«روزانه پنج تا شش پرستار و ماهانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ پرستار به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند.» این آماری است که چندی پیش «محمد میرزابیگی» که رئیس سازمان نظام پرستاری کشور است، در گفت‌وگو با «ایلنا» ارائه داد و از این مسئله ابراز نگرانی کرد. او همچنین گفته که اگر پرستاری طرح یا سربازی خود را گذرانده باشد، هیچ مانعی برای رفتن‌ها آن‌ها نیست؛ البته زمینه‌ای هم برای جذب یا ماندگاری آن‌ها در ایران وجود ندارد. مهاجرت پرستاران ایرانی به خارج از کشور موضوع جدیدی نیست، بلکه مقاصدی مثل قزاقستان، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و اربیل کردستان عراق و همچنین کشورهای اروپایی و آمریکایی همـواره برای پرستاران جـذاب بوده است.
مهاجرت پرستاران اما در سال‌های گذشته و با اوج‌گیری کرونا در جهان افزایش یافت؛ آنچنان که به گفته دبیرکل خانه پرستار به رسانه‌ها، آمار مهاجرت پرستاران احتمالا در این ایام نسبت به گذشته ۲۰۰ تا ۳۰۰درصد افزایش داشته و این به‌خاطر جذابیت کشورهای مرجع و تسهیل و تسریع در فعالیت پرستاران مهاجر است؛ درحالی که در کشور ما هم شرایط بد است وهم پرستاران امنیت شغلی ندارند.
معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری اخیرا درخصوص وضعیت مهاجرت پرستاران هم به رسانه‌ها گفته که حدود دوهزارنفر سالانه و به‌طور میانگین ۲۰۰پرستار در هر ماه از ایران کوچ می‌کنند و با رؤیای دست‌یافتن به زندگی بهتر و شرایط مطلوب‌تر راهی کشورهای دیگر می‌شوند.
کشورهایی که به دلیل توانایی و دانش کافی پرستاران ایرانی با روی گشاده از آن‌ها استقبال می‌کنند و آغوششان همیشه برای پذیرفتن پرستاران باز است. مهاجرت پرستاران به مقاصد دیگر دلایل مختلفی دارند؛ مثلا عده‌ای به‌دلیل دستمزد اندک و برخی دیگر هم به‌دلیل واقعی‌نبودن تعرفه‌گذاری‌ها عطای ماندن را به لقایش می‌بخشند و چمدان بسته و روانه کشوری دیگر می‌شوند.
دلایلی که روز گذشته رئیس سازمان نظام پرستاری در گفت‌وگو با رسانه‌ها آن را تشریح کرد و این‌گونه گفت: «با شروع پاندمی کرونا در کشور، شاهد افزایش موج مهاجرت پرستاران بودیم؛ به‌طوری‌که هرماه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ پرستار درخواست مهاجرت داشتند؛ اما واقعیت این است که پاندمی کرونا بهانه‌ای شد تا مهاجرت پرستاران از کشور شدت بگیرد.
زیرا آنچه باعث شده تا انگیزه پرستاران برای ماندن و خدمت در بیمارستان‌های کشور کم‌رنگ شود، جریان «پزشک‌سالاری» حاکم بر نظام سلامت و وزارت بهداشت است که اجازه خودنمایی به سایر حِرَف را نمی‌دهد.
با مروری بر اتفاقات مهم در حوزه سلامت کشور که در طول سال‌های گذشته شاهد بوده‌ایم، پی به این واقعیت می‌بریم که جامعه پرستاری از تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها خسته است و دیگر توان ندارد خدماتی را به بیماران ارائه بدهد که پول آن به جیب پزشکان برود.» به گفته او، سال‌های‌سال است قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده.
اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. از تیرماه ۱۳۸۶ تا امروز، بیش از ۱۵ سال از تصویب مهم‌ترین خواسته بحق پرستاران می‌گذرد؛ اما هرسال به بهانه‌ای از اجرایی‌شدن آن جلوگیری می‌شود.
