به گزارش اصفهان زیبا؛ در کوچههای قدیمی محله حسنآباد به سردری کاشیکاریشده میرسیم که نوشته سفیدرنگ «اَنَا مَدینهُ العِلم وَ عَلی بابُها» زیر کلمه الله جلجلاله نشان از مکانی دارد که جای تحصیل علم و دانش است و این گمان با دیدن نام مدرسه علمیه آیتالله خادمی (عَرَبان) به یقین میرسد. این مکان جایی است که تاریخ زیادی را در خود جایداده و صدای گامهای عارفان و طالبان علم هنوز در گوش زمان طنین دارد. قرنهاست که چراغ دانش در این مدرسه روشن مانده.
این مدرسه که در نزدیکی بازارچه حسنآباد، آغوشبهآغوش با امامزاده احمد و بقعه آقانجفی، قد علم کرده است، روزگاری «مدرسه عربان» نام داشت؛ چون ساکنان نخستین حجرههایش طلاب عربزبان بودند. اکنون اما، نامش با یاد بزرگمردی گرهخورده که آن را از ویرانی رهانید و به حیاتی دوباره رساند؛ مرحوم آیتالله حاجآقاحسین خادمی.
در ورودی مدرسه که میایستی، صدای صفویه در گوش میپیچد. گویی شاردن، سیّاح فرانسوی، هنوز در دل همین حجرهها میگردد و از مدرسهای مینویسد که 40 حجره داشته است؛ ردپای زمان اما گاهی بر این بنا سخت گذشته است؛ سالهایی که مدرسه در دوره پهلوی اول به فراموشی سپرده شد و دیوارهایش ترک برداشت.
در آن دوران این مدرسه نیز همانند عموم مدارس علمیه، متروکه و مخروبه شد؛ اما تقدیر مدرسه عربان، خاموشی نبود. دستان مردان خدا آن را دوباره برافراشتند. مرحوم آیتالله آقاسید محمدرضا خراسانی، اقدام به تعمیر اساسی آن کرد و جمعی از طلاب حوزه علمیه را در آن اسکان داد.
اکنون، این مدرسه نهتنها بنایی باشکوه در مرکز اصفهان، بلکه خانهای است برای بیش از 70 طلبه؛ خانهای که نظم، تربیت، اخلاق و علم در آن کنار هم جاریاند.
مردی آرام و متواضع، مدیریت آن را برعهده دارد؛ حجتالاسلام حاج شیخ علیمحمد گلپایگانی؛ مدیری که بیش از 35 سال با حسن تدبیر و اخلاق خوب، مدرسه را از یک مرکز آموزشی معمولی به یکی از منظمترین و جالبترین مدارس حوزه علمیه اصفهان بدل کرده است. آنچه در ادامه میآید، روایت زندگی این مدرسه از زبان و نگاه او و به استناد کتاب ریشهها و جلوههای تشیع و حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ (جلد دوم) تألیف میرسید حجت موحد ابطحی است.
بازسازی اولیه مدرسه، به دست آیتالله خراسانی
تأسیس اولیه این مدرسه معلوم نیست که در چه تاریخی انجامشده، ولی در دوره صفویه در زمانی که شاردن، سیاح فرانسوی در اصفهان اقامت داشته، این مدرسه موجود بوده است. در سفرنامه شاردن آمده که در آن زمان ۴۰ حجره داشته است.
مدرسه عربان در دوره پهلوی متروکه و مخروبه شد و پسازآن مرحوم آیتالله سید محمدرضا خراسانی (متوفای ۱۳۹۷ قمری) اقدام به تعمیر اساسی آن کرد و جمعی از طلاب حوزه علمیه را در آن اسکان داد.
شاعر نامدار، مرحوم حاج میرزا حسنخان جابریانصاری، اشعاری زیبا درباره بازسازی مدرسه و ماده تاریخ آن سروده است:
ز آقای سید محمدرضا
خراسانی آن آیت و مقتدا
بشد پایدار این اساس علوم
که ویران بُد از جهل اهل خطا
بلی، سعی اشخاص همتبلند
کند تازه آثار عالی بنا
چو تاریخی از جابری خواستند
که باشد به تجدید بنیان، سزا
چو روشن شد از علم، این مدرسه
بگو «بُد ز نور محمدرضا»
جمله «بد ز نور محمدرضا» به حروف ابجد ۱۳۶۲ میشود که تاریخ تعمیر مدرسه، به سال قمری است. اشعار یادشده را با جمله نوشتهشده از میرسید خلیقیپور ۱۳۶۲ روی کتیبهای ثبت و نصب کرده بودند.
