نکته» است و یادداشت‌نویس، نکته‌گو است.

– حجم یادداشت 400 و حداکثر 1000 کلمه است.

– سنگ بنای یادداشت حتما یک خبر است. باید خبر یا رویدادی اتفاق افتاده باشد که شما درباره آن یادداشت بنویسید. حتما پاراگراف اول یا دوم متن باید یک خبر باشد؛ سپس یادداشت حول آن خبر پردازش شود. درحقیقت یادداشت ما باید دارای مطالعه موردی باشد که همان خبر مرتبط است.

– یادداشت را با یک ضرب‌المثل یا روایت یا حکایت مرتبط شروع کنید. با یک پرسش، طرح موضوع کنید. هرچند شاید در پاراگراف‌های بعدی هم بتوانید پرسش دوم یا سوم را نیز مطرح کنید.

ارزش‌های خبری مرسوم

کسی که می‌خواهد یادداشت بنویسد حتما باید با اصول خبرنگاری نیز آشنا باشد. ارزش‌های خبری مرسوم و عناصر خبری نیز در سوژه‌یابی و تألیف یادداشت شما کمک می‌کنند.

بدون شناخت ارزش‌های خبری (دربرگیری، شهرت، برخورد، مجاورت، فراوانی، شگفتی، تازگی) و عناصر خبری (که، کی، کجا، چی، چرا، چگونه)، نویسنده نخواهد توانست زاویه مناسب را برای نگاه به رویداد به دست آورد.

تفاوت گزارش، مقاله و یادداشت

در گزارش، شما دیدگاه‌های مسئولان و کارشناسان را انتقال می‌دهید؛ هرچند در مقدمه و مؤخره، دیدگاه‌های خودتان را هم دخیل می‌کنید و به زیبایی مانند قالی باید تاروپود گزارش را به هم گره بزنید و ببافید. مقاله باید دارای بار علمی و منابع و ارجاعات باشد؛ اما یادداشت، دیدگاه‌های یک نویسنده صاحب‌نظر درباره یک رویداد یا خبر یا پدیده است.

– یادداشت کوتاه به جمله‌هایی در چندپاراگراف با کارکردهای مشخص نیاز دارد: یک پاراگراف موضوع (مقدمه)، چند پاراگراف پشتیبان (پیکره) و یک پاراگراف نتیجه‌گیری (نتیجه) است.

– در یادداشت‌ها، نویسنده ملزم به ارائه راه‌حل یا پیشنهاد نیست و می‌تواند صرفا نظر خود را درباره یک رویداد خبری بیان کند؛ هرچند اگر نویسنده بتواند راه‌حل هم ارائه دهد، خیلی خوب و امیدوارکننده است.

نمونه‌های خوب را بخوانید

فارغ از دیدگاه‌های سیاسی، حتما یادداشت‌ها و جستارهای افراد معروف و حرفه‌ای را بخوانید و الگو بگیرید.

در قدیم، یادداشت‌های «چرند و پرند» علی‌اکبر دهخدا، یادداشت‌های کیومرث صابری فومنی در ستون دوکلمه حرف حساب روزنامه اطلاعات و در زمانه امروز، یادداشت‌های حسین شریعتمداری، مدیرمسئول کیهان، یا قلم مسعود بهنود و افراد متعدد دیگر را نگاه کنید.

شرح: کیومرث صابری فومنی (۷ شهریور ۱۳۲۰– اردیبهشت ۱۳۸۳)، مشاور فرهنگی مطبوعاتی در دولت‌های شهید رجایی و آیت‌الله خامنه‌ای بود. او طنزنویسی را قبل از انقلاب در هفته‌نامه فکاهی «توفیق» آغاز کرد و پس از انقلاب مسئولیت‌های سیاسی متعددی را برعهده گرفت که به‌زودی آن‌ها را رها کرد و بر روی نوشتن متمرکز شد.

