به گزارش اصفهان زیبا؛ مردم ولدان خاطرههای فراوانی با او دارند. تعزیهخوانان و خادمان و عاشقان امام حسین(ع) ولدان، همیشه از او به نیکی یاد میکنند؛ هرچند او مخالف خوان است.اجداد او نیز تعزیهخوان یا شبیهخوان بودهاند و اکنون این هنر نیز به فرزند او منتقل شده است. شناسنامهاش نزدیک به 70سال است؛ اما وقتی در میدان ولدان نقش شمر را ایفا میکند، شبیهخوانی غرشها، یورشها و ظلمهایش به اصحاب کربلا اشک همه را درمیآورد؛ اما مردم او را به حب اهلبیت(ع) میشناسند.
حاج احمد جعفری مردی که در تعزیه نقش شمر دارد و مخالفخوان، ابن زیاد و یزید است. او با بیش از چنددهه فعالیت در این هنر سنتی، به یکی از چهرههای ماندگار و محبوب تعزیهخوانی تبدیل شده است. صدای خاص او در اجرای نقشهای مخالف تعزیه، همواره توانسته است تأثیر عمیقی بر دلها و ذهنهای مخاطبان بگذارد. قرمزپوش و پرهای کلاهخود و شالش قرمز است.
صدای او کاملا به ایفای نقش کمک میکند و اصالت یک اشقیاخوان سنتی را دارد.مخالفخوانها با پرخاشگری حرف میزنند و موقع ورودشان به صحنه، موسیقی تندی نواخته میشود. شمرخوان متبحرترین مخالفخوان است. شبیهخوان شمر ازنظر سابقه و کسوت همتراز با امامخوان در موافقخوانهاست. فعالترین شبیهخوان ازنظر بازی با شمشیر و خنجر و جستوخیز و پردیالوگترینها بهخصوص در تعزیه حضرت عباس(ع). اما شمربودن در عصری که همه حسین(ع) را میشناسند کار سختی است؛ حتی اگر در تعزیه باشد. حاج احمد جعفری هرچند مخالفخوان است، در تعزیه مصائب کربلا هم گریه میکند؛ باوجوداینکه میداند اینها تنها نقش و صحنه کوچکی از آلام و دردهای واقعه کربلاست.
کسب مقام دوم کشوری با تعزیه دفن شهدای کربلا
حاج احمد میگوید که مجلس تعزیهخوانی حضرت زهرا(س)، حضرت مسلم، دوطفلان مسلم، مختار ثقفی، مجلس تعزیهخوانی شهادت عباس(ع) و علیاکبر(ع)، تعزیهخوانی شباهت شهادت حضرت علیاکبر(ع)، تعزیهخوانی شباهت شهادت حربن یزید ریاحی(ره)، وداع با اهلبیت و دفن شهدا را اجرا کرده است.در سال 1375 در سوگواره تعزیهخوانان مقام دوم کشوری را با تعزیه دفن شهدا که برای اولین بار در آن سال اجرا شده، به خود اختصاص دادهاند.
جعفری با اشاره به اجرای تعزیه در مراکز مختلف فرهنگی شهر اصفهان همچون هنرستان هنرهای زیبا و میدان نقشجهان ادامه میدهد: «هیئت شبیهخوانان امام حسین(ع) ولدان، یک گروه 30نفره همچون فضلالله ندافیان، محمدخانی و فتحالله زبردست است، ابوالقاسم جعفری شهادت خوان، حسن جعفری حرخوان، عباسعلی آلیاران استاد شیپور مجالس تعزیه اصفهان که از نوجوانان، جوانان، کهنسالان و گروه موسیقی تشکیل شده است و فقط درباره امام حسین (ع) و واقعه کربلا تعزیه اجرا نمیکنند؛ بلکه تعزیههایی درباره موضوعات دینی و حماسی مثل تعزیه حضرت فاطمه زهرا(س)، تعزیه امامان مختلف و حتی تعزیه مفرح مثل جنگ خندق هم اجرا کردهایم.»
انتقال مفاهیم عمیق عاشورا با نمادها و نشانهها
نمادها و نشانهها کاربرد وسیعی در مراسم تعزیه دارند و با هدف انتقال مفاهیم عمیق مورداستفاده قرار میگیرند. بهاینترتیب مخاطب میتواند راحت تصویرسازی ذهنی داشته باشد؛ برای مثال تشت آب و چند شاخه گیاه، شط فرات و نخلستان را یادآور میشود. چند بار دورزدن اطراف صحنه، به معنای پیمودن راه و فاصله دراز و سفری طولانی است. آرام یا به تاخترفتن با اسب یا پیاده، نشانهای رفتن از جایی به جایی دیگر است و با چرخزدن به دور خود، تغییر جا و محل را به بینندگان القا میکنند. او با بیان اینکه لباس و رنگ آن در تعزیه معنا دارد اظهار میکند: «لباس، چکمه قرمز، آستینهای بالازده و خونآلوده معرفیکننده شمر و یا یکی از قاتلان و دشمنان امامان معصوم است. جامه ترمه و عمامه از جنس پارچه قیمتی معرف خلفای غاصب آن دوره و جامه بلند سبزرنگ نیز به امامان اشاره دارد.» حاج احمد متذکر میشود: «پوشیدن پیراهن سفیدرنگ و زره و کلاهخود بر روی جامه سبز، هنگام نبرد صحنه جنگ را نشان میدهد و پیراهن مشکی و پوشاندن صورت بهطوریکه فقط چشمان از آن بیرون باشد، معرف زنان تعزیه است.»
