برنامهریزیها براین اساس انجام شده بود که میزان تولید فولاد در کشور تا پایان سال 1400 به حدود 33 میلیون تن برسد. از سال 98 قطع گاز واحدهای تولیدی آغاز شد و تولیدکنندگان بارها هشدار دادند که این روند آسیبهایی جدی به پیکره صنعت وارد میکند و قطعی گاز به افت تولید منجر میشود. حالا هم زمزمههایی درباره تغییر در نرخ گاز برای واحدهای فولادی به گوش میرسد. به تازگی وزارت اقتصاد اعلام کرده است که در سال آینده سوخت گاز کارخانههای فولادی 40درصد قیمت خوراک پتروشیمی خواهد بود. چند هفته پیش زمزمههایی شنیده شد که نرخ آن 100درصد در نظر گرفته شده که اکنون به 40درصد رسیده است؛ یعنی هر مترمکعب حداکثر دوهزار تومان خواهد بود.
مزیت گاز طبیعی برای فولادسازان
ایران دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا و اولین تولیدکننده آهن اسفنجی بر پایه گاز در جهان است. براساس آمارها، تولید فولاد ایران در سال 98 به مقدار ۲,۲۷ میلیون تن بوده و پیشبینی میشود تا پایان امسال به مرز ۳۰ میلیون تن برسد. هماکنون زنجیره فولاد حدود ۱۲درصد ارزش صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است، بهطوری که علاوه بر تأمین نیاز داخل کشور به محصولات زنجیره فولاد، امکان توسعه بازارهای صادراتی نیز بهوجود آمده است. این در حالی است که در دهه ۸۰ شمسی، ایران از واردکنندگان شمش فولاد و محصولات فولادی نظیر میلگرد ساختمانی بود. فولاد، صنعتی استراتژیک به شمار میرود و تولید و مصرف فولاد یکی از شاخصهای اصلی توسعهیافتگی کشورها محسوب میشود. فولاد در تمام کشورها به عنوان صنعت مادر شناخته میشود و پایه و اساس تمام فعالیتهای اقتصادی است. برای تولید فولاد از ابتدای زنجیره تا مراحل نهایی به نیروی انسانی نیاز است، از این حیث صنعت فولاد به اشتغالزایی منجر میشود. کشورهایی همچون ژاپن و کره جنوبی با اینکه امکان دسترسی به مواد اولیه ندارند، به تولید فولاد اقدام کردهاند و حالا جزو بزرگترین تولیدکنندگان فولاد جهان به شمار میروند. کشور ما اما منابع غنی سنگآهن و گاز دارد که تولید فولاد را از لحاظ اقتصادی توجیهپذیر میکند.
تأثیر بهای گاز روی طرحهای توسعهای
تولید فولاد با استفاده از گاز ارزانقیمت منجر به تولید با قیمت رقابتی و افزایش صادرات میشود. به زعم تولیدکنندگان فولاد، افزایش قیمت انرژی گاز، تهدیدی برای این صنعت به شمار میرود.
معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد کشور به اصفهانزیبا میگوید: تمام طرحهای توسعهای فولاد ایران برمبنای استفاده از گاز تعریف شده است؛ چون ذخایر گاز در دسترس است و قیمتش به نسبت سایر کشورها مزیت دارد و میتوان از این طریق تولید فولاد را گسترش داد. اگر این مزیت نسبی یارانه فولاد را از این صنعت بگیرند، طرحهای توسعهای نیز با اخلال مواجه خواهد شد.
وحید یعقوبی بیان میکند: در کشور وجود منابع سنگ آهن و گاز برای تولید فولاد مزیت دارد و روش تولید فولاد نیز بر اساس احیای مستقیم است؛ درصورتی که در دنیا به دلیل برخوردار نبودن از این منابع، تولید فولاد بیشتر از روش کوره بلند انجام میشود. یعقوبی عنوان میکند: برای تغییر نرخ گاز باید طرحهای صنعت فولاد مدنظر قرار گیرد. صنعت فولاد با استفاده از ذخایر گازی میتواند رشد و توسعه پیدا کند و باید توجه کرد که در صنعت فولاد، گاز حرف اساسی را میزند.
