یکی از کلیساهای کهن شهر

کلیسای خشت و آجری، مستطیلی شکل و شرقی-غربی به نام آسدوادزادزین (ماریام، مریم) مقدس را در محله میدان جلفا خواجه آوِدیک باباکیان از بازرگانان معروف دوره صفوی در سال 1613میلادی بنا کرد. با تالارهای گنبددار که در معماری ارمنی معروف هستند با چندین گنبد قوسی شکل کوچک و یک گنبد اصلی بزرگ که چهار نورگیر دارد. محراب کلیسا، دیوارهایی با تزئینات نقاشی بسیار زبیا و رواق بیست ستون از جنس سنگ حجاری شده، کاشی‌های لعابدار متنوع،برج ناقوس‌خانه نمازخانه کوچک به نام استپانوس از جمله بخش‌های دیدنی کلیسا هستند و البته کلیسای هاکوپ مقدس نیز در نزدیکی و در داخل حیاط این کلیسا واقع شده است.

چون این کلیسا به نام حضرت مریم نام نهاده شده زنها با علاقه‌ی بیشتری به این کلیسا می‌رفتند در قدیم روزهای چهارشنبه دختران و زنها گروه گروه از محله‌های جلفا به این کلیسا می‌رفتند و چهارشنبه‌ی قبل از عید پاک بعضی‌ها پابرهنه به این کلیسا می‌آمدند تا با خوشحالی و شادی حضرت مریم شریک شوند و او را به خاطر قیام حضرت مسیح بشارت دهند.

کلیسای مریم مقدس تهران، کلیسای حضرت مریم ارومیه، کلیسای حضرت مریم در همدان، کلیسای مریم مقدس در دره‌شام جلفا در کنار رود ارس از جاذبه های مشابه سورب آسدوازادزین می باشند. این بنا در دوره صفوی به دست خواجه آودیک باباکیان، در سال 1613 میلادی ساخته شده و در سال ۱۳۸۱ به شماره ۷۶۴۷ صبت ملی گردیده است.

این مکان در قدیم به عنوان نقاره خانه مورد استفاده قرار می‌گرفت اما امروزه از این مکان به عنوان کلیسا مورده بهره برداری قرار می‌گیرد.

مسیر رسیدن

برای رسیدن به کلیسای مریم باید به خیابان توحید بروید. نمای شرقی کلیسا از داخل این خیابان و نزدیک به چهارراه توحید پیدا است. اولین کوچه بعد از چهارراه که به کوچه کلیسای مریم معروف است و کوچه بعدی، هر دو دسترسی شما را به این بنای تاریخی فراهم می‌کنند.

نکته کاربردی گردشگرانه

برای آن که بتوانید خیلی دقیق و ریزبینانه کلیساهای اصفهان را ببینید، لازم است به یک نکته توجه کنید. این که تزئینات کاشیکاری کلیساهای ایران شباهت زیادی به مساجد ایرانی دارد. با وجود آنکه کلیساهای اصفهان به دست معماران ارمنی بنا شده‌‌اند، هیچ شباهتی بین آنها و کلیساهای ارمنستان یا حتی کلیساهای شمال استان آذربایجان همچون قره کلیسا، هفتوان، زور زور و استپانوس مقدس وجود ندارد.

علت این امر را باید در شرایط اجتماعی حاکم بر قرن هفدهم میلادی جست‌جو کرد. شاه عباس برای آنکه ساخت کلیساهای متعدد باعث دردسرهایی برای وی و تحریک احساست مذهبی اهالی اصفهان و در نتیجه، درگیری‌های مذهبی نشود بنای کلیساها را مشروط به آن ساخت که معماری آنها با کلیساهای ارمنستان متفاوت باشد. به این ترتیب، معماران ارمنی چاره را در آن دیدند که کلیساها را به شیوه‌ی معماری ایرانی و گاه با ظاهری همچون مساجد بسازند.

