به گزارش اصفهان زیبا؛ هنر خوشنویسی به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین جلوه‌های فرهنگی و هنری ایران، همواره جایگاه ویژه‌ای در ترویج مفاهیم دینی و فرهنگی داشته است. این هنر که از دیرباز با ارزش‌های معنوی پیوند خورده، نه‌تنها شکوه بصری کلام الهی را به تصویر می‌کشد، بلکه پلی است میان زیبایی هنر و عمق ایمان. در این میان، هیئت کُتّاب‌الثقلین به‌عنوان تنها هیئت تخصصی خوشنویسی کشور، نقشی بی‌بدیل در احیای این هنر دارد.
محسن بهارزاده، استاد برجسته خوشنویسی و مسئول این هیئت، با دغدغه‌ای فراتر از چارچوب‌های مادی، به دنبال احیای حس‌وحال گم‌شده هنر میان هنرمندان است. هدف این هیئت، ترکیب هنر خوشنویسی با ارزش‌های معنوی است تا در فضایی منحصربه‌فرد هنرمندان بتوانند روح و جوهر واقعی هنر را تجربه کنند.
«اصفهان‌زیبا» در گفت‌وگو با محسن بهارزاده، به بررسی دستاوردهای هیئت کتاب‌الثقلین، نگاه خاص این مجموعه به هنر خوشنویسی و تلاش‌های آن برای تلفیق هنر و معنویت می‌پردازد. این مصاحبه، تصویری روشن از جایگاه این هیئت و تأثیر آن بر جامعه هنری را ارائه می‌دهد.
لطفا درباره پیشینه و ماهیت هیئت کتاب‌الثقلین توضیح دهید.
هیئت کتاب‌الثقلین سابقه‌ای نزدیک به ۲۰ تا ۳۰ سال دارد و در ابتدا به‌صورت یک محفل خوشنویسی فعالیت می‌کرد. اما از حدود چهار سال پیش، فعالیت‌های خود را به‌طور نظام‌مند و رسمی در قالب یک هیئت تخصصی آغاز کرد. این هیئت را می‌توان نخستین هیئت تخصصی هنر خوشنویسی در ایران دانست. در حال حاضر، حدود ۳۰۰ نفر از خوشنویسان برجسته اصفهان با این مجموعه همکاری دارند.
ماهیت هیئت کتاب‌الثقلین به‌گونه‌ای است که علاوه بر تمرکز بر هنر، رسالتی دینی را نیز دنبال می‌کند. این هیئت به‌عنوان اولین مجموعه‌ای شناخته می‌شود که هنرمندان در آن به دغدغه‌های مذهبی و معنوی خود می‌پردازند. به بیان ساده‌تر، اعضای هیئت تلاش می‌کنند رسالت دینی خود را با رسالت هنری‌شان در هم آمیزند. بر همین اساس، این هیئت با دیدگاهی مبتنی بر تلفیق هنر و دین شکل گرفته و چهار سال است که به‌طور رسمی در حال فعالیت است.
در این مدت، هیئت کتاب‌الثقلین بیش از ۲۰۰ موکب و رویداد خوشنویسی و همچنین برنامه‌های بزرگ هنری را در سطح کشور و حتی در خارج از ایران برگزار کرده است.
آیا می‌توانید به برخی از فعالیت‌ها و رویدادهای هیئت کتاب‌الثقلین اشاره کنید؟
هیئت کتاب‌الثقلین طی سال‌های فعالیت خود، برنامه‌ها و رویدادهای متعددی را برگزار کرده است که بسیاری از آن‌ها در قالب مواکب و جلسات مذهبی اهل‌بیت بوده‌اند.
