پس از پخش‌شدن این نامه و آگاهی عموم مردم جامعه از روند صحیح معماری اسلامی و در جهت اهتمام بیشتر به آن، خبرنگار اصفهان‌زیبا با دکتر عباس جهانبخش، عضو ستاد راهبری معماری و شهرسازی حوزه علمیه، به گفت‌و گو پرداخته است.
با توجه به مواردی که در نامه ذکر شده است و مطالبه‌هایی که درباره آن از دولت دارید، لطفا ابتدا در خصوص کارکرد معماری اسلامی و اهمیت و جایگاه آن در زندگی فعلی مردم توضیح دهید.
در حاکمیت اسلامی، وظیفه حکومت بازکردن زنجیرها از دست‌وپای مردم است. در مدل صحیح اسلامی محصول کار برای کارگر است و او باید سرمایه را دریافت کند؛ در غیر این صورت سرمایه‌دار هرروز بر سرمایه‌اش افزوده می‌شود و اختیاراتش برای دخالت بالاتر می‌رود.
چنین جامعه‌ای سرمایه دار به‌عنوان ولی جامعه می‌شود.
برای همین است که ما می گوییم به جای انبوه سازی، ساخت و ساز خرد داشته باشیم تا منفعت آن بین مردم تقسیم شود؛ نه اینکه عده‌ای روزبه‌روز پول‌دارتر شوند و عده‌ای حتی توان اجاره منزلی کوچک را نداشته باشند.
برای همین است که ما می گوییم به جای انبوه سازی، ساخت و ساز خرد داشته باشیم تا منفعت آن بین مردم تقسیم شود؛ نه اینکه عده‌ای روزبه‌روز پول‌دارتر شوند و عده‌ای حتی توان اجاره منزلی کوچک را نداشته باشند.
به‌طورکلی ویژگی‌های معماری اسلامی را توضیح دهید و بفرمایید در صورت رعایت‌شدن این موارد چه تأثیرهایی بر جامعه خواهد داشت؟
به‌طور کلی، زیست مولد، الگویی هم‌افزا در حل مشکلات سکونت، اشتغال، جمعیت و زندگی است؛ یعنی به گونه‌ای این مشکلات حل می‌شود که تمام ابعاد در نظر گرفته شود.
اولین شاخص مطرح، دسترسی به مسکن است؛ یعنی مدت‌زمانی که طول می‌کشد تا یک خانواده با درآمد متوسط خانه تهیه کند. در بین کشورهای دنیا در حال حاضر، از آخر هفتم هستیم.
شش کشوری که بعد از ایران هستند، یا در حال جنگ هستند یا محدودیت سرزمینی دارند؛ در حالی که هدف انقلاب اسلامی این نبود. امام خمینی(ره) در یازده اسفند 57 فرمودند:«هرچه زودتر باید مشکل مسکن برای بی‌خانمان‌ها و فقرای ایران حل شده و برای هر خانواده مسکن موردنیازشان تأمین شود.»
ولی متأسفانه ما همچنان روی ریلی که از سال 1340 گذاشته شده است، در حال حرکت هستیم. تنها لوکوموتیوران تغییر کرده، اما مسیر عوض نشده است. نیازمند تغییر ریل هستیم.
ازجمله آسیب‌های آپارتمان‌نشینی می‌توان سختی ارتباط با همسایه‌ها را بیان کرد؛ همچنین آپارتمان‌نشینی می‌تواند آسیب روانی وارد کند. طبق تحقیقی که در آمریکا شکل گرفته است، سرانه جرم در آپارتمان‌نشینی‌ها بیشتر است.
در کشور ما طبق نموداری که بر اساس میزان قیمت مسکن و طلاق وجود دارد، هرچقدر قیمت مسکن بالاتر برود، طلاق نیز زیادتر می‌شود. اگر ما خانواده را سلول جامعه بدانیم، جامعه‌ای که در آن طلاق زیاد بوده و سلولش متلاشی شده باشد، به سختی رشد خواهد کرد.
لطفا نظرتان را درباره طرح ساخت خانه‌های کوچک بفرمایید.
در وهله اول ممکن است مشکل مسکن را حل کند. اما هنگامی که کلان‌تر بررسی می‌کنیم، وقتی خانه محلی برای پخت غذا نداشته باشد، افراد آن به خرید غذا از بیرون خانه روی می‌آورند یا مثلا اگر خانه محلی برای تفریح نداشته باشد، برای سرگرمی و تفریح به بیرون خانه می‌روند.
در این صورت تراکنش‌های مالی بالا می‌رود و درنتیجه روابطی که در خانواده اداره می‌شد، به‌سمت بیرون سوق داده می‌شود؛ به همین ترتیب با ایجاد مسکن کوچک ممکن است در نگاه اول صرفه‌جویی اقتصادی به‌نظر برسد.
اما درنهایت منجر به مصرف اقتصادی بیشتر می‌شود. ازلحاظ فرهنگی نیز خانواده‌ای که نیازهایش بیرون برطرف شود، منسجم نخواهد شد؛ به‌عنوان‌مثال، در سنگاپور هرکس خواستار زندگی کنار والدین خود باشد، مشمول 50درصد تخفیف خواهد شد.
