به گزارش اصفهان زیبا؛ «تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دست‌بافت، خودتحریمی است.» این جمله مشترکی است که از زبان فعالان فرش دست‌بافت اصفهان در توصیف مشکلات این روزهای این هنرصنعت شنیده می‌شود. باوجود گلایه‌های صادرکنندگان فرش دست‌بافت اصفهان ، مسئولان کشوری همچنان مصرانه روی تصمیم خودشان مبنی بر پابرجابودن سیاست تعهد ارزی برای صادرات این محصولات پافشاری می‌کنند.
این سیاست‌ها باعث شده است جایگاه فرش دست‌بافت اصفهان در بازارهای صادراتی به‌طور محسوسی کم‌رنگ شود. صادرات، پیشران فرش دست‌بافت به‌شمار می‌رود؛ اما بررسی آمار گمرک اصفهان نیز از افت صادرات این محصول به‌عنوان یکی از حلقه‌های مهم زنجیره فرش دست‌بافت اصفهان حکایت دارد.
اصفهان چقدر فرش صادر کرد؟
بررسی آمار فرش دست‌بافت اصفهان از سال 93 تاکنون نشان می‌دهد بیشترین میزان صادرات فرش دست‌بافت اصفهان مربوط به سال 95 به میزان 13میلیون دلار بوده است؛ در مقابل اما صادرات فرش دست‌بافت اصفهان در سال 98 به میزان فراوانی کاهش‌یافته و به یک‌میلیون و 782 هزار دلار رسیده است! مرور این آمارها نشان می‌دهد در سال 93 هشت‌میلیون و 861 هزار دلار و به وزن 156 هزار و 418 کیلوگرم از استان اصفهان صادرات فرش دست‌بافت داشته‌ایم که طی سال‌های 94 و 95 از لحاظ ارزشی به ترتیب 33 درصد و 10 درصد رشد داشته‌ایم؛ اما در سال 96، حدود 59 درصد کاهش نسبت به سال 95 را تجربه کردیم .
در سال‌های 98 و 99 صادرات فرش دست‌بافت اصفهان به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. صادرات فرش دست‌بافت استان اصفهان در سال 98 به کمترین میزان خود رسید و با کاهش 73درصدی نسبت به سال 97 به میزان یک‌میلیون و 783 هزار دلار بود. گمرک اصفهان آمار صادرات فرش دست‌بافت اصفهان را در سال 99 نیز دومیلیون و 540 هزار و 85 دلار اعلام کرده است.
آمار مشخصی از میزان صادرات فرش دست‌بافت اصفهان تا انتهای سال 1400 از زبان متولیان گمرک اصفهان اعلام نشده است. تازه‌ترین آمار صادرات فرش دست‌بافت اصفهان را نیز اسماعیل نادری، معاون امور بازرگانی اداره صمت اصفهان، به «اصفهانزیبا» می‌دهد. این‌طور که نادری می‌گوید در سال گذشته 185 تن فرش دست‌بافت اصفهان به ارزش سه‌میلیون و 150 هزار دلار صادر شده که در مقایسه با سال 1400 از لحاظ وزنی 25 درصد کاهش و از لحاظ ارزش 32 درصد کاهش یافته است.
به گفته معاون بازرگانی اداره صمت اصفهان بیشترین صادرات فرش دست‌بافت اصفهان به‌صورت مسافری انجام می‌شود. نادری در ادامه صحبت‌هایش تأکید می‌کند: «تعهد ارزی مشکل اصلی صادرکنندگان فرش دست‌بافت است. در سال 1401 تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دست‌بافت به 12 ماه رسید و اجرا شد؛ ولی ما اعتقاد داریم تعهد ارزی باید حداقل 24 تا 36 ماه باشد؛ چون زمانی که طول می‌کشد فرش به فروش برسد، طولانی است.»
ریزش بافنده‌ها در اصفهان
معاون بازرگانی اداره صمت اصفهان در پاسخ به این پرسش که صمت اصفهان برای رفع مشکلات صادرکنندگان چه اقداماتی را انجام داده است؟ عنوان می‌کند: «حاکمیت وظیفه تسهیلگری را برای فرش دست‌بافت دارد. بخش صادرات ارتباطی با صمت ندارد؛ صادرکننده کالایش را در گمرک احصا و کشورش را مشخص و صادر می‌کند؛ درواقع حمایت از صادرات و کمک‌کردن برای بازاریابی فرش دست‌بافت اصفهان ارتباطی با سازمان صمت ندارد.»