بیش از ۱۶ساعت از شبانه‌روز، پرستاران به‌صورت مستقل در بیمارستان‌ها مشغول ارائه خدمات مراقبتی از بیماران هستند؛ این در حالی است که بیشترین زمان حضور پزشک بر بالین بیمار بستری در بیمارستان، کمتر از یک‌ساعت در شبانه‌روز است.
بر اساس آنچه تاکنون شاهد بوده‌ایم، برخی از خدماتی که پرستاران در بیمارستان‌ها ارائه می‌دهند، اجر و مزدی برای آن‌ها ندارد و در عوض، پولش به حساب پزشک واریز می‌شود.
همین تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها در این سال‌ها، پرستاران را خسته کرده و لاجرم آن‌ها را به مهاجرت ترغیب کرده است. شاید آمدن کرونا بهترین بهانه برای فرار از این تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها در نظام سلامت بوده است تا پرستاران عزم خود را برای مهاجرت جزم کنند.
استقبال کشورهای اروپایی و البته کشورهای منطقه و کانادا از پرستاران ایرانی، میل به مهاجرت را تشدید کرده است؛ به‌طوری‌که گفته می‌شود حداقل دریافتی پرستاران ایرانی در کشوری مثل کانادا، حدود۸۰ میلیون تومان در ماه باشد؛ آن هم با حداقل ساعت کار که برای آن‌ها تعریف شده است. علاوه بر این، از مزایای دیگری نیز برخوردار می‌شوند.»
کمبود 150هزار پرستار
درحالی ماهانه 100 تا 150هزار پرستار مهاجرت می‌کنند که آمارها حاکی از کمبود بیش از 150 هزار پرستار در کشور دارد. براساس استانداردهای جهانی باید به ازای هر هزار نفر حداقل چهار پرستار و همچنین به ازای هر تخت بیمارستانی در 24 ساعت هم باید شش‌پرستار حضور داشته باشند؛ این درحالی است که کمبود پرستار باعث شده در حال حاضر 1.2 پرستار به ازای هر تخت در 24 ساعت وجود داشته باشد.
همه این اعداد و ارقام حاکی از کمبود پرستار در کشور دارند؛ پرستارانی که خیلی‌هایشان به دلیل شرایط سخت کاری و دستمزد پایین تمایلی به ماندن و خدمت‌کردن ندارند و در جست‌وجوی وضعیت بهتر تصمیم به کوچ می‌گیرند. مهاجرتی که البته آمار آن، معمولا به طور کلی اعلام می‌شود و نه به تفکیک استانی. در این میان، اما سهم مهاجرت پرستاران اصفهانی نیز مشخص نیست.
ریحانه رستگاری که مدیر پرستاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است، می‌گوید که آماری از مهاجرت پرستاران و همچنین بازگشت مجدد آن‌ها به استان ندارد! او در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «مهاجرت پرستاران براساس توافق‌نامه‌ای است که سال 1393 بین وزارت خارجه ایران با برخی از کشورهای دیگر منعقد شده. براساس این توافق‌نامه دانشگاه‌های علوم پزشکی نباید با مهاجرت پرستاران مخالفت کنند.»
به گفته او، پذیرش پرستاران تا قبل از سال 1397 از سوی کشورهای اروپایی به سختی انجام می‌شد و پرستارانی که تمایل به مهاجرت داشتند، شرایط سختی را باید طی می‌کردند.
اما پس از شیوع کرونا نیروی خدماتی و بهداشتی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در این کشورها به‌شدت کاهش یافت و آن‌ها با کمبودی نیروی انسانی مواجه شدند. همین موضوع باعث شد تا درهای بیمارستان‌ها در کشورهای دیگر به روی پرستاران باز شود.
به طوری که کشورهای اروپایی و آلمانی بدون زبان و مدرک، پرستاران را پذیرش می‌کردند و همین هم باعث شد تا برخی از پرستاران با سابقه استان تصمیم به مهاجرت بگیرند. برخی‌هایشان هم می‌روند و دو‌سه سال می‌مانند.
