گردشگری پس از تحمل یک دوره بیکاری گسترده، تعطیلی‌ها، تغییر کاربری‌ها و خروج شخصیت‌های متخصص، شاهد یک نوزایی خواهد بود. کرونا عاملی جدی برای بازسازی و بهسازی کیفیت صنعت گردشگری ایران خواهد بود؛ اگرچه این تغییر با درد شدیدی همراه است. این پیش‌بینی عده‌ای از کارشناسان این صنعت بوده که هم در رسانه‌های خارجی گه‌گداری درباره‌اش شنیده‌ایم، هم امروز در گفت‌وگوی ایسنا با یک کارشناس می‌خوانیم.
محمد جهانشاهی، عضو انجمن بین‌المللی اکو توریسم و انجمن علمی اکوتوریسم کشور، در یادداشتی که در اختیار این خبرگزاری قرار داده، به بررسی اثرات ویروس عالم‌گیر کرونا در صنعت گردشگری پرداخته و با تحلیل اوضاع و آنچه بر ایران خواهد گذشت، آینده این صنعت را پیش‌بینی کرده است. او معتقد است: آن بخش که از بدنه نحیف و شکننده گردشگری دوام آورده به‌سرعت خود را بازسازی می‌کند و در آینده شاهد صدایی رساتر از این صنعت در ایران خواهیم بود. به روایت او، در چهار سال گذشته به دلایل مختلف بین‌المللی و داخلی، شاهد افت‌وخیزهای زیادی در صنعت گردشگری کشور بودیم که در ۹ ماه گذشته در ورود گردشگران خارجی در بخش‌های مختلف زیارتی، فرهنگی، تاریخی و… شیبی کاهشی به‌وجود آمد و با ورود ویروس کرونا به ناگهان ظرف کمتر از دو ماه نفس این صنعت به شماره افتاد و شاهدیم که با اضافه شدن تعداد ماه، به آمار مرگ‌ومیرهای انسانی در جهان، به آمار از بین رفتن بخش‌هایی از فعالیت‌ها به‌ویژه در گردشگری هم اضافه شد. سازمان جهانی جهانگردی گزارش‌های ۱۶۷ کشور از ۲۲۰ کشور عضو در رابطه با تمهیدات مقابله با کرونا و کاهش خسارت‌های ناشی از آن را بر این صنعت منتشر کرد. بر این اساس، در این رابطه ۱۴۴ کشور سیاست‌های پولی و مالی را اتخاذ کرده‌اند که بیش از ۱۰۰ کشور برای حمایت از مشاغل این صنعت گام‌های خاصی برداشته‌اند. رایج‌ترین شکل بسته‌های محرک اقتصادی که در سراسر دنیا توسط دولت‌ها اتخاذشده است، شامل معافیت یا تعویق پرداخت مالیات‌ها؛ ازجمله مالیات بر ارزش‌افزوده، مالیات بر درآمد و …، ارائه کمک‌های اضطراری اقتصادی و تسویه‌حساب از طریق پولی، خطوط اعتباری ویژه با نرخ‌های کاهش‌یافته، طرح‌های جدید تسهیلاتی و ضمانت‌نامه‌های بانکی دولتی با هدف جبران کمبود نقدینگی بود. این سیاست‌ها با هدف محافظت از بیش از ۲۵۰ میلیون شغل در معرض خطر در سراسر جهان انجام پذیرفته که با توجه به میزان انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری اقتصاد کشورها، کمیت و کیفیت متفاوتی را شکل داده است.
در هـمین رابطه، «لیکاشویلی»، دبیرکل سازمان جهانی، در بیانیه‌ای اعلام کرد: در بـسیـاری کشورها به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه، گردشگری عامل اصلی معیشت و رشد اقتصادی است؛ بنابراین بسیار مهم است که گردشگری را مسئولانـه و به‌موقع شروع کنیم. در بسیاری کشورها، مشاغل کوچک که بیش از ۸۰ درصد صنعت گردشگری را تشکیل می‌دهند، موفق به دریافت یارانه مناسب نشده‌اند و این در شرایطی است که در پنج ماه گذشته در آمارها شاهد کاهش بیش از ۶۰ درصد و گاه بیشتر نسبت به مدت مشابه سال گذشته هستیم. در اسپانیا سالانه بیش از ۸۱ میلیارد دلار درآمد حاصل از گردشگری، سهمی بیش از ۱۶ درصد از کل صادرات این کشور را شامل می‌شود و در ایتالیا در حدود ۱۰ درصد صادرات. برج ایفل در چهار ماه گذشته بیش از ۲۷ میلیون یورو ضرر داده و این عدد و رقم‌ها در گوشه و کنار دنیا تأثیر زیادی بر سرنوشت صدها میلیون شاغل در بخش‌های مختلف ازجمله هتل‌ها، رستوران‌ها، شرکت‌های حمل‌ونقل هوایی، زمینی، ریلی، دریایی، دفاتر و بنگاه‌های سفر، راهنمایان و… گذاشته است. سازمان جهانی جهانگردی ۲۳ توصیه با سه محور مدیریت بحران و کاهش آثار زیان‌بار، محرک‌زایی و سرعت بخشیدن به بازگشت و آماده‌شدن برای آینده برای اعضای خود ارائه کرد تا امیدوار باشد راهبردهایی برای برون‌رفت از این شرایط توسط اعضا پدیدار شود. آخرین گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی کشورها بیشتر در اروپا، آسیا و اقیانوس