برخی از رویدادهای شاخص که به‌عنوان نقطه قوت برنامه‌های ما شناخته می‌شوند عبارت‌اند از:
دهه کرامت در مشهد مقدس: این رویداد با حضور بیش از ۱۰۰ هنرمند و برنامه‌ریزی دقیق برگزار شد. در این برنامه، ۱۵۰ نفر از خوشنویسان به مشهد آمدند و در بیش از ۸۰ نقطه از حرم مطهر امام رضا (ع)، از جمله رواق‌ها و صحن‌های مختلف، به اجرای برنامه‌هایی نظیر کتابت خوشنویسی پرداختند. همچنین، نمایشگاهی با عنوان «گلبانگ سربلندی» در نگارخانه آستان قدس رضوی برپا شد.
ایام میلاد حضرت صدیقه کبری (س): یکی از جدیدترین برنامه‌های هیئت، حضور بیش از ۵۰ بانوی خوشنویس اصفهانی در حرم مطهر امام رضا (ع) بود. این بانوان به دعوت هیئت، نمایشگاهی تحت‌عنوان «مادر گل‌های عالم» در نگارخانه موزه آستان قدس برگزار کردند. علاوه بر این، رویداد بانوی دو عالم نیز در رواق حضرت زهرا (س)، موزه آستان قدس، نگارخانه آستان قدس و سایر رواق‌های حرم برگزار شد. در این برنامه‌ها، بانوان خوشنویس با کتابت آثار هنری و تقدیم دل‌نوشته‌های خود به زائران، ارادت خود را به حضرت صدیقه کبری(س) ابراز کردند.
فعالیت‌های بین‌المللی: در ایام اربعین، چندین سال است که برنامه‌های ویژه‌ای در عراق برگزار می‌کنیم. این فعالیت‌ها شامل بازدید از موزه‌ها و اجرای برنامه‌های هنری مرتبط با خوشنویسی است.
تورهای بزرگ هنری در اصفهان: این تورها شامل بزرگداشت اساتید برجسته هنر نظیر استاد فضائلی بوده است. در آبان، برنامه‌ای به‌منظور بزرگداشت این استاد و معرفی کتاب اطلس خط ایشان برگزار کردیم. این کتاب، با همکاری کتابخانه ملی، به‌عنوان کتاب قرن شناخته شد.
تا به امروز، بیش از ۱۰ شهرستان از استان اصفهان در این برنامه‌ها مشارکت داشته‌اند. در واقع، هیئت کتاب‌الثقلین تلاش کرده است فضایی مناسب فراهم کند که در آن، هنر و دین به‌طور هم‌زمان مورد توجه قرار گیرند و هنرمندان بتوانند دغدغه‌های معنوی و هنری خود را به بهترین شکل بیان کنند.
هنری مانند خوشنویسی چگونه می‌تواند مفاهیم عمیق فرهنگ قرآن و عترت را بیان کند و آن‌ها را در میان خانواده‌ها گسترش دهد؟
برخی از هنرها ذاتا با مضامین دینی و معنوی شکل گرفته‌اند و خوشنویسی یکی از این هنرهاست که پیدایش و بلوغ آن به آموزه‌های قرآن و عترت گره خورده است. به‌ویژه، ابداع خطوط شش‌گانه خوشنویسی، از ابتدا با هدف خدمت به قرآن و تعالی کلام الهی بوده است.
خوشنویسان همواره بر این باور بوده‌اند که بهترین کلام باید با زیباترین خطوط نوشته شود. ازاین‌رو، هنرمندان خوشنویس به دنبال خلق آثاری هستند که باارزش‌ترین کلام‌ها را منعکس کنند و چه کلامی والاتر از قرآن و سخنان اهل‌بیت؟ این پیوند ناگسستنی میان قرآن، عترت و هنر خوشنویسی، باعث شده است که این هنر جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ اسلامی پیدا کند.
