آیا یک بار سفرکردن به اصفهان کافی است؟ اصفهان را چطور و از چه زوایایی باید و می‌توان روایت کرد؟ برای پاسخ‌دادن به این دوسؤال مهم اجازه بدهید به مجموعه تورهای «مشق تاریخ» نگاهی داشته باشیم.
گروه گردشگری مشق تاریخ یک مجموعه تورهای ایران‌گردی را برای مخاطبانش تدارک دیده که بخش قابل‌توجهی از مجموعه هم به اصفهان اختصاص یافته است.
مخاطبان این رویدادها تا به حال چهار بار برای درک چهاردوره تاریخی مختلف که ردپای زیست غنی و اثرگذار اصفهان در آن دوران هنوز پابرجاست، به این شهر سفر کرده‌اند و ما در گزارش پیش‌رو نگاهی داریم به جدیدترین تور اصفهان‌گردی این گروه.
با این توضیح که باید توجه کنیم برگزاری چنین تورهایی اطلاع‌رسانی درباره آن‌ها و افزایش آگاهی عمومی درباره امکان تنوع تعریف تور سفر به اصفهان می‌تواند به افزایش ضریب اقامت گردشگری در اصفهان، زدودن غبار گردشگری انبوه از ساحت دولتخانه صفوی شهر، ایجاد توازن نسبی در بازدیدهای گردشگری و حتی جلب‌توجه مسئولان و تصمیم‌گیران به میراث متنوع این شهر منجر شود.
گشودن درهای بنای قاجاری «در دست مرمت» به روی گردشگران
رسم است که تابلوی «در دست مرمت» را می‌گذارند پیـش روی بناهای تاریخی و اجازه ورود نمی‌دهند. تا بوده این رفتار را دیده‌ایم؛ اما درمورد موزه هنرهای معاصر اصفهان یک خرق‌عادت اتفاق افتاده است.
مدیر موزه تصمیم گرفت طی تورهای مختلف برای اقشار مختلف روند مرمت را توضیح بدهد و با بازدیدکنندگان درباره این روند وارد «گفت‌وگو» شود؛ شیوه‌ای مبتکرانه، هوشمندانه و متمدنانه برای رفتار با «میراث تاریخی یک شهر» و «شهروندان و گردشگران یک کهن‌شهر».
معلوم است که این حق همه ماست که بدانیم اگر میراثی در این شهر «در دست مرمت» قرار گرفته دقیقا در چه‌حال است و روند مرمت چگونه در حال پیشرفت است.
معلوم است که حق همه ماست که بخواهیم بدانیم چه رفتاری با گنجینه‌های این شهر می‌شود و حق همه ماست که ذره‌بین بگذاریم بر همه این رفتارها و «درست» بودن و «بهترین شیوه» بودنشان را مطالبه کنیم.
شرکت‌کنندگان تور اصفهان قاجاری که چهارشنبه، 9 آذرماه به اصفهان رسیده‌بودند، به موزه هنرهای معاصر اصفهان آمدند تا هـم از بنای قاجاری این موزه که ردپای پررنگ ظل‌السطان را در خود دارد دیدن کنند و روایت‌هایش را بشنوند و هم روند مرمت اخیر موزه 27ساله را از زبان مدیر هنرمند و پژوهشگرش بشنوند.
همه در حیاط بنا ایستادند و کارکنان موزه کمک کردند تا بقایای چوبین و فلزی مصالح و یادگارهای تاریخی یافت‌شده در بنا به این قسمت آورده شوند و در معرض دید گردشگران اهل تاریخ قرار بگیرند.
مهدی تمیزی که طی دودهه اخیر کتاب‌ها و مقالات و فعــالیـت‌های متنـوعــی در حوزه اصفهان‌پژوهی داشته است، ابتدا به توضیح سابقه تاریخ بنا پرداخت. به روایت او، بنای موزه تغییرات بسیار و کاربردهای مختلفی طی دوره‌های تاریخی داشته است.
مدتی هم محل استانداری اصفهان بوده و در اسفندماه 1373 به‌عنوان موزه هنرهای معاصر اصفهان بازگشایی شده که البته انتخاب این بنا برای چنین موزه‌ای به‌نظر اهل فن کار درستی نبوده است.
