درس‌نخوان‌های دهه هشتادی!

بنابر آمارهای رسمی در خرداد 1401 میانگین دروس نهایی پایه دوازدهم دانش آموزان کشور 11.62 و در استان اصفهان 12.73 بود. همچنین به تفکیک، این میانگین در رشته علوم تجربی در کشور 13.02 و در استان اصفهان 14.01، در رشته ریاضی کشور 12.63 و در استان اصفهان 12.90 و در رشته ادبیات و علوم انسانی در کشور 10.20 و در استان اصفهان 11.56 بود که به گفته معاون آموزش متوسطه اداره‌کل آموزش و پرورش استان، معدل اصفهان در تمام رشته‌ها بیش از یک نمره از میانگین کشور بالاتر بوده است.

سیداحمدرضا بنی‌لوحی درباره میانگین پایین معدل دانش‌آموزان به «اصفهان زیبا»، می‌گوید: میانگین معدل اعلام‌شده مربوط به میانگین نمره دروس نهایی پایه دوازدهم است؛ چراکه در سیستم آموزشی فعلی تنها آزمون‌های هماهنگ و کشوری مربوط به این پایه است.

او یکی از دلایل عمده میانگین پایین را طی دو سال اخیر مربوط به آموزش‌های غیرحضوری می‌داند و تـأکـیـد مـی‌کند: آمـوزش‌های غیرحضوری حدودا به اندازه یک نمره در افت میانگین معدل دانش‌آموزان تأثیر داشت؛ چراکه سال قبل از کرونا، میانگین نمرات دانش‌آموزان تنها حدود یک نمره از این بالاتر بود.

معاون آموزش متوسطه اداره‌کل آموزش و پرورش استان، علت اصلی پایین‌بودن این میانگین را تمرکز دانش آموزان پایه دوازدهم بر کنکور می‌داند و می‌گوید: بیشتر دانش آموزان با هدایت و راهنمایی نادرست برخی مشاوران غیر آموزش و پرورش، تمرکز اصلی خود را بر روی کنکور و تست‌زدن و کلاس‌های خاص می‌گذارند و متأسفانه از محتوای اصلی کتاب‌های پایه دوازهم غافل می‌شوند.

او با بیان اینکه در حال حاضر تغییراتی در سیستم تأثیر سابقه تحصیلی و معدل در کنکور ایجاد شده است، توضیح می‌دهد: در سال تحصیلی 1402-1401 دروس نهایی دانش‌آموزان 40 درصد تأثیر مستقیم در کنکور دارد و به نوعی برای رفع چالش معدل پایین دانش آموزان اهمیت دروس نهایی را در کنکور افزایش داده‌ایم که این نسبت در سال‌های آینده بیشتر خواهد شد و تا دو سال دیگر به تأثیر مستقیم 60 درصد معدل در کنکور می‌رسیم.

به گفته بنی لوحی، در حال حاضرکنکور و قبولی در رشته‌های دانشگاهی برای دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان به‌مراتب از امتحان دیپلم و نهایی مهم‌تر شده و متأسفانه در سیستم آموزشی آموخته‌های 12 سال یک دانش آموز را یک مؤسسه غیر از آموزش و پرورش در آزمون درسی دو ساعته می‌سنجد که این اتفاق موجب آسیب به سیستم آموزشی شده است.

او تصریح می‌کند: اکنون اهمیت کنکور برای دانش‌آموزان بیشتر امتحانات نهایی شده، در حالی‌که معتقدیم اگر دانش‌آموزی محتوای کتب درسی را خوب بخواند، می‌تواند نمره بالایی هم در کنکور کسب کند؛ اما امروز اولیای دانش‌آموزان از مدیران مدرسه می‌خواهند که فرزندانشان سر کلاس حاضر نشوند و در خانه برای کنکور متمرکز شوند که این اتفاق خلاف مقررات است.

موفق عمل نکردیم

معاون آموزش متوسطه اداره‌کل آموزش و پرورش استان اصفهان می‌گوید: طی سال‌های گذشته اقدامات مختلفی برای این کار صورت گرفت، اما در این زمینه موفق نبودیم؛ بنابراین بهترین راه دخالت مستقیم دروس نهایی و محتوای دروس مدرسه در آزمون کنکور است که امسال با تأثیر قطعی 40 درصد و در سال‌های آینده با تأثیر 60 درصد قطعی، می‌توان موجب افزایش معدل دانش‌آموزان شد.

