به گزارش اصفهان زیبا؛ «مراسم عزاداری و روضه در ایران یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌های فرهنگ دینی است که به‌طور معمول در ایام عزاداری اباعبدالله، زندگی هر فرد ایرانی را با خود همراه می‌کند.
اینکه اساساً مراسم‌های عزاداری در طول تاریخ چه سرگذشتی را پشت سر گذاشته و چه کسانی متولی آنها بوده‌اند، بحث‌های متعددی را به خود اختصاص داده که نیازی به پرداختن دوباره به آنها نیست. امروزه مراسم عزاداری در معنای کنونی آن مهم است.
مراسم‌هایی که با یک دسته‌بندی تقلیل‌گرایانه در سطح خرد با عنوان روضه‌های خانگی شناخته می‌شوند و در سطحی وسیع‌تر و همه‌جانبه‌تر با عنوان کلان هیئت‌ها.»
متن فوق، مقدمه گزارش «وحدت و کثرت در هیئت» است که سال گذشته منتشر کردیم.
در آن گزارش با تشریح ماهیت و پیامد کلان هیئت‌ها به این موضوع پرداختیم که هیئت‌های بزرگ امروزی که روزبه‌روز هم گسترش بیشتری پیدا می‌کنند، از منظر فلسفی مبتنی بر چه نیازهای روحی از انسان هستند و چطور می‌توانند «با تعادلی که میان احساس و عقل، میان خلاقیت و نظم فراهم می‌کند، زمینه حرکت روبه‌جلوی جامعه را فراهم کنند. چطور می‌تواند افزون بر اینکه هر ساله خودشان را بازتولید می‌کنند، «تربیت» نیروی انسانی تمدن‌ساز را هم فراهم کنند.»
حال با ذکر این مقدمه از کلان هیئت‌ها، این بار سراغ روضه های خانگی می‌رویم. همان سبک روضه‌ای که بنا به روایات، از زمان حضرت زهرا (س) آغاز شده، حضرت زینت (س) آن را استمرار بخشیده‌اند و اکنون باگذشت بیش از 14 قرن همچنان در زیست روزمره مردم جاری است.
برای اثبات حیات روضه های خانگی، فقط کافی است یک روز صبح زود در کوچه‌های اصفهان قدم بزنید. مهم هم نیست که محله بومی باشد یا نه، شمال اصفهان باشد یا جنوب؛ روضه‌های خانگی اصفهانی نه‌تنها کم نشده، بلکه بیشتر هم شده‌اند. مستند به آماری که مسئول واحد اعزام موسسه ثاقب، اعزام‌کننده سخنران و مداح به روضه‌های خانگی در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» بیان کرد و در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.
تکثر در عین وحدت در روضه های خانگی
یک نوع دیگر از گزارش‌هایی که سال گذشته به آن پرداختیم، روایت‌هایی از تجربه حضور در روضه های خانگی بود. در آن گزارش‌ها برای ما مهم بود که امکان مقایسه میان روضه‌های خانگی فراهم شود. به این صورت که خبرنگار به ابعاد مختلف روضه توجه کند.
به طور مثال جایگاه اقتصادی و اجتماعی میزبان، محتوای سخنرانی روضه، نوع پذیرایی، نوع و چینش المان‌های عزاداری در خانه، چگونگی توجه مستمعین به معارف و مداحی روضه و… . چنین گزارش‌هایی ازاین‌جهت ارزشمند است که آنچه زیر پوست شهر وجود دارد و در گزارش‌های رسمی به چشم نمی‌آید را بیان می‌کند.
همان‌طور که برای ما آشکار شد روضه های خانگی اگرچه عنوان یکسانی دارند، اما هریک با دیگری تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند و شاید همین دلیلی باشد بر تداوم حیاتشان. به این معنی که اگرچه روضه خانگی پدیده‌ای است متعلق به قرن‌ها گذشته و می‌توانست همچون سایر پدیده‌ها و خصوصاً به دلیل تکثر جمعیت در شهرهای امروزی کم‌رونق شود، ولی به دلیل برخورداری از همین تنوع و تکثر همچنان کارکرد دارد.