معاون بازرگانی اداره صمت اصفهان خاطرنشان می‌کند: «ما برای حمایت از فرش دست‌بافت اصفهان و تأمین ابریشم موردنیاز تولیدکنندگان ورود کردیم تا تعرفه واردات ابریشم کاهش یابد؛ ولی استان‌هایی که تولیدکننده ابریشم هستند نیز حرفشان حمایت از تولید داخلی ابریشم است و موافق کاهش تعرفه نیستند.»
نادری اذعان می‌کند: «علاوه بر کاهش صادرات، بافنده‌ها نیز ریزش پیدا کرده‌اند. ما به‌طورجدی پیگیر بیمه بافندگان بودیم؛ علاوه‌برآن، تربیت نیروی جدید و جوان برای بافندگی فرش دست‌بافت نیز در دستورکار قرار دارد تا تولید فرش دست‌بافت افت نداشته باشد.»
تعهد ارزی، صادرکننده را زمین‌گیر کرد
اصفهان تا پیش‌ازاین تک‌سوار عرصه صادرات فرش بود که هیچ یک از مدعیان به گرد پایش نرسیده و توان ایستادگی در مقابلش را نداشتند؛ اما این‌طور که از اظهارنظرهای متولیان فرش دست‌بافت اصفهان و تولیدکنندگان فرش مشخص است، رقبا گوی سبقت را ربوده‌اند و حالا نه‌تنها صادرات فرش دست‌بافت اصفهان چنگی به دل نمی‌زند؛ بلکه ریزش بافنده‌ها نیز معضل جدی برای این صنعت به‌شمار می‌رود.
«اصفهانزیبا» طی گزارش‌های پیشین به بررسی مشکلات فرش دست‌بافت اصفهان پرداخته بود و در گزارشی با تیتر «دیپلماسی فرش در کما» که در سال گذشته به چاپ رسید، تولیدکنندگان حرفشان این بود که سفیران در کشورهای خارجی برای بازاریابی فرش دست‌بافت اصفهان کم‌کاری می‌کنند. حالا فعالان فرش دست‌بافت اصفهان می‌گویند که سیاست تعهد ارزی به اندازه‌ای مشکل‌ساز شده است که صادرات فرش دست‌بافت دیگر برای صادرکننده صرفه اقتصادی ندارد؛ در این صورت فعال‌شدن دفاتر بازرگانی در سایر کشورها و رایزنی‌های مسئولان نیز تا زمانی که تعهد ارزی پابرجاست، تلاشی بیهوده به‌حساب می‌آید.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان فرش دست‌بافت اصفهان به «اصفهانزیبا» می‌گوید: «تعهد ارزی اصلی‌ترین مشکل صادرکنندگان فرش دست‌بافت است. صادرات فرش دست‌بافت به دلیل تعهد ارزی و سیاست‌های اشتباهی که برای این هنرصنعت اعمال می‌شود، متوقف شده است. هفت سالی می‌شود که مطالبه می‌کنیم تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دست‌بافت برداشته شود؛ چون فرش نمی‌تواند جزو کالاهایی باشد که مشمول سیاست تعهد ارزی شود؛ ولی در کمال تأسف مسئولان توجهی نمی‌کنند.»
ساعد عصاچی بیان می‌کند: «اگر قرار بر این باشد که فرش را در مدت یک سال بفروشیم و پولش را بازگردانیم، امکان‌پذیر نیست. این فرش ممکن است حتی پنج سال هم داخل مغازه بماند تا به فروش برسد. با وجود نامه‌نگاری‌های متعدد به‌منظور برداشتن تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دست‌بافت، هنوز دولتمردان به این موضوع آگاهی ندارند.»
عصاچی اذعان می‌کند: «فرش دست‌بافت توسط سازمان‌ها و دستگاه‌ها دچار بی‌مهری قرار می‌گیرد. در کمال تأسف کشورهای هدف فرش دست‌بافت را از دست داده‌ایم. کشور ترکیه 185 میلیون به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادرات داشته است؛ درصورتی‌که صادرات فرش دست‌بافت کشور ما به 36 میلیون دلار می‌رسد.»
او خاطرنشان می‌کند: «وقتی تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دست‌بافت برقرار باشد و صادرکنندگان نتوانند فرش صادر کنند، مسلم است نمی‌توانند از سلیقه بازارهای هدف نیز مطلع باشند؛ درنتیجه تولید نیز بر اساس نیازهای روز بازارهای هدف انجام نمی‌شود.»