چراکه طی تحقیق‌های انجام‌شده به این نتیجه رسیده‌اند که در این صورت آمار جرم و جنایت کاهش خواهد یافت و هزینه‌هایی که دولت باید برای دستگیری و زندانی‌کردن مجرم بپردازد، کاهش خواهد یافت و در انتها این کار تأثیر مثبت اقتصادی برای دولت خواهد داشت.
به طور مشخص پیشنهادتان برای اجرایی شدن معماری اسلامی چیست و چگونه باید اجرا شود؟
بهترین راه برای اجرای معماری اسلامی ساخت خانه‌های ویلایی و تک‌طبقه به جای آپارتمان‌سازی و برج‌سازی است؛ در این صورت شهرها گسترده‌تر می‌شوند،تراکم جمعیت در یک نقطه شدید نمی‌شود و جلوی خیلی از آسیب‌های فرهنگی ، اقتصادی و… گرفته می‌شود.
طرح معماری اسلامی ما به این گونه است که تعدادی خانه ویلایی دورهم ساخته و بین آن‌ها فضای بازی در نظر گرفته می‌شود. همچنین در این فضای باز، امکانات آموزشی، فرهنگی و… تعبیه می‌شود.
با اجرای این طرح تمام همسایگان رابطه‌ای حسنه باهم خواهند داشت. مردم مشارکت فعال در تصرف محیط دارند و تفاوت طبقاتی کم‌رنگ‌تر خواهد شد. خانه محل امنی برای رشد فرزندان خواهد بود.
درضمن هر خانواده می‌تواند تا حدی محصولات غذایی موردنیاز خود را برداشت کند. در حال حاضر میزان آب مصرفی خانگی در کشور ما برای هرخانواده روزانه 157 لیتر است.
اگر همین مقدار آب در اختیار خانواده‌ای پنج‌نفره قرار بگیرد، آن خانواده می‌تواند 700 متر را سرسبز کند. این کار علاوه بر شکل‌گیری اقتصاد مقاومتی، چهره زیبایی به کل کشور خواهد داد.
در یک نظرسنجی جهانی از 10میلیارد جمعیت تخمینی سال 2050 حدود 40درصد تمایلی به زندگی در شهرها نخواهند داشت. ولی تمایل به زندگی در روستا نیز ندارند؛ بلکه به‌دنبال مکانی خواهند بود که امکانات و طبیعت را در کنار هم داشته باشد.
طرح پیشنهادی فوق مبتنی بر آموزه‌های فقهی و فرهنگی ماست. ویژگی اولی که مسکن یک‌طبقه دارد این است که معماری تدریجی است. به این معنی که به‌مرور زمان می‌توان آن را ساخت یا حتی وسعت بخشید؛ولی آپارتمان این امتیاز را ندارد و قابل توسعه نیست.
ویژگی دوم آن نیز این است که معماری مشارکتی را می‌توان در آن اجرا کرد؛ به این معنی که خود مردم در صورتی که اندکی حمایت شوند، می‌توانند آن را بسازند و نیاز به سوداگری وبنگاه‌های معاملاتی از بین می‌رود.
در خانه‌های ویلایی به جای مصرف، تشویق به تولید انجام می‌شود و برای نگهداری فرزندان یا سالمندان نیاز به برون‌سپاری نیست؛ به‌عنوان‌مثال، بنیاد امور مهاجران جنگی از سال 59 تا 64 برای مردم سالی پنج‌هزار واحد ساختند.
در سال 65 به این نتیجه رسیدند که از خود مردم بخواهند این کار را انجام دهند. نتیجه این شد که در پایان آن سال 100هزار خانه ساخته شد. چرا که مردم در هر شرایطی به کار ادامه می‌دادند و هرکس دلسوزانه کار می‌کرد.
چون قرار بود خودش بهره ببرد؛ پس حدود 20 برابر رشد ساخت مسکن رخ داد. اگر الان نیز این طرح را اجرا کنیم، حتما به این موفقیت دست خواهیم یافت. در ایران از 61 هزار روستایی که وجود دارد 58 هزار آن‌ها برق دارند و 36 هزار دیگر نیز آب دارند.
اگر در نظر بگیریم در کنار هر کدام از این روستاهایی که مجهز به آب و برق هستند، فقط 300 واحد اضافه کنیم، حدودا ده‌هزار نفر در هر روستا ساکن و 36میلیون نفر از جمعیت کل کشور کاسته شده، ولی در کنار هرروستا فقط 300 واحد اضافه می‌شود.
با وجود صحبت‌هایی که شد، در طرح مذکور به سراغ ساخت‌وساز زمین‌های زراعی نیز خواهیم رفت؟
جواب این است که خیر. ولی جواب بهتر این است که بر اساس تجربه، اتفاقا زمین‌های زراعی که در آن‌ها ساختمان نیز ساخته شده باشد، کاربری بیشتر و بهتری دارند. چراکه یک خانواده در عین زراعت از آن زمین به‌عنوان مکان برای تفریح نیز می‌تواند بهره ببرد.
پرسش آخر: آیا این طرح به صورت پایلوت در مکانی اجرایی شده است؟
بله. البته هنوز به کلنگ‌زنی نرسیده، ولی در شرف اجرایی‌شدن است. مجوزهای آن آماده و تفاهم‌نامه‌اش نوشته شده است؛ همچنین مصوبه ریاست‌جمهوری را نیز گرفته است.