در واقع، بسیاری از هنرهای اسلامی هویت خود را از خوشنویسی می‌گیرند؛ به‌عنوان‌مثال، یک فرش زمانی به هنر اسلامی بدل می‌شود که مزین به کلام الهی باشد یا کاشی‌کاری‌های مساجد هنگامی اسلامی تلقی می‌شوند که آیات قرآن بر آن‌ها نقش بسته باشد. پیام اسلام، زمانی در یک اثر هنری جریان پیدا می‌کند که خوشنویسی، آن را به زیبایی منتقل کرده باشد. در غیر این صورت، این هنر ممکن است به یک اثر معمولی تبدیل شود که مشابه آن در سایر فرهنگ‌ها نیز دیده می‌شود.
همان‌گونه که گفته‌اند: «داند آن کس که آشنای دل است/ که صفای خط از صفای دل است» این جمله به زیبایی بیان می‌کند که خوشنویسی تنها یک هنر بصری نیست؛ بلکه از عمق دل و صفای روح هنرمند سرچشمه می‌گیرد.
خطوطی که هنرمندان هیئت کتاب‌الثقلین خوشنویسی می‌کنند، بیشتر پیرو چه سبکی هستند؟ نستعلیق، نسخ، کوفی، شکسته‌نستعلیق، ثلث یا دیگر سبک‌ها؟
ما در هیئت کتاب‌الثقلین با جامعه آماری گسترده‌ای از هنرمندان خوشنویس مواجه هستیم و هنرمندان شاخصی در این مجموعه حضور دارند. درواقع، تمامی خطوطی که در داخل کشور و همچنین در جهان اسلام شناخته‌شده و رایج هستند، توسط اعضای هیئت با مهارت و دقت بالا اجرا می‌شوند.
علاوه بر این، برخی از هنرمندان ما به طراحی و ابداع خطوط جدید نیز پرداخته‌اند. این خطوط ابداعی با هدف خدمت به آموزه‌های دینی خلق و به‌عنوان آثاری نوآورانه ارائه می‌شوند.
نگاه ما در این هیئت محدود به یک سبک یا خط خاص نیست. هر خطی که بتواند پیام دین و جاذبه مفاهیم اسلامی را به‌خوبی به تصویر بکشد و دل‌های مخاطبان را متأثر سازد، مورد استقبال ما قرار می‌گیرد.
هدف اصلی هیئت کتاب‌الثقلین چیست؟ آیا آموزش نیز بخشی از اهداف این هیئت محسوب می‌شود؟
آموزش به‌طور مستقیم در زمره رسالت‌های هیئت کتاب‌الثقلین قرار ندارد، زیرا این امر متولیان خاص خود را دارد. در حال حاضر، انجمن خوشنویسان و اساتید مختلفی در این حوزه فعالیت دارند و آموزش هنرجویان را بر عهده گرفته‌اند. ما بر این باوریم که آموزش مسیر مشخص و ساختاریافته‌ای دارد و نیازی به تکرار آن در چارچوب هیئت نیست.
هدف اصلی ما در این هیئت، تمرکز بر بُعد احساسی و معنوی هنر است؛ جنبه‌ای که متأسفانه در سال‌های اخیر میان هنرمندان تا حدی فراموش شده است. بسیاری از هنرمندان یا به سمت گرایش‌های مادی و اقتصادی حرکت کرده‌اند یا صرفا بر تولیدات هنری متمرکز شده‌اند. اما در هیئت کتاب‌الثقلین، تلاش ما این است که آن حس و حال خاص و ناب هنری را که کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد، احیا کنیم و به آن بپردازیم.
بااین‌حال، اگر کسی علاقه‌مند به یادگیری هنر خوشنویسی باشد، اعضای هیئت می‌توانند او را راهنمایی کنند و مسیر آموزش را برای او روشن سازند. بنابراین، اگرچه آموزش به‌طور مستقیم هدف هیئت نیست، اما ارائه راهنمایی و ایجاد ارتباط میان علاقه‌مندان و منابع آموزشی بخشی از خدماتی است که ما ارائه می‌دهیم.
