به گزارش اصفهان زیبا؛ نمایش‌های آیینی‌مذهبی یکی از مهم‌ترین شاخه‌های هنر تئاتر در تاریخ استان اصفهان است. در کتاب «تاریخ تئاتر اصفهان» نوشته پرویز ممنون و کتابی دیگر با همین نام به قلم ناصر کوشان و همچنین کتاب‌های «اصفهان عصر صفوی» و «سیری بر تئاتر مردمی اصفهان» درباره نمایش‌های آیینی مذهبی اصفهان و پیشینه آن، نکات تاریخی قابل توجهی بیان شده است.
پرویز ممنون در بخشی از کتاب «تاریخ تئاتر اصفهان» درباره پیشینه تئاتر آیینی مذهبی اصفهان اینگونه می‌گوید: «در زمان صفویه، شبیه خوانی که تنها تئاتر جهان اسلام و یکی از اصلی‌ترین اشکال نمایشی است، از بطن مراسم محرم پدید آمد.» این تحلیل نشان می‌دهد که می‌توان اصفهان را به عنوان یک پایگاه برای نمایش‌های آیینی مذهبی در جهان اسلام دانست.
از جمله نمایش‌های مذهبی موجود در تاریخچه هنر اصفهان، می‌توان به سبک‌های «تعزیه»، «شبیه‌خوانی»، «پرده‌خوانی» و «نقالی» اشاره کرد.
البته پس از انقلاب اسلامی تعداد تئاتر‌های آیینی‌مذهبی پیشرفت چشمگیری کرد و اصفهان به عنوان خاستگاه سبک‌های قدیمی این هنر، توانست سهم بزرگی در تولید آثار جدید پیدا کند.
به این ترتیب علاوه بر روش‌های سنتی نمایش، یعنی تعزیه، شبیه‌خوانی و پرده‌خوانی، شکل‌های نوین نمایش همچون تئاتر صحنه‌ای و تئاتر خیابانی نیز توسط هنرمندان این بخش به کار گرفته شد.
سید روح‌الله فهیمی یکی از هنرمندان عرصه نمایش اصفهان است که در حال حاضر با کارگردانی تئاتر «صدای سکوت» توانسته مخاطبان زیادی را به سالن نمایش بکشاند. تئاتر «صدای سکوت» به مناسبت دهه فاطمیه در سالن نمایش‌های سیتی‌سنتر اصفهان در سه نوبت صبح، عصر، شب به نمایش گذاشته شد.
این نمایش با پرداختن به واقعه دردناک شهادت حضرت زهرا (س) تلاش می‌کند تا دین کوچکی به این مناسبت مهم در تاریخ اسلام ادا کند. نمایش «صدای سکوت» از جنس تئاتر‌های نوین آیینی مذهبی است که بر پایه امکانات و ابزار جدید به نمایش در آمده است.
برای واکاوی دقیق‌تر موضوع نمایش‌های آیینی مذهبی و شناخت بیشتر اثر نمایشی «صدای سکوت»، اصفهان‌زیبا مصاحبه‌ای را با سید روح‌الله فهیمی نویسنده و کارگردان تئاتر تدارک دیده است.
از چه زمانی به عنوان کارگردان به فعالیت در حوزه تئاتر پرداختید؟
از سال ۷۲ فعالیت هنری خود را در زمینه بازیگری با شرکت در کلاس‌های حوزه هنری اصفهان زیرنظر استاد مصطفی شکرانی آغاز کردم.
هم‌زمان با این تجربه، در کلاس‌های کارگردانی ایشان و همچنین کلاس نویسندگی استاد فقید مرتضی نیک‌پایان هم شرکت کردم و عملا در سه حوزه مشغول مطالعه، تحقیق و تجربه شدم. پس از مدتی و در سال 13۷۶ وقتی احساس کردم در اصفهان دیگر جای پیشرفتی برایم نیست، به دریای کار تهران رفتم.
کوچ مقطعی به پایتخت چه تجربه‌هایی برای شما به همراه داشت؟
در طول سال‌های ابتدایی فعالیتم به این درک رسیدم که اگر بخواهم نویسنده و کارگردان خوبی شوم، باید ابتدا بازیگر موفقی باشم.