کارکرد روضه های خانگی
به نظر می‌رسد تکه دیگری که باید از پازل روضه‌های خانگی به آن اشاره کنیم، کارکردهای آن است. در مرتبه اول نفس روضه خانگی به‌خاطر روضه بودنش، شامل همه برکات و کارکردهای دیگر مراسم‌های مذهبی می‌شود و ازاین‌جهت نیازی به توضیح بیشتر نیست.
مورد دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، تقویت هویت است؛ هویت محلی، مذهبی، خویشاوندی و… . انسان به طور ذاتی موجودی اجتماعی است که بخشی از هویتش در ارتباط و تعامل با جامعه شکل می‌گیرد؛ بااین‌حال ساختارهای دنیای امروز به‌گونه‌ای است که نوعی فردگرایی را تقویت کرده و ازاین‌جهت به تعاملات انسانی کمتر توجه می‌شود.
این تناقض مسئله‌ای است که روضه های خانگی می‌توانند آن را برطرف کنند. به طور مثال عمده روضه های خانگی میزبان مردم محله خودشان هستند، به این معنی که شکل‌دهنده و انسجام‌بخش نوعی تعلق خاطر به مکان و هویت محلی هستند.
از سویی برخی روضه‌های خانگی میان خویشاوندان شکل می‌گیرند و این نوع از روضه هم پیوندهای خانوادگی را تقویت می‌کند. به همین صورت می‌توان متناسب با انواع مختلف روضه‌های خانگی، به تقویت هویت‌های مختلف دست پیدا کرد. یک مسئله دیگر نقش‌آفرینی زنان در روضه‌های خانگی به‌عنوان پدیده‌ای اجتماعی است.
درست یا غلط در حال حاضر کلان روضه های شهر امکان حضوری مؤثر برای نقش‌آفرینی بانوان را فراهم نمی‌کنند و این منفعل بودن اگر در روضه‌های خانگی جبران نشود، آفت‌زا است.
به‌عنوان آخرین نکته از این بخش باید متذکر شویم که هر پدیده فراگیر و تاریخ‌مند اجتماعی برای ادامه حیات علاوه بر اجرای توده‌ای به مدل مینیاتوری خودش نیز نیاز دارد. به این معنی که روضه‌های خانگی هسته شکل‌دهنده کلان هیئت‌های امروزی هستند و در صورت حیات آنها است که انواع دیگر روضه هم سرپا می‌ماند.
برگزاری مراسم عزاداری و روضه نیت پیروزی جبهه حق
حالا که کارکردهای روضه های خانگی و نسبت آنها با سبک زندگی امروزین شیعیان مشخص شد، گفت‌وگوی «اصفهان‌زیبا» یکی از مسئولین مجموعه ثاقب را بخوانید. مجموعه ثاقب که پیش‌ازاین در گزارش «اصفهان پایتخت روضه‌های خانگی است» به معرفی آن پرداختیم، نخستین مجموعه‌ای است در کشور که به دنبال تقویت روضه‌های خانگی، در اصفهان تأسیس شد و سخنرانان و مداحان آموزش‌دیده را به طور رایگان به مراسم‌های خانگی اعزام می‌کنند.
پرسش ما از محمد جلیل محمودیان مسئول واحد اعزام موسسه ثاقب نسبت روضه های خانگی محرم امسال با وقایع پیش‌آمده در کشور بود. به طور مشخص این‌طور پرسیدیم که آیا محتوای معارف سخنرانان مجموعه با حمله اسرائیل به خاک کشورمان و پیامدهای آن مرتبط بوده است یا نه؟
محمودیان در این راستا بیان کرد: بعد از آنچه در خردادماه رخ داد، محتوای پیام‌های اطلاع رسانی مجموعه به مخاطبان از طریق هر بستری که بود، به طور کامل متفاوت شد.