او ستون «دو کلمه حرف حساب» را در دی ماه 1363 در روزنامه اطلاعات آغاز کرد که آن را با نام مستعار «گل آقا» امضا می‌کرد و تا شش سال ادامه داد. قدرت قلم و جسارت صابری در عین تعهد و وطن‌دوستی، به سرعت او را به شهرت رساند. در آبان 1369 هفته‌نامه طنز « گل آقا» را تأسیس کرد و در آبان 1381 به دلایل نامعلوم تصمیم به تعطیلی آن گرفت.

شرح: حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه «کیهان» است که مواضع، یادداشت‌ها و سرمقاله‌های او همواره محل بحث و نظر در جریان‌های سیاسی است و به سرعت در سایر رسانه‌ها منعکس می‌شود.

شاید بتوان گفت شریعتمداری امروز مشهورتر از خود روزنامه کیهان است. ستون طنز «گفت و شنود» کیهان نیز به قلم اوست که مجموعا بیانگر تسلط او بر حکایات تاریخی، ضرب المثل‌ها و فرهنگ عامه است.

ایده از کجا شروع می‌شود؟

همیشه بیان می‌شود یک متن خوب از یک ایده خوب شروع می‌شود؛ اما سؤال اینجاست که ایده خوب از کجا شروع می‌شود؟

ابتکار در ایده و نوبودن ایده قطعا سبب خوب‌شدن ایده است؛ اما لزوما هر ایده خوبی از ابتکار و تازگی منشأ نمی‌گیرد و ممکن است شما به یک موضوع که به ظاهر تکراری است طوری بپردازید که آن ایده تکراری سبب به‌وجودآمدن یک متن خلاقانه و ابتکاری شود.

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که اگر قصد دارید بنویسید باید کمی متفاوت‌تر از گذشته درباره اتفاقاتی که در اطراف شما می‌افتد نگاه کنید. دیگر نباید به جهان پیرامون خودتان مانند گذشته بی‌تفاوت باشید، بلکه باید کنجکاوانه به‌ حقیقت رخ‌داده توجه کنید.

اما راه‌های پیداکردن یک ایده برای نوشتن یک متن خوب

ایده‌ها همان اتفاقات ریز و درشت اطراف خود ما هستند که باید با شامه خبرنگاری به آن‌ها نگریست.

رخدادها و معضلات فرهنگی و اجتماعی، سخنرانی‌های صاحب‌نظران و نخبگان جامعه و بازخوانی آرا و افکار بزرگان، تحولات سیاسی، موضوع‌های دینی و ملی، آینده‌بینی، دل‌نوشته و شعر برخاسته از احساس، تحولات بین‌المللی، مسائل مبتلابه اقشار خاص مانند زنان و جوانان، طنز و…

مثلا در تحولات سیاسی یادداشت‌های: چه کنیم فتنه 88 فراموش نشود، نگاهی غیرسیاسی به کابینه دولت رئیسی، از دولت نهم تا دولت دهم، می‌شود با 4میلیون رأی حیات طیبه را در جامعه فراگیر کرد، هر سرماخوردگی را فتنه ندانیم، حالا نوبت شیخ حسن روحانی است که اثبات کند، رئیس‌جمهور سیزدهم و آنچه باید باشد و…

یا در موضوعات فرهنگی یادداشت‌های: اتهام همیشگی…، نوسان فعالیت فرهنگی، شیعیان ترکیه؛ بایدها و نبایدها، سبک زندگی ما چقدر غربی و چقدر شرقی، نقد فیلم و سریال و نقد سایر محصولات فرهنگی، نقد کتاب و ایده‌های ترویج کتابخوانی و…

ایده و کمی فکر و تحقیق!

بعد از مشخص‌شدن ایده باید کمی درباره آن فکر و اندکی تحقیق کنید. این تحقیق لازم نیست آنقدر طولانی باشد که سبب سردشدن شما از نوشتن باشد و نه آنقدر سطحی که در نگاه شما تغییری به‌وجود نیاورد.

این تحقیق می‌تواند مطالعه چند سایت یا کتاب یا یک پرس‌وجوی ساده باشد. شدت این تحقیق به اعتبار نویسنده و محل درج نوشته است.

منحنی فراموشی!

هرمن ابینگ هاوس، روان‌شناس معروف، در اواخر دهه 1800م. با تحقیق درباره ذهن انسان و توانایی آن در به یادآوردن اطلاعات جدید، پدیده فراموشی را موردمطالعه قرار داد.

