نقش سرمایه اجتماعی در برنامه‌ریزی اجتماعی و رفاه

به طور کلی میزان سرمایه اجتماعی در هر گروه یا جامعه‌ای نشان دهنده میزان اعتماد افراد به یکدیگر است. همچنین وجود میزان قابل قبولی از سرمایه‌اجتماعی موجب تسهیل کنش‌های اجتماعی می‌شود، به طوری که در مواقع بحرانی می‌توان برای حل مشکلات از سرمایه‌اجتماعی به عنوان اصلی‌ترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرایندهای موجود سود برد. از این‌رو شناسایی عوامل مؤثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی اهمیت بسزایی دارد. (مبشری،1387)
سر مایه اجتماعی یک عنصر اضافه‌شده به شرایط یا عناصر اقتصادی شناخته‌شده‌ای که سرمایه‌های سازمانی را تشکیل می‌دهند مثل سرمایه‌های فیزیکی، مالی و انسانی است. درحالی که سرمایه انسانی به توانایی فردی اشاره می‌کند سرمایه اجتماعی به توانایی جمعی ناشی از شبکه‌های اجتماعی اشاره می‌کند. انواع سنتی سرمایه فقط تا حدی فرایند رشد اقتصادی را مشخص می‌کنند و شیوه‌ای که در آن عاملان اقتصادی تعامل می‌کنند و خود را برای ایجاد رشد و توسعه سازمان دهی می‌کنند، نادیده می‌گیرند.
هشت عنصر معروف سرمایه اجتماعی شناخته شده است:
مشارکت در اجتماع محلی
  کنشگرایی در یک موقعیت اجتماعی
 احساس اعتماد و امنیت     
   پیوندهای همسایگی
 پیوندهای دولتی و خانوادگی  
     ظرفیت پذیرش تفاوت‌ها
 بها دادن به زندگی        
  پیوندهای کاری
از آنجا که سرمایه اجتماعی در تولید و افزایش سرمایه‌های انسانی، اقتصادی و محیطی نقشی بارز ایفا می‌کند، سازمان‌های معتبر جهانی در تدوین شاخص‌های اجتماعی و توسعه، جایگاه خاصی را به آن اختصاص داده‌اند. «تولایی و شریفیان ثانی،1387)
برای ارزیابی رابطه میان کیفیت محیط شهری و سرمایه اجتماعی و سنجش خانوارهای محله‌ها از روش‌های توصیفی و آمار استنباطی استفاده کرد؛ به طوری که در محله‌ها، میزان رضایت از تمام ابعاد کیفیت محیط شهری و همچنین میزان سرمایه اجتماعی سنجش شود. سرمایه اجتماعی، مجموعه روابط بین فردی است که با شاخصه‌هایی مانند مشارکت، اعتماد، انسجام اجتماعی و امنیت شناخته می‌شود، بر اساس مطالعات انجام‌شده میان سرمایه اجتماعی و کیفیت محیط، رابطه عکس وجود دارد؛ یعنی با افزایش سرمایه اجتماعی از میزان کیفیت محیط کاسته می‌شود.
این امر با مطالعات میدانی و پیمایشی در محله‌هایی با سرمایه اجتماعی پیوندی بالا تأیید شد که در آن‌ها، روابط بین فردی، میزان ارتباطات اجتماعی و اعتماد به یکدیگر به میزان قابل توجهی زیاد است که سرمایه اجتماعی پیوندی را نشان می‌دهد و از سوی دیگر کیفیت محیط، بیش از ساکنان محله، از سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و منطقه‌ای تأثیر می‌پذیرد؛ یعنی با وجود سرمایه اجتماعی بالای افراد در مناطق پایین شهر، به دلیل بی‌توجهی مسئولان و وجود نابرابری‌های منطقه‌ای و محله‌ای، توجهی به کیفیت محیط محله‌ها صورت نگرفته است. در عین حال در محله‌های بالای شهر با وجود سرمایه اجتماعی پایین‌تر به دلیل توجه ویژه سازمان‌ها و ارگان‌ها، کیفیت محیط نسبتا خوب است.
راهکارهای ارتقای سرمایه اجتماعی شامل ایجاد شورایاری در محله‌ها، تقویت نقش مساجد به دلیل اعتبار هیئت امنای آن‌ها در میان مردم، برقراری رابطه بیشتر و صمیمانه میان نهادهای اجتماعی و ساکنان، انتخاب نمایندگان محلی در هر محله، ایجاد و فعال کردن فرهنگ‌سراها برای تبادل اندیشه، ترغیب ساکنان به مشارکت در امور محله، اتخاذ راهکارهایی برای ایجاد حس تعلق به محل زندگی، ایجاد شرایط مناسب برای مشارکت شهروندان است.
راهکارهای ارتقای کیفیت محیط شهری شامل  توزیع بهینه انواع کاربری‌های مختلف در سطح محله‌ها، تجهیز فضاهای سبز و عمومی محله‌ها به امکانات تفریحی، تقویت کاربری‌های خدمات درمانی و بهداشتی، احداث شبکه دفع فاضلاب، ارتقای کیفی فضاهای عمومی مختلف، واگذاری مسئولیت‌های مختلف به ساکنان شهر، ایجاد حس مراقبت از اموال عمومی شهر در میان شهروندان، مشارکت‌دادن ساکنان در تصمیم‌گیری‌های اساسی محله است. منفعت سرمایه اجتماعی و سلامت شهری، افزایش سرمایه اجتماعی مدیریت شهری هر جامعه‌ای مرتبط با انسجام اجتماعی شهروندان آن است؛ درواقع حوزه‌های مربوط به سلامت شهری مدیریت جامع یک شهر، با استفاده از طرح‌های پژوهشی و نتایج پژوهش‌های مربوط به سلامت شهروندان می‌توانند برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و بلندمدتی را با توجه به سن، درآمد و طبقه اجتماعی شهروندان انجام دهند تا شهروندان از پارامترهای اختصاصی و عمومی سلامت شهری برخوردار شوند .