به این صورت که سال‌های گذشته تمرکز ما در تبلیغاتمان بر اقامه عزای حسینی بود، اما امسال توجه به پیروزی مدافعان وطن و دفع شر دشمنان هم ضمیمه آن شده بود: «#فراخوان برپایی محافل دعا و توسل خانگی؛ به نیت پیروزی مدافعان وطن و دفع شرّ دشمنان.
شاید فکر کنیم که توی این شرایط کشور، کاری از دست ماها بر نمیاد و مجبوریم دست رو دست بزاریم و فقط اخبارو پیگیری کنیم! ولی ما هم سلاح خودمونو داریم. امام رضا ‹علیه‌السلام› فرمودن: هروقت برای شما سختی پیش آمد، به‌وسیله ما از خداوند کمک و یاری بجویید.
برای موفقیت نیروهامون و شکست دشمن، تأثیر شگفت‌انگیز #جلسات_دعا و #توسل به اهل‌بیت ‹علیهم‌السلام› رو دست کم نگیریم! حداقل کاری که آزمون بر میاد آینه که با برپایی #روضه‌های_خانگی، توی هر خونه یه پایگاه معنویِ امیدبخش راه بندازیم.»
او در پاسخ به اینکه نحوه سازماندهی مبلغان در این فرصت کم چطور بود، گفت: پس از حمله، بخش تولید محتوا مجموعه دست‌به‌کار شدند و در اولین زمان ممکن، معارف متناسب با موقعیت فعلی را 2 روز مانده به آغاز ماه محرم، تولید کردند. بعد از آن در کانال مجموعه بارگزاری شد و به اطلاع مبلغان رسید که می‌توانند بر اساس آن عمل کنند.
محمودیان راجع به نحوه نظارت بر مبلغان و محتوای بیان شده در محافل عزاداری خانگی بیان کرد: هرسال بعد از اتمام ماه عزاداری نتیجه نظرسنجی از میزبانان راجع به مبلغین را رصد می‌کنیم و عملکرد هر سخنران و مداح معلوم می‌شود؛ اما به طور مشخص هیچ سخنران و مبلغی اصرار بر موضوعی برای سخنرانی‌اش ندارد.
مبلغین موضوعات پیشنهادی‌شان همچون دشمن‌شناسی، یهودشناسی به‌عنوان بزرگ‌ترین دشمن، توسل به حضرت حجت و… مواردی ازاین‌قبیل که موضوعات لازم جامعه امروز است را پیشنهاد می‌دهند؛ اما در نهایت میزبان مشخص می‌کند که موضوع جلسه‌اش حول چه محوری باشد.
نکته دیگری که محمودیان به آن اشاره کرد، استقبال چشمگیر از روضه‌های خانگی نسبت به سال‌های گذشته بود. او با بیان آمار متقاضیان امسال اصفهان و کل کشور نسبت به سال‌های گذشته، دلیل این امر را تبلیغات بیشتر مجموعه و تحولاتی دانست که در کشور اتفاق افتاد: سال 1403 در اصفهان مجموعاً 1187 روضه خانگی در دهه اول محرم برپا شد و امسال با رشدی که داشت، به 1327 مراسم رسیده است. در کل کشور هم امسال 5695 روضه خانگی درخواست اعزام مبلغ و مداح از موسسه ثاقب داشتند.
روضه‌خانگی، زنده است
آن طور که از این گفت‌وگو استنباط می‌شود، آمار برگزاری روضه‌های خانگی بیشتر از قبل شده است. به بیانی دیگر این‌طور است که دست‌کم امسال 5600 خانواده، روضه‌هایشان را با همراهی مجموعه ثاقب برگزاری کرده‌اند که این جدای از آمار مراسم‌هایی است که به‌طور مستقل برگزار می‌شود.
از سویی دیگر اگر سال‌های گذشته هم چنین آماری نبوده وامسال با بروز جنگ رشد پیدا کرده، نشان‌دهنده این است که همچنان در مواقعی چنین بحرانی، روضه‌های خانگی راهکاری است که مردم به سراغ آن می‌روند و کارکرد اجتماعی دارد.