بنی لوحی درباره نقش سیستم آموزشی و معلمان در کاهش میانگین معدل دانش‌آموزان معتقد است که اگرچه نباید از نقش معلمان در این افت معدل غافل شویم، اما به طور قطع مدارس ما بهترین و قوی‌ترین دبیران خود را در پایه 12 به کار می‌گیرند.

همچنین دبیران دوازدهم به دلیل فعالیت در این مقطع طی سال‌های متمادی، متخصص شده‌اند؛ بنابراین باوجودی که بهبود روش‌ها و ارتقای علمی و کیفی دبیران در معدل دانش‌آموزان مـؤثر است؛ اما طبـق ارزیابی صورت‌گرفته بیشترین تأثیر در کاهش این معدل، انگیزه پایین نمره دیپلم برای دانش آموزان نسبت کنکور است.

چرا معدل دانش‌آموزان افت کرده است

اما به عقیده نیک‌نژاد، کارشناس حوزه آموزش، به طور قطع دلیل میانگین پایین معدل دانش‌آموزان، تک‌محوری نیست و مجموعه‌ای از شرایط دست به دست هم می‌دهند و منجر به افت معدل دانش‌آموزان می‌شوند.

او به «اصفهان زیبا» می‌گوید: در کشور 15 میلیون دانش‌آموز با ویژگی‌های متفاوت اخلاقی، رفتاری و خانوادگی داریم و اینکه افت معدل را به یک زمان مشخص ارتباط دهیم، اشتباه است. به گفته نیک‌نژاد، عوامل متعدد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و … بر افت شدید معدل دانش‌آموزان اثرگذار است و اگر از بعد دانش‌آموزی به این جریان نگاه کنیم، خواهیم دید که دانش‌آموزان دهه‌های 80 و 90 در دوران اینترنت متولد و نمو یافته‌اند و نسل آن‌ها با نسل‌های گذشته تفاوت دارد.

او تأکید می‌کند: در حال حاضر کتب درسی توان جذب و نگهداری این نسل از دانش‌آموزان را ندارند؛ درحالی‌که آن‌ها تشنه آگاهی هستند و برای یادگیری واقعی به منابع آموزشی متفاوتی دست یافته‌اند.

و با بیان اینکه از 60 سال گذشته مسیر موفقیت دانش‌آموزان در گرو قبولی کنکور قرار داده شده است، توضیح می‌دهد: هدف پایه‌گذاران کنکور این بود که برای ورود به دانشگاه، آزمون‌ها و ارزیابی‌های کمی داشته باشند تا بعد از رسیدن دانش آموز به موفقیت‌های آموزشی، زمینه کامیابی شغلی آینده‌اش تضمین شود.

نیک‌نژاد می‌گوید: در گذشته در یک جمع فامیلی وقتی دانش‌آموزان کنکور می‌دادند، ممکن بود یک یا دو نفر در دانشگاه قبول شوند و البته این مسیر برای آن‌ها تضمین شغلی داشت؛ اما امروز دانش‌آموزان با افراد درس‌خوانده‌ای مواجه می‌شوند که حتی با داشتن مدرک لیسانس و فوق‌لیسانس و بالاتر همچنان به دنبال شغل هستند یا در مشاغلی مشغول فعالیت‌اند که هیچ ارتباطی با تحصیلات دانشگاهی آن‌ها ندارد؛ بنابراین دانش آموز با خود می‌گوید چرا باید درس بخوانم و این مسیر را انتخاب کنم.

او تأکید می‌کند: در حال حاضر خیل بزرگی از دانش آموزان در دانشگاه‌های پولی و غیرپولی درس می‌خوانند و چندان امیدی برای موفقیت در آینده در داخل و خارج کشور ندارند؛ بنابراین دانش‌آموز اهل تفکر و نقد این نسل با دیدن این شرایط از خود می‌پرسد: «چرا این دروس را باید بخوانم؟» پس به مرور از درس گریزان می‌شود که نتیجه آن در معدلش نمایان است.