افزایش شش برابری نرخ گاز
معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد کشور خاطرنشان میکند: در بودجه امسال نرخ گاز را 30درصد خوراک پتروشیمیها اعلام کردند؛ ولی در گذشته نرخ ثابت و مشخص 256 تومان را داشت. در سال جاری اما این نرخ به هزار و 200 تومان رسید؛ یعنی نرخ گاز شش برابر افزایش پیدا کرد، این در حالی است که امسال نرخ فولاد تغییر چندانی نداشته است؛ بنابراین افزایش نرخ گاز فشار بر فولادسازان را افزایش میدهد. یعقوبی اذعان میکند: افزایش نرخ گاز کارشناسی نیست، گاز در پتروشیمیها بهعنوان یک خوراک است؛ یعنی ماده اولیه به شمار میرود؛ ولی گاز در تولید فولاد خوراک و ماده اولیه نیست، بلکه سنگ آهن ماده اولیه کارخانههای فولادی است. معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد کشور خاطرنشان میکند: گاز در صنعت فولاد، سوخت اصلی واحدهای تولیدی است؛ قیمت گاز براساس وزن صادراتی 30درصد تعیین شده بود که حد واسط بین نرخ سوخت و خوراک باشد و طرحهای توسعهای صنعت فولاد افزایش یابد؛ ولی افزایش بیشتر نرخ گاز به هیچ وجه جنبه کارشناسی ندارد.
سهم گاز در قیمت تمامشده فولاد
برخی آمارها از این حکایت دارد که 15درصد از قیمت محصولات فولادی مربوط به مقدار مصرف انرژی است. از سوی دیگر آمار مربوط به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس نشان میدهد که با توجه به متوسط قیمت فروش شمش خام، هزینهای که فولادسازها برای انرژی در سه بخش کوره بلند، کوره القایی و کوره قوس الکتریکی پرداخت کردهاند، به ترتیب ۱,۵، ۳,۳ و ۵,۴ درصد از کل قیمت فروش شمش خام بوده است. یافتههای این گزارش نشان میدهد که با افزایش 200درصدی قیمت انرژی برق و گاز طبیعی، نسبت سود ناخالص به بهای تمامشده اغلب شرکتهای فولادی پس از اصلاح قیمت حاملهای انرژی در بازه 15 تا 20 درصد قرار میگیرد که حاشیه سود مطلوبی برای این صنعت است. حاشیه سود ناخالص صنایع فولادی فاقد زنجیره ارزش کامل بهخصوص شرکتهای فولادی بخش خصوصی (با فناوری کوره القایی) که تنها روی مرحله فولادسازی سرمایهگذاری کردهاند، احتمالا به زیر 10درصد کاهش مییابد که با توجه به هزینه سربار پایین آنها، تداوم تولید تهدید نخواهد شد. یکی از فعالان بخش خصوصی فولاد به اصفهانزیبا میگوید: انرژی گاز سهم چشمگیری در قیمت تمامشده محصولات فولادی ندارد، بلکه فقط کارخانههایی که با احیای مستقیم تولید میکنند، برای روش احیا از گاز بهرهمند میشوند که درقیاس با سایر هزینههای تولید فولاد تأثیر آنچنانی روی قیمت تمامشده ندارد.
آرش انتظامی تصریح میکند: فولادسازان نگران این هستند که با افزایش قیمت گاز سودشان کاهش پیدا کند. شرکتهای فولادی هر ساله سود قابلتوجهی کسب میکنند و با افزایش قیمت انرژی گاز، فقط سود این شرکتها کاهشی میشود و از این حیث به افزایش قیمت انرژی گاز انتقاد وارد میکنند. انتظامی بیان میکند: تازمانی که گاز ارزانقیمت در اختیار تولیدکنندگان فولاد قرار میگیرد، آنها به استفاده از فناوریهای جدید برای کاهش مصرف انرژی ملزم نیستند، ولی به اعتقاد بنده با افزایش نرخ انرژی، برای تولید فولاد به استفاده از تکنولوژیهای جدید ملزم میشوند. او میافزاید: در تمام دنیا آنالیز قیمتی برای فولاد دارد؛ چون فناوری مورداستفاده در کارخانهها قدیمی است مصرف گاز بالاست؛ وگرنه در دنیا برای احیای فولاد تا این اندازه گاز مصرف نمیشود که کارخانههای فولاد ایران استفاده میکنند. این فعال بخش خصوصی خاطرنشان میکند: فولادیها به افزایش قیمت انرژی گاز انتقاد میکنند تا حداکثر سود را کسب کنند. این رقم زیاد سود شرکتهای فولادی به خاطر استفاده از رانت انرژی است.