از آثار خوشنویسی با محوریت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) بگویید. اگر قرار باشد اثری در وصف ایشان خلق کنید، دوست دارید چگونه اثری باشد؟
حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) را می‌توان اولین خطاط عالم نامید. هنر خوشنویسی جایگاه ویژه‌ای در میان اهل‌بیت (ع) دارد و تنها هنری است که در روایات و احادیث به آن اشاره شده است. این جایگاه به این دلیل است که اهل‌بیت (ع) همگی خوشنویس بودند و این هنر را به‌عنوان ابزاری برای بیان پیام‌های الهی مورد استفاده قرار می‌دادند.
هنگامی که از قرآن سخن می‌گوییم، باید به این نکته توجه کنیم که صاحب و مفسر واقعی قرآن حضرت امیرالمؤمنین (ع) هستند. تبلیغ رسالت الهی جدایی‌ناپذیر از شخصیت و جایگاه ایشان است.
در ایام غدیر، هیئت کتاب‌الثقلین بیش از ۱۵ موکب خوشنویسی با محوریت اسما و القاب حضرت علی (ع) برپا کرد. در این رویدادها، هنرمندان بیش از ۴۰۰ اسم و لقب ایشان را با هنر خوشنویسی به تصویر کشیدند.
علاوه بر این، در حال حاضر پروژه‌ای در دست اجرا داریم که در آن خطبه غدیر به شکلی وزین و فاخر کتابت می‌شود. این پروژه با مشارکت بیش از ۶۰ هنرمند اصفهانی در حال انجام است و برنامه‌ریزی شده تا این اثر در ایام غدیر به نمایش گذاشته شود.
اگر قرار باشد خودم اثری در وصف ایشان خلق کنم، دوست دارم اثری باشد که عظمت معنوی و جایگاه والای امیرالمؤمنین (ع) را به زیباترین و اثرگذارترین شکل ممکن به تصویر بکشد. این اثر باید ترکیبی از ظرافت هنری و عمق معرفتی باشد که بتواند دل‌ها را به سوی ایشان جلب کند و مخاطبان را با حقیقت وجودی حضرت آشنا سازد.
اگر نکته‌ای در خصوص هیئت کتاب‌الثقلین و هنر خوشنویسی مدنظر دارید، بفرمایید.
هیئت کتاب‌الثقلین یک مجموعه کاملا خصوصی است و در سطح کشور تنها هیئتی هستیم که به‌طور اختصاصی در زمینه هنر خوشنویسی فعالیت می‌کنیم. این هیئت تحت نظارت سازمان تبلیغات اسلامی ثبت شده است، اما فعالیت‌های خود را بدون هیچ چشم‌داشتی از هیچ ارگان یا نهادی انجام می‌دهد.
توفیق بزرگی که در این مسیر نصیب ما شده، این است که توانسته‌ایم لذت حقیقی هنر را برای بسیاری از افراد به ارمغان بیاوریم. متأسفانه در سال‌های اخیر، متولیان امور فرهنگی به حس و حال واقعی هنر و هنرمندان توجه کافی نداشته‌اند. در بسیاری از موارد، هنرمندان یا به سمت گرایش‌های مادی سوق داده شده‌اند یا تنها به دنبال کسب مدرک و عنوان هدایت شده‌اند. اما اصل هنر خوشنویسی این است که تمام وجود هنرمند، از شوق و اشتیاق برای آفرینش هنری لبریز شود.
در کشور، بیش از ۳۰ ارگان وجود دارد که وظایف آن‌ها در حوزه هنر تعریف شده است. در اصفهان نیز بیش از ۳۰۰۰ نفر دارای مدرک خوشنویسی هستند. بااین‌حال، تعداد اندکی از آن‌ها به‌طورجدی در این حوزه فعالیت می‌کنند. این مسئله نشان می‌دهد که مسیر درست و انگیزه لازم برای ادامه این هنر به هنرمندان نشان داده نشده است. هدف ما در این هیئت، بازگرداندن آن حس و حال گم‌شده و ایجاد فضایی برای رشد و تجلی روح هنر در میان هنرمندان است.
