به گزارش اصفهان زیبا؛ واژه طراز به معنای سنجش، برابری و تعادل و یکسانی است؛ یعنی اینکه یک معیار سنجش تعیین می‌شود و براساس آن معیار و شاخص، میزان تعادل و یکسانی، هم‌وزنی، همانندی و … آن سوژه مشخص می‌شود. باتوجه به این معانی و تعریف‌ها، مسجد طراز اسلامی، مسجدی است که به‌عنوان معیار و شاخص باید مبنا قرار گرفته و دیگر مساجد کشور بر اساس آن سنجیده شوند.
در واقع مسجد طراز اسلامی سنگ تراز دیگر مساجد است. این مسجد همچنین از سایر مساجد متفاوت‌تر است؛ چراکه کارکردهای فراوانی دارد و وجود آن در پیشرفت یک جامعه بسیار مفید و مؤثر است. مساجد صدر اسلام نمونه‌ای بارز از مسجد طراز است.
بعد از هجرت پیامبر اسلام(ص) به شهر مدینه، مسجد نقش کلیدی در جامعه اسلامی پیدا کرد؛ به گونه‌ای که بعد از گذشت قرن‌ها از ساخت اولین مسجد، این مکان مقدس اصلی‌ترین پایگاه اسلامی به‌شمار می‌رود. برخی از کارکردهای مسجد در صدراسلام به شرح زیر است.
کارکردهای آموزشی مسجد در صدر اسلام
مسجد یکی از مراکز مهم فرهنگی اسلام بود و علمای بزرگی در آن‌ها به تعلیم علوم، آموزش و پرورش شاگردان اشتغال داشته‌اند؛ یعنی مسلمانان از همین مساجد جنبش علمی را در جهان ایجاد کردند.
کارکردهای اقتصادی مسجد در صدر اسلام
مساجد جامع آن‌چنان به بازار پیوسته بود که در تمام شهرهای اسلامی مسجد جامع به منزله رأس شهر و بازار به منزله ستون فقرات آن محسوب می‌شد. بازارهای اسلامی طوری ترتیب داده شده که مسجد جامع، معبر و مدخل آن بوده است؛ همچنین مساجد محلی بود که وعاظ احکام اقتصادی لازم همچون خمس، عدالت و زکات را به کاسبان گوشزد کرده و پاسخگوی سؤالات مردم بودند.
کارکردهای اجتماعی مسجد در صدر اسلام
مسجد با دایره زکات و بیت‌المال، بازاریان را در برابر ورشکستگی به عنوان «والغارمین» بیمه می‌کرد. در برخی از مساجد اسلامی همانند مسجد جامع دمشق، در صدر اسلام، قسمتی از آن به بیت‌المال اختصاص داده شده بود که وجوهات نقدی، صدقات و زکات و … در آن دریافت و نگهداری می‌شد و اگر بازرگانی ورشکسته می‌شد و یا درسفر در راه می‌ماند، از سهم «والغارمین» و «ابن سبیل» تأمین می‌شد؛ همچنین در دوره عظمت اسلام تمام زندگی شهر در مسجد جریان داشت و در آنجا قراردادهای تجاری بسته می‌شد.
در آنجا تصمیم‌های عام‌المنفعه‌ای از قبیل امضاکردن صلح‌نامه یا رفتن به جنگ گرفته می‌شد. با تأمل و مطالعه کوتاهی در اطراف زندگی پیامبر (ص) درمی‌یابیم که مسجد آن حضرت با وجود سادگی که داشت، در مدینه پایگاه همه‌چیز بود.
مسجد ساده پیغمبر(ص) باعث شد تا موجی از آگاهی تمام جهان را بگیرد؛ بنابراین مسجد باید مکان بیداری، هوشیاری و حرکت باشد، کانونی باشد برای هرگونه حرکت و جنبش سازنده اسلامی در زمینه آگاهی و بیداری مردم و پاک‌سازی محیط و آماده‌ساختن مسلمانان برای دفاع از میراث‌های اسلام و این مسئله، یعنی مسجد تنها مکان عبادت نیست، بلکه همچون زمان پیامبر (ص) مرکز تعلیم و تربیت، قضاوت و داوری در اختلافات، دانشگاه اسلام، ستاد مرکزی لشکر اسلام است؛ بنابراین کارکرد مساجد امروز باید به زمان پیامبر (ص) بازگردد.