اما پس از آن تصمیم به بازگشت می‌گیرند.» او در ادامه حرف‌هایش اجرای قانون تعرفه‌گذاری را یکی از اقدامات مطلوب در حوزه پرستاری می‌داند که شاید بتواند مانع از مهاجرت پرستاران شود.
قانونی که در روز پرستار سال ۹۹، پس از ۱۴سال مسکوت‌ماندن قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، روند اجرایی‌شدن آن به جریان افتاد و سرانجام آیین‌نامه اجرایی هشت‌ماده‌ای این قانون در ۶ مرداد ۱۴۰۰ در جلسه هیئت وزیران تصویب و با امضای معاون اول رئیس‌جمهوری وقت برای اجرا ابلاغ شد.
در مجموع پنج‌هزار میلیارد تومان برای اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری در بودجه سال ۱۴۰۱ تخصیص یافته و همه پرستاران در تمام مقاطع تحصیلی، در تمام بخش‌های پرستاری، با هر نوع وضعیت استخدامی در همه مراکز درمانی و بیمارستانی در بخش‌های دولتی و خصوصی مشمول این قانون تعرفه‌گذاری هستند؛ البته بسیاری از پرستاران این تعرفه گذاری را غیرواقعی می‌دانند و از آن ناراضی هستند.
رستگاری می‌گوید: «تعرفه‌گذاری پرستاری پس از 15 سـال بالاخره در مهرماه 1400 رقم خورد؛ به هرحال این اقدام بسیار بزرگی است که دارد صورت می‌گیرد و به‌صورت علی‌الحساب ارقامی به حساب پرستاران واریز شده است.
اصفهان هم جزو استان‌هایی بود که تعرفه‌ها را کاملا دقیق و براساس عدالت پرداخت کرد؛ البته نارضایتی در همه حوزه‌ها وجود دارد و ممکن است که این نارضایتی صرفا از سوی افراد قلیلی باشد.»
فقط می‌بینیم که آن‌ها می‌روند!
سیدمرتضی حیدری، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی استان هم در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» می‌گوید آماری از مهاجرت زنان و مردان پرستار در اصفهان ندارد: «صرفا می‌بینیم که عده‌ای می‌روند و ما هم ممانعت نمی‌کنیم.
تا یک دهه گذشته مهاجرت پرستاران به میزان کنونی نبود؛ اما اکنون مهاجرت‌هایی صورت می‌گیرد که راه پیشگیری از آن، اصلاح تعرفه خدمات براساس واقعیت‌ها و تورم موجود است.
البته این به آن معنا نیست که مردم تحت فشار قرار بگیرند، بلکه بیمه‌ها باید این پرداختی‌ها را به گردن بگیرند.» به گفته حیدری، بازار کار در کشورهای دیگر مهیاست و پرداختی پرستاران هم آنجا چند برابر است.
همین هم باعث می‌شود که پرستاران تصمیم به ترک کشور بگیرند.» مهاجرت پرستاران در حالی انجام می‌شود که تخت‌های بیمارستانی با کمبود پرستار مواجه هستند.
همچنین این موضوع می‌تواند پیامدهای دیگری هم به‌دنبال داشته باشد و به‌عنوان یک چالش اساسی سیستم درمان را با مشکل مواجه کند. نتایج تحقیقی تحت‌عنوان «چالش کمبود پرستار.
تهدید جدی برای نظام سلامت» نشان می‌دهد که کفایت نیروی پرستاری در مراکز بهداشتی و درمانی ارتباط مستقیمی با رضایت بیماران و کاهش عوارض و مرگ و میر آن‌ها دارد؛ لذا با شناسایی عوامل کمبود پرستار در یک جامعه و تدوین سیاست‌های جامع برای جذب و ابقای این نیروها، گام مهمی در راستای تقویت نظام سلامت برداشته می‌شود.