همه ما از کودکی با تعزیه، امام حسین(ع) را شناختیم
این پیشکسوت تعزیه با اشاره به اینکه تعزیهخوانان از حیث «شبیه» یا بازیگری به چند گروه تقسیم میشوند، میگوید: «عمدهترین تعزیهخوانان که شبیههای اصلی را در تعزیههای واقعه درمیآورند، «موافقخوان» و «مخالفخوان» یا «اشقیاخوان» خوانده میشوند. منظور از موافقخوان، نقشهایی است که در سپاه امامان و نیروهای خیر هستند و اشقیاخوان، نقشهایی که نقش دشمن را بازی میکنند.» این مخالفخوان ادامه میدهد: «موافقخوان یا مظلومخوان، نقشهای مثبت تعزیه است که عموما لباسهای سبز، مشکی و سفید دارند و از دستگاه دشتی و آواز برای خواندن ابیات استفاده میکنند. موافقخوانها هم به چند گروه تقسیم میشوند؛ امامخوان که کارکشتهترین و خوشصداترین شبیهخوان است. بازی در این نقش، نهایت بازی یک شبیهخوان و اوج استادی اوست. بازیگر نقش امام معمولا زره به تن نمیکند. او باید صورتی متین و زیبا داشته باشد و در زندگی روزمره هم مردم دوستش داشته باشند.
شهادت خوان، موافقخوانی است که در پایان مجلس تعزیه توسط اشقیا شهید میشود؛ مجلس تعزیه به نام اوست و مسیر قصه او را دنبال میکند. بچهخوان که اولین حضور یک شبیهخوان با بازی در نقش بچهخوان آغاز میشود. با توجه به اینکه معمولا شبیهخوانی، نسل به نسل و از پدر به پسر است، بچهخوانها اکثرا فرزند تعزیهخوانها هستند و به آنها نقشهایی مثل طفلان مسلم، سکینه یا عبدالله داده میشود. بعد از سن بلوغ، بسته به نوع صدا، بچهخوانها تبدیل به موافقخوان یا مخالفخوان میشوند. حرخوان شبیهخوان خاکستری است.
نماد این خاکستریبودن و مرددماندن حر بن یزید ریاحی است که روز عاشورا به امام پیوست. رنگ لباس او معمولا نارنجی یا صورتی است. در هنرهای نمایش سنتی ایران اعم از تعزیه، روحوضی و… زنان بازی نمیکنند و از زنپوش استفاده میشود. این نقش در تعزیه، زنانهخوان نام دارد. شبیهخوانانی که صدای زیر و ظریف دارند، چادر و برقعی به سر میکنند و نقشهای زنان را بازی میکنند؛ مانند حضرت زهرا(س)، حضرت زینب(س) و… .» جعفری اضافه میکند: «مخالفخوان یا اشقیاخوان نقشهای منفی تعزیه هستند که عموما لباسهای سرخ و صورتی میپوشند.
معمولا مخالفخوان به شکلی گریم میشود که صورتی کریه داشته باشد و هنگام تعزیهخوانی صدایی زمخت دارند.» او با اشاره به کرامات و برکات ائمه اطهار در مجالس تعزیهخوانی برای حضار و اجراکنندگان تأکید میکند: «شعردانی، درستخوانی و بیان صحیح اشعار، داشتن چند دانگ صدای خوش، آگاهی از موسیقی و شناخت کموبیش دستگاهها، مقامها و گوشههای موسیقی ایرانی، نکتهپردازی و بداههگویی، تیزهوشی و موقعشناسی، از عمدهترین ویژگیهای یک شبیهخوان برجسته و خوب است.» این پیشکسوت تعزیه با بیان اینکه در گذشته تعزیهخوانی چنان جایگاه و شکوهی در میان مردم داشت که انگار تعزیه بخشی از وجود آنان بود و نمیشد آنان را در محرم و صفر از تعزیه جدا کرد، میگوید: «اکنون با ورود فضای مجازی و جذابیتهای آن تعزیهخوانی کمرنگ شده و این هنر اصیل مظلوم واقع شده است و میطلبد برای حفظ این میراث ناملموس گرانسنگ و اصیل بیشازپیش به آن توجه شود.»