در نتیجه در کلاس‌های بازیگری حرفهای سینما در تهران شرکت کردم و زیر نظر اساتیدی همچون استاد فقید امین تارخ، استاد فقید داود رشیدی، استاد فقید مهدی فتحی، استاد فقید آتیلا پسیانی، قطب‌الدین صادقی، علیرضا خمسه، الستی و خانم‌ها پری صابری و شادمنش، تجارب و نکات بسیاری را آموختم.
سپس در کلاس‌های سیروس مقدم شرکت کردم و بعد از دو سال آموزش فشرده به اصفهان برگشتم.
از انگیزه خود برای انتخاب یک نمایش آیینی مذهبی بگویید.
از ابتدا با نظر، هدایت و حمایت برادر بزرگ‌ترم، با آگاهی وارد این حرفه شدم و قصد و نیتم فقط و فقط تبلیغ مبانی اسلام و ترویج فرهنگ تشیع و ترویج معارف اهل‌بیت و بیان حقانیت، غربت و مظلومیت چهارده نور مقدس از طریق هنرهای نمایشی بوده است.
معتقدم هیچ ابزاری در حال حاضر قدرت انتقال مفاهیم و تأثیر گذاری را بیشتر از هنرهای نمایشی ندارد.
پس از کمی تجربه در ژانرهای مختلف، شروع به فعالیت متمرکز بر نمایش‌های مذهبی و آیینی کردم و پس از مدتی با فقر نمایشنامه در این حوزه روبه‌رو شدم و به همین دلیل شروع به تحقیق و نگارش کردم. در این زمینه هم از اساتیدی همچون نصرالله قادری و استاد شماسی بهره بردم.
ایده ابتدایی «صدای سکوت» از کجا آمد؟
نمایش ما قصه پر درد و حرفهای ناگفته تاریخ است. نمایش «صدای سکوت»، بغض و اندوه مانده در سینه شیعیان است که از امام خود، علی بن ابیطالب (ع) به ارث رسیده است. «صدای سکوت» صدای گریه‌های بانوی دو عالم حضرت فاطمه زهرا (س) در بیت الاحزان دنیای ماست.
نمایش ما روایتگر ناله‌های غریبانه کودکی است که مظلومانه به شهادت رسید و هرگز به دنیا نیامد. «صدای سکوت» روایت درددل‌های برادرانه امام حسن مجتبی(ع) برای برادر عزیزشان امام حسین (ع) است که راوی قصه حزن آلود کوچه‌های مدینه و مصیبت‌های ائمه اطهار است.
نمایش «صدای سکوت» ندای انتقام حضرت مهدی موعود (عج) است که اکنون در سینه مبارک ایشان فشرده شده و روزی به انقلابی عظیم مبدل خواهد شد.
این روایت با بخش‌هایی از زندگی سلمان فارسی آغاز می‌شود و در ادامه به خوانش قطعه‌هایی از تاریخ صدر اسلام مثل جنگ احد، جنگ خندق و ماجرای سقیفه پرداخته و با نمایش صحنه شهادت و تشییع نمادین حضرت فاطمه زهرا (س) به پایان می‌رسد.
اسدالله بابایی، اسماعیل زنگل گیاه، محمدرضا رفیعی، ابوالفضل شریفی، مهدی فرخانی، محمدجواد تولایی، محمدجواد جعفری، حجت دشتگرد، عبدالرسول زارع از جمله بازیگرانی هستند که در این نمایش به ایفای نقش می‌پردازند.
از روند اکران نمایش و بازخورد عمومی آن بگویید.
به لطف خدا بازتاب و استقبال جامعه هنری و مردم شریف استان اصفهان از نمایش «صدای سکوت» بی‌نظیر بوده است و خدا را بابت این موفقیت شکر می‌کنم. ما همانند گذشته به لطف خدا چشم دوخته‌ایم و با کمک اهل بیت (علیهم‌السلام) به روند رو‌به‌رشد خود امیدواریم.
این را هم بگویم که چشم امیدمان تنها به لطف خداوند است و هیچ نگاهی به دست نهاد‌ها و سازمان‌ها نداشته و نخواهیم داشت. گروه نمایش «مهر تابان مهدوی» بیش از پنج سال است که با اجرای نمایش‌های آیینی‌مذهبی در اصفهان فعالیت دارد.