فرش‌های هفت سال پیش در انبار خاک می‌خورد
عصاچی می‌گوید: «فرش‌هایی که حدود هفت سال پیش بر اساس سلیقه آن زمان تولید شده است، هنوز در انبارها خاک می‌خورد. باید تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دست‌بافت برداشته شود تا صادرات به‌تدریج روی ریل بیفتد و تولید هم متناسب با نیاز بازارهای هدف انجام شود.»
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان فرش دست‌بافت اصفهان تصریح می‌کند: «حلقه‌های زنجیره تولید و صادرات فرش دست‌بافت به همدیگر متصل‌اند. در کمال تأسف این لوکوموتیو از حرکت افتاده است. وقتی تولیدکننده نتواند صادر کند، بازار کشورهای خارجی را از دست می‌دهد و مطلع نیست که سلیقه روز دنیا به چه صورت است.»
او عنوان می‌کند: «تا زمانی که سیاست تعهد ارزی برقرار باشد، صادرکننده به هیچ کجای دنیا نمی‌تواند فرش دست‌بافت صادر کند و برای صادرکننده صادرات به‌صرفه نیست؛ درواقع صادرکننده فرش دست‌بافت ترجیح می‌دهد پفک‌نمکی صادر کند، پولش را بگیرد؛ ولی فرش صادر نکند!»
عصاچی ادامه می‌دهد: «هند، پاکستان، افغانستان، نپال و ترکیه درزمینه صادرات فرش دست‌بافت زمانی از ما عقب‌تر بودند؛ ولی از کشور ما جلو زدند و ما جایگاهمان را در حوزه صادرات فرش دست‌بافت از دست دادیم. درواقع الان فرش‌های کهنه و قدیمی صادر می‌شوند و پاکستان، هند و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس کشورهای مقصد صادرات هستند.»
او می‌افزاید: «وقتی یک حلقه را از دست می‌دهیم، زنجیره پاره می‌شود؛ درواقع با سیاست تعهد ارزی حلقه صادرات را از دست دادیم؛ بعد به‌تدریج تولید کاهش یافت و به دنبال آن مشتریان را از دست دادیم. از سوی دیگر، رسته‌های مختلف وابسته به فرش به ترکیه مهاجرت کرده‌اند؛ چون این کشور برای فرش دست‌بافت چشم‌انداز دارد و بر اساس این چشم‌انداز صادرات فرش دست‌بافت باید به 10میلیون دلار برسد.»
عصاچی بیان می‌کند: «مواد اولیه گران به دستمان می‌رسد. قیمت مواد اولیه دوبرابر شده است؛ درنتیجه تولید فرش برای تولیدکننده گران تمام می‌شود؛ بنابراین تولیدکننده یا باید از کیفیت فرش کم کند یا تولیدش را کاهش دهد.»
فرش اولویت آخر خرید مردم شد
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان فرش دست‌بافت اصفهان خاطرنشان می‌کند: «20درصد تولیدات فرش دست‌بافت ما مصرف داخلی دارد. با افزایش قیمت مواد اولیه، مصرف داخلی فرش دست‌بافت کاهش یافته است. مردم بیشتر مایحتاج اولیه خود را تأمین می‌کنند و تأمین فرش دست‌بافت را در اولویت آخرشان قرار داده‌اند.»
عصاچی توضیح می‌دهد: «دفاتر بازرگانی هم در کشورهای خارجی فعال نیستند. فعال‌شدن این دفاتر به زمان و انرژی نیاز دارد. از سوی دیگر، نگرانی جدی درزمینه کاهش بافنده‌ها وجود دارد. حدود هشت‌میلیون‌ونیم نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در صنعت فرش دست‌بافت فعالیت می‌کردند که هزینه‌ای برای دولت نداشتند؛ ولی دولت در حال ازدست‌دادن این نیروهاست. زمانی که آمریکا تحریم‌ها را اعمال کرد، توانستیم تحریم‌ها را دور بزنیم؛ ولی از پس خودتحریمی‌ها برنمی‌آییم.»
او ادامه می‌دهد: «شرکت نمایشگاه‌ها برای برگزاری نمایشگاه با ما همکاری کردند تا در این بحران تولیدکننده‌ها مقداری بتوانند فروش داشته باشند؛ ولی واقعیت این است که گره مشکلات فرش دست‌بافت به دست مسئولان کشوری باز می‌شود. درواقع تعهد ارزی باید برداشته شود تا با بازشدن یکی از حلقه‌های زنجیره فرش دست‌بافت سایر حلقه‌ها نیز فعال شوند.»