میوه‌ای از آن درخت بارور
امروزه نیز مساجد پویایی فعال هستند که مصداقی از مسجد طرازند. یکی از این مساجد، «مسجد قبا» ملک‌شهر است. برای آگاهی بیشتر از فعالیت‌های این مسجد به گفت‌وگو با سید روح الله فیاض، امام جمعه ملک‌شهر نشستیم. او ابتدای سخن خود را با کارکرد مسجد شروع کرد و تعریف خود از کارکرد مسجد را این‌گونه بیان کرد: مسجد پایگاهی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در یک جامعه اسلامی است که علاوه بر اینکه محل عبادت است، باید به مباحث عمده جامعه اسلامی بپردازد. از این جهت علاوه بر برنامه‌های دیگری که سایر مساجد دارند، ما چند کار ویژه برای مسجد تعریف کردیم.
در حوزه اجتماعی مؤسسه قرض‌الحسنه ایجاد شده است تا مردم بسته به نیازهای خود بتوانند از آن استفاده کنند؛ همچنین مسجد دارای یک خیریه است که در این خیریه تمرکز خود را بر اشتغال بانوان سرپرست خانوار تحت‌عنوان بازارچه مشاغل خانگی گذاشتیم. فعال کانون مسجد در رابطه با نحوه فعالیت بانوان سرپرست خانوار در بازارچه، گفت: چهار روز در ماه مسجد را در اختیار این بانوان قرارمی دهیم وحدود 100 خانواده محصولاتی که تولید کرده‌اند را در بازارچه به فروش می‌رسانند. این کار با هدف حمایت از مشاغل خانگی و بانوان سرپرست خانواده صورت گرفت.
امام جمعه ملک‌شهر در رابطه با فعالیت‌های فرهنگی وتربیتی مسجد اظهار کرد: حیاط مسجد قبا قبل و بعد از نماز مملو از کودکان و نوجوانانی است که برای فوتبال بازی‌کردن آمدند و اعتقاد داریم که قراردادن حیاط مسجد قبل و بعد از نماز برای بازی کودکان و نوجوانان عاملی برای جذب آن‌ها به مسجد است؛ همچنین کلاس‌های تربیتی، فرهنگی، آموزشی و هنری نیز قرار دادیم. در مسجد قبا در حوزه آسیب‌های اجتماعی نیز فعالیت‌هایی انجام می‌شود.
فعال کانون مسجد در این رابطه بیان کرد: سه سال است که ویژه‌برنامه‌ای در فصل زمستان برای حمایت از اسکان کارتون‌خواب‌ها داریم؛ کسانی که سرپناهی ندارند و در فصل سرما مشکلات زیادی دارند. برای این افراد در داخل مسجد محیطی را آماده کردیم و از آن‌ها دعوت می‌کنیم. در مسجد خدماتی از جمله تهیه خوراک، پوشاک و خدمات مشاوره‌ای توسط کارشناس به این افراد داده می‌شود.
فیاض تأکید کرد: عالی‌ترین عبادت که نماز است، تنها کارکرد مسجد نیست. عبادت انواع مختلفی دارد. زمانی که زمینه اشتغال برای یک خانواده نیازمند فراهم شود، به خانواده نیازمند قرض داده شود و به یک انسان بی‌پناه کمک‌کردن هم یک عبادت خوب و سفارش شده است. عبادت فقط به نمازخواندن و دعاخواندن ختم نمی‌شود و مسجد کارکردهای عبادی متفاوتی را فراهم می‌سازد.