ما معتقدیم کار برای اهل‌بیت(ع) همانند قرآن کریم است و نمی‌توان برای آن قیمتی گذاشت. به همین دلیل با تصمیم اعضای گروه «مهر تابان مهدوی» و طبق روال گذشته تماشای این نمایش برای علاقه‌مندان به اهل‌بیت (ع) و عزاداران حضرت زهرا (سلام الله علیها ) رایگان است.
از سبک نمایشی خود بگویید. نمایش‌های آیینی‌مذهبی چه جایگاهی در جهان هنرهای نمایشی دارند؟
پیدایش هنر تئاتر در دنیا با نمایش‌های آیینی بوده است. دعاها و رسومی که انسان‌های اولیه برای پیدا کردن شکار، به‌صورت گروهی و نمایشی انجام می‌دادند، اولین نمونه‌های نمایش آیینی هستند.
پس از آن در قبیله‌های سرخ پوستان آیین‌های مختلفی به وجود آمد که همه به صورت نمایشی و بعضا در خود، داستانک‌هایی به همراه داشت.
در ایران باستان هم نمونه‌های مختلف نمایش‌های آیینی را داشته‌ایم که مهم‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها (سوگ سیاوشون) است که پس از ورود اسلام به ایران از این شیوه نمایش آیینی میدانی استفاده شد و برای اولین بار در دنیا آیین نمایشی (تعزیه) شکل گرفت.
هنر نمایشی تعزیه قصه‌های واقعه کربلا و شهادت امام حسین (علیه السلام) را به نمایش می‌کشد.
در زمان رنسانس، مسیحیان برای تبلیغ دین مسیحیت داستان‌های انجیل را به‌صورت نمایشی در کلیسا‌ها اجرا می‌کردند که پس از مدتی برای اجرای این نمایش‌ها محل‌های مجزایی طراحی و ساخته شد و کم کم و به مرور زمان نمایش هم از مذهب فاصله گرفت و امروزه حتی عده‌ای از این هنر در مقابل مذهب استفاده می‌کنند.
وضعیت این شاخه از نمایش را قبل و پس از انقلاب اسلامی چگونه بیان می‌کنید؟
متأسفانه در ایران قبل از انقلاب، درصد بالایی از تئاتر‌ها با ابتذال همراه شد و تئاتر‌های آیینی بر خلاف دوران صفویه به انزوا کشیده شدند. البته در آن زمان هم هنرمندان بزرگی شروع به فعالیت و تطهیر این هنر ارزشمند در ایران کردند.
پس از آن در مقطعی نمایش‌های انتقادی اجتماعی در اصفهان رونق پیدا کرد و مهم‌ترین آن نمایش‌های مرحوم استاد رضا ارحام صدر بود که سبک تئاتر اصفهان را پایه‌گذاری کرد.
پس از آن نمایش‌ها از پایگاه جدید خود یعنی دانشگاه‌ها جوانه زدند و این بار کارهایی به روی صحنه رفتند که رنگ و بوی انقلابی و ظلم‌ستیزی داشتند. در مقطعی هم در زمان سالگرد انقلاب و دهه فجر نمایش‌هایی در مدارس تولید می‌شد که کارهای ارزشمند زیادی در بین آن‌ها بود.
خود من در آن زمان و در ۹ سالگی با تئاتر آشنا شدم و سال‌ها در گروه نمایشی مدرسه به فعالیت پرداختم. در نهایت باید گفت تئاتر آیینی‌مذهبی پس از انقلاب یک سیر صعودی را طی کرد.
اکنون در این شرایط حساس که دشمن تلاش می‌کند جوانان و هنرمندان ما را به سمت مفاهیم مدنظر خود بکشاند، ما به وسیله هنر خود، پرچمی برافراشته‌ایم و شیوه‌ای را پایه‌گذاری کرده‌ایم تا به وسیله آن ادای دینی به فرهنگ اسلامی‌ایرانی خود کرده و سپس تلاشی در جهت نشر و ترویج دین مبین اسلام و مذهب شریف تشیع کنیم و با منجی بشریت دست بیعت دهیم.