البته، شرایط دیگری همچون آب و هوا و نوع مصالح، که شامل آجر و خشت می­ شد، نیز در طراحی ساختمان کلیساهای اصفهان بی‌تأثیر نبوده است. از خصوصیات بعضی ازکلیساهای جلفای اصفهان وجود نقاشی­ های بسیار زیبا بر روی دیوارهای داخلی است. این شیوه از تزیین دیوارهای داخلی کلیسا تأثیری عمیق بر معماری کلیساهای ارمنی پس از قرن هفدهم میلادی گذاشت.

تا آن زمان در هیچ یک از کلیساهای ارمنی دیوارها به این وسعت نقاشی نمی ­شدند و کلاً سنت کلیساسازی ارمنیان چنان بود که دیوارهای خارجی را با حجاری تزیین می‌ کردند و تا جایی که امکان داشت دیوارهای داخلی را ساده و بدون هرگونه تزیینی باقی می گذاشتند. کلیساهای اصفهان در مقایسه با کلیساهای هم دوره خود در ارمنستان پنجره‌هایی بزرگ‌تر داشتند که نور بیشتری از آنها به داخل می‌تابید. علت اصلی استفاده از این نوع پنجره‌ها را بهتر نمایان شدن نقاشی ‌های دیواری دانسته ‌اند.

تفاوت دیگر کلیساهای اصفهان استفاده از «کوچناک» در آنها بود. این کلیساها در ابتدا فاقد ناقوس خانه و طبعاً فاقد ناقوس بودند و اهالی با صدای ضرباتی که بر چوبی بزرگ (کوچناک) وارد می‌آمد برای ادای فرایض مذهبی به کلیسا دعوت می شدند. اولین کلیسایی که مجهز به ناقوس شد کلیسای تُومای مقدس بود که به همین علت به “کلیسای زنگدار” معروف شد.

پس از آن، کلیه کلیساهای اصفهان صاحب ناقوس خانه‌هایی با سبک معماری ارمنی شدند. از زمان تأسیس سازمان‌های دولتی حفظ و نگهداری آثار باستانی ایران، کلیه کلیساهای جلفای اصفهان نیز در زمره میراث ملی کشور به حساب آمدند و در حال حاضر، همگی آنها تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار دارند. بازدید از این کلیسا برای عموم آزاد نیست.

فکر بکر تاجر بزرگ ابریشم

در قرن یازدهم هجری ارامنه جلفا کلیسای کوچکی داشتند که “هاکوب مقدس” نامیده می‌شد. این کلیسا که قدیمیترین کلیسای جلفاست خیلی زود ظرفیت پذیرایی کلیه مومنین مسیحی در طی مراسم مذهبی را از دست داده و در ضمن فاقد هرگونه تزئینات نیز بود. خواجه آودیک که از تجار بزرگ ابریشم در دوره شاه عباس اول بود کلیسای مریم را بنا کرد و آن را با چراغها و قندیلهای زرین و سیمین و تابلوها و تصاویر گرانبها زینت داد و تمام مخارج آن را در زمان حیات خود شخصاً به عهده گرفت. خواجه پس از فوت در همین کلیسا به خاک سپرده شد.

بی‌ستون با نقاشی ونیزی

این کلیسا در سال 1613 بنا می‌شود و در سال 1666 با نقاشی مزین می‌شود و کاشیهای دیوارهای آن بین 1651 و 1666 به تدریج نصب می‌شوند. این کلیسا بدون ستون برپا شده است. پلان کلیسا مستطیلی شرقی-غربی از نوع تالارهای گنبددار در معماری ارمنی است.

بنا چندین گنبد قوسی شکل کوچک دارد اما گنبد اصلی آن، که دارای چهار نورگیر است، در وسط ساختمان قرار گرفته و به قوس‌هایی تکیه کرده که بر روی ستون‌های پهن متصل به دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارند. این کلیسا دارای نقاشی‌های زیبایی است که بر دیوارهای نمازخانه نقش بسته‌اند در دیوارهای شمالی و جنوبی دو نقاشی بزرگ رنگ روغن روی بوم وجود دارد اثر یک هنرمند ماهر ونیزی که توسط آقای گراک هدیه شده است که متعلق به سیصد سال پیش هستند .

نویسنده: مانیا قوکاسیان مسئول دفتر روابط عمومی کلیسای وانک