آرام با ابتکار عمل‌هایی، دوباره گردشگری را به شکل محدود آغاز کرده‌اند. به نظر می‌رسد دست‌کم تا پایان سال میلادی، گردشگری بر بازارهای داخلی یا نهایتا بازارهای نزدیک تمرکز داشته باشد. به‌کارگیری و طراحی پروتکل‌های بهداشتی و ارائــه گـواهینامه‌ها و برچسب‌های تضمین ایمنی، راه‌هایی برای افزایش اعتمادبه‌نفس و اطمینان‌دادن به گردشگران هستند که مدنظر بازماندگان صنعت گردشگری قرار خواهند گرفت. هنوز آماری از میزان دقیق بیکاری و تعطیلی بنگاه‌های گردشگری ارائه نشده است؛ اما با توجه به کوچک بودن بخش بزرگی از صنعت گردشگری در دنیا، بدون‌شک شاهد این اتفاق خواهیم بود. در کشور ما نیز طی بیش از ۷۰ سال عمر این صنعت، اگرچه شاهد اتفاق‌ها و تغییرات نسبتا خوبی هم بودیم؛ اما واقعیت این است که در کل، فرازوفرودها و سیاست‌های حاکم بر این صنعت در ادوار مختلف، موجب زایش و پرورش صنعتی قوی نشده و آنچه شاهدش هستیم فعالیت و خدماتی است که صنعتی به مفهوم واقعی نیست و شکنندگی و آسیب‌پذیری آن اکنون کاملا آشکار شد. صنعتی که از ضعف‌هایی چون حمایت جدی، خلاقیت، پشتوانه درونی و شبکه منسجم بین حلقه‌های زنجیره ارزش رنج می‌برد و نشان داد در موقعیت‌های حساس، توان لازم را ندارد تا ابتکارعمل و سرنوشت خویش را در دست داشته باشد؛ نه در بخش دولتی و نه خصوصی. صنعتی که متمرکز بر حمایت‌های دولتی در انتظار ماند؛ اگرچه از همان اول هم از بسته حمایتی ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی دولت که برای جبران خسارت‌های اقتصادی ارائه شد، استقبال چندانی نکرد. تا به امروز درصد ناچیزی از مبلغ برآورد ۶۰۰۰ میلیارد تومانی خسارت گردشگری که آمار دقیقی هم نیست، در قالب ۲۰۰۰ پرونده در سامانه کارای وزارت تعاون ثبت شده است.
تسهیلاتی که پیش‌بینی می‌شود بخش چشمگیری از آن مورد استقبال یا نهایتا مورداستفاده آسیب‌دیدگان قرار نگیرد و فعالان بخش خصوصی بارها از بی‌تمایلی خود نسبت به آن ابرازنظر کرده‌اند. اگرچه دولت مالیات‌های گردشگری را تا شش ماه به تعویق انداخته؛ اما به نظر می‌رسد آنچه باید منتظر آن بود، از بین رفتن بخشی از صنعت گردشگری کشور است. واقعیت این است که این اتفاق خواهد افتاد و شواهد کاملا روشن است که تعداد شاغلان این صنعت رو به کاهش می‌رود. دفاتر مسافرتی، اولین بخشی است که تعطیل خواهند شد، بخشی از ظرفیت اقامتی کشور تغییر کاربری خواهد داد، راهنمایان گردشگری به سمت‌وسوی مشاغل دیگری خواهند رفت و در آینده چاره‌ای نیست جز اینکه با تکنیک‌ها و مکانیسم‌هایی، تجمیع سهام تأسیسات و ادغام شدن بسیاری از شخصیت‌های حقوقی و برندهای گردشگری را رقم بزنیم. همچنین بخش‌های ضعیف که پشتوانه‌های مالی، مدیریتی و برنامه‌ای ندارند، از چرخه خارج خواهند شد؛ اما آنچه بعدازاین شرایط به‌جای خواهد ماند، در شرایطی، می‌تواند امیدوارکننده باشد و فضای عمومی صنعت گردشگری کشور شاهد یک نوزایی خواهد بود. آن بخش که دوام آورده به‌سرعت خود را بازسازی می‌کند و سرعت تحولات گردشگری در کشور ما بیش از گذشته خواهد بود. به نظر می‌رسد با آرام شدن فضا، شاهد دوره‌ای باشیم که گردشگری بیشترین رشد را به لحاظ میزان خواهد داشت و این اتفاق فراگیر خواهد بود. پیکره گردشگری کشور ما نسبت به گذشته ضعیف خود، قوی‌تر خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود از این صنعت، شاهد صدایی رساتر باشیم. روندی که تا پیش از کرونا بر این صنعت حاکم بود، اکنون ثمره‌اش را می‌بینیم؛ بدنی نحیف و شکننده. کرونا عاملی جدی برای بازسازی و بهسازی کیفیت صنعت گردشگری کشور خواهد بود، اگرچه این تغییر با درد شدیدی همراه است؛ اما می‌توان آینده بهتری را متصور بود؛ این البته یک شرط مهم دارد و آن سپردن سرنوشت این صنعت به دست خودش است و اینکه دولت فارغ از هر جریان سیاسی، از همه ظرفیت‌ها برای حمایت از این نوزایی استفاده کند؛ اتفاقی که دیر یا زود خواهد افتاد؛ مخصوصا باوجود بازار بزرگ ۴۰۰ میلیونی و دم‌دستی‌مان و بازارهاوی سنتی و جدید در غرب و شرق که تشنه سفر خواهند بود.