این کارشناس تحصیلی همچنین به نقش معلمان در افت معدل دانش‌آموزان اشاره می‌کند و می‌گوید: به هر حال طی دو دهه اخیر معلمان در جذب دانش آموزان به تحصیل، انگیزه مؤثری نداشته‌اند.

او توضیح می‌دهد: عموما در کشورهای جهان معلمان دارای دریافتی و حقوق متوسطی هستند که برای گذران زندگی نیاز به شغل دوم و سوم ندارند و همواره در خدمت ساختار و اهداف آموزشی هستند؛ در حالی‌که امروز در ایران معلمان همانند دیگر افراد این مشاغل، به نوعی درگیری اقتصادی دارند.

بنابراین هر بار که مطالباتشان پاسخ داده نمی‌شود، انگیزه‌های شغلی آن‌ها از بین می‌رود و به سمت شغل دوم و سوم می‌روند. نیک‌نژاد ادامه می‌دهد: متأسفانه امروز معلمان در ساختار و برنامه‌های آموزشی ما جایگاه تأثیرگذاری ندارند و همانند یک ماشین آموزش هستند.

در این شرایط معلم به مرور تبدیل به ربات می‌شود؛ بنابراین او تنها سر کلاس حاضر می‌شود و ناخواسته به سمت ماشین آموزش‌شدن می‌رود؛ در حالی‌که در کشورهای دیگر همچون فنلاند معلمان براساس سرفصل‌های کلی عمل می‌کنند و تمام رهبری و آموزش در کلاس و مدرسه در اختیار آن‌هاست.

او در ادامه به نقش ضلع سوم آموزش در افت معدل دانش آموزان اشاره می‌کند و می‌گوید: در ساختار آموزشی بیش از آموزش، مسئله ایدئولوژی اهمیت دارد؛ متأسفانه ساختار آموزشی حاضر به نقد خود نیست؛ درحالی‌که این ساختار اکنون در آموزش و پرورش و مدارس حکمران است و آموزش در اولویت نیست و می‌خواهند دانش‌آموز را مطابق با ایدئولوژی خود پرورش دهند که حتی در این مسیر نیز ناکام مانده‌اند.

به عقیده نیک‌نژاد، ساختار آموزشی کشورمان از بودجه، برنامه‌های درسی، نهادهای تصمیم‌گیرنده تا خود نهاد مدرسه به حوزه آموزش توجه چندانی ندارد و امروز هیچ مدرسه‌ای در کشور وجود ندارد که بدون شهریه اداره شود؛ متأسفانه بودجه‌ای که به نسبت دانش آموزان و اهمیت مسئله آموزش در کشور صرف می‌شود، هیچ است و حتی تا 98.5 درصد بودجه رسمی آموزش و پرورش صرف هزینه‌های جاری می‌شود؛ در حالی‌که برای کیفیت‌بخشی آموزش در دنیا حدود 15درصد بودجه در نظر گرفته می‌شود؛ اما این عدد در نظام آموزش و پرورش ایران دیده نمی‌شود.

او می‌گوید: نزدیک 85 درصد مدارس دولتی عادی است و اگرچه معلم بر سر کلاس حاضر می‌شود، بعضا به دلیل فرار از بیکاری جذب شغل معلمی شده و در زمان استخدام گزینش‌های تخصصی از او نمی‌شود؛ بنابراین نمی‌توان از او پرسید که چرا در کلاس ابتکار عمل ندارد؟

این کارشناس آموزشی، اعلام میانگین معدل 11.53 برای دانش‌آموزان را خوش‌بینانه می‌داند و می‌گوید: در بسیاری از مدارس معدل سازی می‌شود و نمره واقعی دانش آموز، معدل واقعی مدرسه و کل کشور لحاظ نمی‌شود، چه بسا میانگین معدل دانش‌آموزان در کشور دو یا سه نمره پایین‌تر از نمره اعلام شده است؛ چراکه به معلمان فشار می‌آورند که نمرات غیرواقعی را در کارنامه‌ها ثبت کنند.