طبق گفت‌های این روان‌شناس، ما بعد از 20 دقیقه تقریبا 40درصد آنچه را که شنیده‌ایم یا خوانده‌ایم فراموش می‌کنیم و بعد از گذشت 24ساعت، تقریبا 70درصد مطالب را از یاد می‌بریم؛ البته این واقعیت، یعنی فراموش‌کردن تقریبا نیمی از مطالب شنیده شده یا خوانده شده، پس از گذشت یک روز بسیار تلخ است.

لذا داشتن یک دفترچه یادداشت و دفترچه خاطرات در کنار دست خبرنگار و نویسنده که به یادداشت‌کردن سوژه‌ها، ایده‌ها، اخبار و نکات بپردازد، از ضروریات است.
دقت شود: دفترچه خاطرات تمرین خوبی برای نوشتن است؛ اما یادداشت‌نویسی مساوی انشانوشتن مدرسه نیست!

قاعده 4S برای تولید یک پیام رسانه‌ای

دنیای پررقابت امروز، قواعد خاص خود را نیز برای دیده‌شدن و خوانده‌شدن طلب می‌کند. شاید به همین دلیل نیز موسیقی سنتی ما با پیش‌درآمدها و تحریرهای مفصل، رقابت را به قطعه‌های موسیقی کوتاه و پرسرعت پاپ واگذار کرده‌اند.

این چهار کلیدواژه را به خاطر داشته باشید: Simple, Short, Sweet, Soon

«ساده» (به دور از پیچیدگی و راحت سخن بگویید)، «کوتاه» (مختصر و مفید)، «شیرین» (جذابیت در بیان و ارائه)، «زود» (بدون مقدمه‌چینی به سراغ اصل مطلب برو).

هفت اصل طلایی نوشتن

از زاویه‌ای دیگر، این هفت اصل طلایی را نیز در نوشتن پیشنهاد می‌کنیم:

1. کوتاهی و ایجاز: همان‌طور که در بالا گفتیم، دنیای پرمشغله امروز به‌دنبال اصل کلام شما با فشرده‌ترین و گزیده‌ترین کلمات هستند.

2. سادگی، شفافیت و روشنی: نویسنده معما طرح نمی‌کند. همان‌طور که ساده حرف می‌زنید، ساده و خودمانی هم بنویسید.

3. سرعت: مطالب و خبرها، تاریخ مصرف دارد. اگر درباره موضوع روز قرار است بنویسید، باید بدون فوت زمان و در اسرع وقت بنویسید.

4. تصویرسازی: نشان‌دادن به جای گفتن. از تصاویر بلاغی هم استفاده کنید.

5. هیجان، شگفتی و حیرت: سم رسانه، کسالت‌آوربودن آن است. این حق مخاطب است که سرگرم شود، بیاموزد، بخندد، حتی گریه کند و تکیه بدهد و حقیقتا از یک مطلب لذت ببرد.

6. تخیل، روایت و توصیف: روایت، مخاطب را درگیر و جذب می‌کند. شاید جنگ روایت‌ها به گوش شما خورده باشد. جنگ روایت‌ها همان جنگ قصه‌ها و توصیف‌هاست. ما دقیقا به‌دنبال حقیقت هستیم؛ اما این مهم است که قصه چه‌کسی و با چه جزئیاتی توسط مردم پذیرفته شود.

7. طنز و شوخی: صفحات طنز و کاریکاتور همیشه پرطرفدارترین هستند. نظر شما چیست؟

شما نیز می‌توانید یکی از اعضای باشگاه نویسندگان روزنامه اصفهان زیبا باشید. ابتدا نکات آموزشی ما را بخوانید و سپس با موبایل آدرس اینترنتی esfahanzibaonline.ir/authors را مشاهده کنید تا مشتاق‌تر شوید. مطالب خوب خودتان را می‌توانید به شماره 09132706715 در ایتا ارسال کنید.

با تشکر از همکاران خبرگزاری ایمنا: محسن آنالویی، محمود افشاری، اعظم زمانی