امام جمعه ملک‌شهر مسجد را مهم‌ترین مکان در جامعه اسلامی دانست و بیان کرد: مسجد به عنوان مهم‌ترین مکان در یک جامعه اسلامی باید کارکردهای فراوانی برای مردم جامعه داشته باشد. مسجد باید به مباحث تربیتی و فرهنگی منطقه‌ای که در آن قرارگرفته است بپردازد؛ همچنین مسجد و کسانی که در اطراف مسجد زندگی می‌کنند باید نسبت به مباحث اجتماعی و مستضعفان جامعه دغدغه‌مند باشند و این موارد کارکرد مسجد و رسالت یک جامعه اسلامی است.
این فعال کانون مسجد ادامه داد: ما به‌دنبال تکثیر انجام فعالیت‌های متفاوت نه تنها در مسجد قبا، بلکه در سایر مساجد نیز هستیم. تلاش کردیم با کسانی که دغدغه‌مند نزدیک‌شدن مسجد به مسجدطراز هستند، جلسه برگزار کنیم و به همفکری و چگونگی ترویج این کار بپردازیم.
فیاض استقبال مردم از مسجد را وابسته به نزدیک‌شدن آن به مسجد طراز دانست و بیان کرد: مسجد زمانی که به کارکردهای اصلی خود نزدیک شود مورد استقبال بیشتر مردم قرار می‌گیرد؛ چرا که مردم زمانی که مشاهده می‌کنند یک مسجد به عنوان یک مکان دینی، نقشی تأثیرگذار در تمامی حوزه‌ها دارد جذب مساجد می‌شوند.
فعال کانون مسجد ویژگی‌های مسجد طراز را این‌گونه بیان کرد: مسجدطراز نمونه‌ای ازیک مسجد جامع، کامل و با کارکردهای متفاوت است که هر مسجد باید تلاش کند به معیارهای مسجد طراز نزدیک شود.
او افزود: مهم‌ترین عاملی که یک مسجد را تبدیل به مسجد طراز می‌کند، انسان‌هایی هستند که در آن مسجد فعالیت می‌کنند. امام جماعت، هیئت‌امنا و متولیان مساجد در پیشرفت یک مسجد بسیار تأثیرگذار هستند و بعد باوجود انسان‌های درست می‌توان به وسیله سخت‌افزارها و حمایت‌های مراکز و مسئولان مختلف، مسجدی متفاوت ساخت؛ چراکه وجود انسان‌های دغدغه‌مند که مسجدطراز را بشناسند می‌تواند سایر مشکلات را نیز حل کند.
امام جمعه ملک‌شهر فعالیت در مسجد را بدون موانع و نبود مشکلات ندانست و بیان کرد: ضعف افرادی که مدیریت مساجد را بر عهده دارند، یکی از مشکلاتی است که برخی از مساجد ما دارند.
مشکل دیگر نهادهای مسئول بر مساجد هستند؛ مانند سازمان اوقاف و امور مساجد؛ چراکه در انتصاب هیئت امنا، امام جماعت و آموزش آن‌ها نقص‌های فراوانی وجود دارد؛ زیرا نبود افراد مناسب در مساجد سبب کارکردهای کم مساجد امروز شده است. تعلیم امام جماعتی که قرار است امام یک محله شود، بسیار مهم است و باید دارای یک معرفت و دانش کامل باشد. ما باید همه نکاتی که طلاب برای تبدیل‌شدن به امام جماعت یک مسجد طراز نیاز دارد را آموزش بدهیم؛ اما تربیتی در این خصوص نداریم و یک روحانی آمادگی کامل را ندارد.
امروزه جامعه اسلامی ما همانند دیگر جوامع، از ویژگی‌ها و کارکردهای حقیقی مسجد در صدر اسلام فاصله دارد که برای رسیدن به الگوی مسجد طراز اسلامی نیاز به کم‌کردن این فاصله‌ها داریم. مسجد طراز اسلامی عهده‌دار نقش‌های مهمی در زمینه عبادی، سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی ، نظامی و… است. برخی از مشکلات که سبب نبود مسجد طراز می‌شود، شامل نبودن مدیریت درست مسئولان و می‌شود.