مدرسه عربان در آن روزگار ۲۲ حجره داشته و مساحت آن ۴۰×۴۰ ثبتشده است که تنها ۹ نفر در آن سکونت میکردند.
ساختمان جدید مدرسه در ۱۴۰۰ قمری ساخته شد
سال ۱۳۶۲ قمری، تنها یکی از آغازهای دوباره مدرسه بود. نقطه اوج نوسازی، زمانی رقم خورد که آیتالله حاجآقا حسین خادمی، متوفای ۱۴۰۵ قمری، آن عالم پارسا و مورداعتماد مردم اصفهان، در حدود ۱۴۰۰ قمری تصمیم گرفت نفس تازهای در کالبد مدرسه بدمد. او با همکاری و اقدام مؤسسه خیریه مرحومین علی و حسین همدانیان، شروع به تجدید ساختمان مدرسه کردند و آن را بهصورت سهطبقه درآوردند. در زمان حیات آن بزرگمرد اصل ساختمان تکمیل شد و پسازآن زیر نظر آیتالله حاج سید حسن فقیهامامی نماسازی و تکمیل امکانات آن انجام شد و بهصورت شکوهمندی درآمد. مسجد قدیمی مدرسه، در طرف شرقی ابقا و بهجای حجرههای قبلی ۶۵ حجره، ۹ مَدرس، یک کتابخانه، سالن مطالعه و سایر لوازم، ساخته شد.
عالمان بزرگی در حجرههای این مدرسه تدریس و سکونت داشتهاند
با گذشت زمان، عدهای از بزرگان و علما در این مدرسه سکونت داشتهاند و به تحصیل علم یا تدریس، تحقیق و تألیف پرداختهاند. این مکان، خانه عالمانی بوده که نامشان امروز جزئی از تاریخ حوزه اصفهان است.
مرحوم شیخ محمدجواد فریدنی، استاد ادبیات و فقه و اصول، ساکن این مدرسه بوده است.
عالم زاهد و وارسته، حاج ملافرجالله دُرّی، شاگرد آقاسید محمدباقر درچهای و جهانگیر قشقایی و یار نزدیک آخوند ملامحمد کاشانی، در همین مدرسه کرسی تدریس داشت. مرثیه مرحوم استاد جلالالدین همایی (سنا) درباره او هنوز چون نغمهای ماندگار در صفحات تاریخ مانده است.
واحسرتا که کوکب دری افول کرد
در حالتی که نادره بیمثال بود
شیخ جلیل ما، فرجالله دری آنک
اندر زمانه، قدوه ارباب حال بود
فرزانهطبع، شیخ پسندیده روزگار
آزادهخوی، مرد ستوده خصال بود
رفت از جهان و داشت بهوقت فراق مرگ
حالی چنانکه گفتی عید وصال بود
تاریخ را (سنا) به میان پا نهاد و گفت
دُری دَری ز مخزن علم و کمال بود
نام شیخ امانالله گینکانی نیز در فهرست بزرگان این مدرسه میدرخشد؛ عالمی که از خواص آقاشیخ محمدرضا نجفی بود و در همین حجرهها تدریس میکرد و سکونت داشت.
۷۰ طلبه در این مدرسه سکونت دارند
امروز، مدرسه آیتالله خادمی خانهای است فعال، با تعداد ۷۰ طلبه که در این مدرسه ساکن هستند و درسهای اصلی آنها تحت برنامه گسترده و مفصل مدرسه ذوالفقار و مدارس وابسته در دوره مقدمات و سطح متوسطه و عالی است؛ در داخل مدرسه نیز برنامههای تربیتی اخلاقی، مطالعات، تحقیقات و دروس جنبی انجام میشود.
