نگاهی به انتخابات از مشروطه تا امروز

 دوره چهارم مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 خرداد سال 1371 افتتاح و آغاز به‌کار کرد و در 6 خرداد سال 1375 پایان یافت. انتخابات این مجلس در 2 دور؛ دور نخست در 21 فروردین 1371 و دور دوم در 18 اردیبهشت 1371 صورت گرفت. مجلس چهارم به سبب نقش و جایگاه نمایندگان مستقل در تعیین سیاست‌ها و مصوبه‌ها جایگاه یکه و ویژه‌ای دارد. در این مجلس جناح راست با در اختیار داشتن 120 کرسی که شامل تمام کرسی‌های شهر تهران می‌شد اکثریت شکننده‌ای داشت. جناح چپ 40 کرسی در اختیار داشت و در قامت اقلیت می نشست؛ اما اعتماد مردم به نیروهای مستقل عجیب و معنادار بود. شاید مردم با انتخاب مستقلین، اعتراض خود را به جناح چپ و سیاست‌هایی که در طول سال‌های پس از انقلاب اجرا کرده بودند، اعلام کردند.
 مشارکت در سراسر کشور ۵۷٫۸۱درصد و در تهران 39درصد بود. از مجموع ۳۴٬۷۶۳٬۹۲۷ نفر واجد شرایط، مجموع ۱۸٬۷۶۷٬۰۴۲ رأی معادل ۵۷٫۸۱درصد به صندوق‌ها ریخته شد. رئیس مجلس حجت‌الاسلام علی‌اکبر ناطق‌نوری و نایب‌رئیسان حسن روحانی، سیداکبر پرورش، محمدعلی موحدی‌کرمانی و حسین هاشمیان بودند. یکی از بحث‌های حاشیه‌ای این دوره بحث درباره نحوه نظارت شورای نگهبان در انتخابات بود که در سال ۱۳۷۰ غلامرضا رضوانی، یکی از اعضای شورای نگهبان و رئیس هیئت مرکزی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات، برای نخستین بار نظر تفسیریِ شورای نگهبان را درباره این اصل جویا شد، و محمد محمدی گیلانی، دبیر وقت شورای نگهبان، در پاسخ گفت: «نظارت مذکور در اصل ۹۹ قانون اساسی استصوابی است و شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات از جمله تأیید و ردصلاحیتِ کاندیداها می‌شود».
در این دوره از انتخابات، شورای نگهبان تعدادی از اعضای مجمع روحانیون مبارز را ردصلاحیت کرد که حاشیه‌های زیادی را (با توجه به اینکه برخی افراد دارای سابقه نمایندگی بودند) به همراه داشت؛ اما در نهایت با تأیید شدن برخی از افراد سرشناس در تهران موضوع تا حدودی خاتمه یافت. مجمع روحانیون مبارز، حجت‌الاسلام مهدی کروبی، جامعه روحانیت مبارز، آیت‌الله موحدی کرمانی و خانه کارگر ابوالقاسم سرحدی‌زاده را در صدر لیست‌هایشان نشاندند. برخلاف مجلس سوم که از حیث سیاسی چپ بوده ولی از حیث اقتصادی و نوع تصویباتی که انجام داده راست عمل کرده است (همانند مباحثِ تعدیل اقتصادی، واگذاری و خصوصی‌سازی و آزادسازی قیمت‌ها و کاهش یارانه‌ها…، وام و قرضه و سرمایه‌گذاری خارجی…)، مجلس چهارم برخلاف مواضع سیاسی که راست بوده، مصوبات اقتصادی آن چپ به‌شمار رفته و درست در جهت خلاف مصوبات اقتصادی مجلس سوم‌اند.
در مجلس چهارم که اکثریت با شعار حمایت از هاشمی که برنامه تعدیل اقتصادی را سرلوحه برنامه‌های خود در اولویت داشت، به مجلس راه یافته بودند، دو جهت‌گیری در ابتدا وجود داشت؛ یکی همین اکثریت که دغدغه و حتی داعیه تقویت تعدیل را داشت. دیگری که اقلیت و جریان چپ اقتصادی را نمایندگی می‌کرد با پیشینه دولت‌گرایی و شعار عدالت. در ادامه شکاف میان مجلس و دولت در سال‌های پایانی عمر مجلس چهارم، بر سر سیاست‌های تعدیل اقتصادی بیشتر شد.
در این دوره شاهد موج فزاینده تورم و بالا رفتن نرخ ارز و تعمیق شکاف‌های طبقاتی و کنار گذاشتن سیاست‌های انقلابی در حمایت از مستضعفین هستیم. از دل این شکاف نطفه‌های جریانی در داخل سپهر سیاسی نظام شکل گرفت که حامیان سیاست‌های سرمایه‌داری بوروکراتیک بودند و در انتخابات مجلس پنجم با نام «کارگزاران سازندگی» از دل جناح راست و دولت سازندگی زاده شدند. در دوران مجلس چهارم طرح تحقیق و تفحص از صداوسیمای محمد هاشمی انجام شد که انتخاب دکتر علی لاریجانی برای نشستن بر صندلی ریاست صداوسیما چراغ‌های قرمز بیشتری را برای دولت هاشمی رفسنجانی روشن کرد. نهایتا مجلس چهارم شورای اسلامی با 23 کمسیون دائم به وظایف خود رسیدگی کرد و در 6خرداد1375 و در اوج شکاف‌های درونی جناح راست با دولت هاشمی رفسنجانی به کار خود پایان داد.