نکته قابل‌توجهی که تمیزی در این بازدید بیان کرد، این بود که دوره کرونا یک‌فرصت غنیمت برای مرمت موزه فراهم کرده است و وقتی مرمت بنا آغاز شده، تازه کارشناسان متوجه عمق نیاز بنا به این کار شده‌اند.
او یکی از تیرهای چوبی سقف موزه را که توسط موریانه‌ها به‌شدت تخریب شده بود، به گردشگران نشان داد و تأکید کرد: «اگر کرونا نیامده بود و موزه به فعالیت‌های عادی خود ادامه می‌داد و برای مرمت برنامه‌ای تدارک دیده نمی‌شد، ممکن بود سقف موزه به روی سر مخاطبان آوار شود!»
تمیزی همچنین یک دهنه اسب را که گفته می‌شود متعلق به دوران صفوی است و طی مرمت تازه از یکی از چاه‌های این بنا یافت شده را به حضار نشان داد و سپس گردشگران توانستند چوب‌های مختلف کـه نقاشی‌های گل و مرغ قاجاری را بر خود داشتند و از کالبد بنا به‌دست آمده‌بودند را ببینند و جالب اینکه همه این بقایا در موزه نگه داشته شده‌اند و به‌عنوان زباله دور ریخته نمی‌شوند.
به روایت او، طی رونـد مرمت و بهسازی، تیرهای سقف بنا با تیرهای روسی پلاک‌بندی شده و گازوئیل‌اندود جایگزین شده‌اند تا خطر موریانه از بین برود.
تمام سقف‌های ضلع‌های غربی و شمالی، برداشته و ستون‌های جدید زده شده و بخشی از سقف نیز آجرفرش شده است، نقب‌های دور حیاط نیز که می‌بایست عمیق‌تر زده می‌شدند، تصحیح شدند تا رطوبت به بنا آسیب وارد نکند.
همچنین گچ‌بری‌های حیاط بنا هم به شیوه اصلی درحال اجرا هستند. بعد از روایت‌های تاریخی و معاصر مدیر موزه هنرهای معاصر اصفهان و روایت‌های تاریخی حمیدرضا حسینی، مدیر گروه گردشگری مشق هنر درباره بنا، از گردشگران خواسته شد که با رعایت نکات ایمنی از بخش‌های مختلف بنا به‌ویژه ایوان عشرت (ایوان رو به چهلستون) بازدید کنند و سؤالاتشان را بپرسند.
فصل آخر بازدید هم پذیرایی از گردشگران بود و البته تقدیم هدایای فرهنگی؛ از جمله مجموعه کارت‌پستال‌های اصفهـان، نقشــه گردشگری و دفترچه یادداشت‌های اصفهان.
تور سه‌روز و دوشبه میراث قاجاری اصفهان
اما اجازه بدهید دقیق‌تر به تورهای گردشگری «مشق تاریخ» نگاهی بیندازیم و روایت را از اینجا شروع کنیم که یک گروه بیست‌نفره از گردشگران ایرانی علاقه‌مند تاریخ، آخر هفته گذشته از تهران راهی اصفهان شدند تا طی یک تور فول‌برد سه‌روز و دوشبه، با هزینه سه‌میلیون و 650هزار تومان با اقامت در هتل چهارستاره، اصفهانِ قاجاری را درک کنند.
عنوان این تور «آخرین جلوه نقش‌جهان» بود و به‌عنوان چهارمین برنامه از مجموعه «اصفهان، نصف‌نهان» برگزار شد.
شرکت‌کنندگان این تور از چهارشنبه صبح تا جمعه‌شب توانستند از موزه ملی هنرهای اصفهان، موزه هنرهای معاصر اصفهان، بازار و تیمچه ملک، امام‌زاده احمد و آرامگاه ظل‌السلطان، خانه آقانورالله اصفهانی (موزه مشروطه)، انگورستان ملک، مسجدسید، خانه ملاباشی، خانه مشیرالملک انصاری و مجموعه عظیم تکایا و آرامگاه‌های تخت‌فولاد دیدن کنند.
روایتـگر این برنامه، حمیدرضا حسینی، کارشناس ارشد تاریخ ایران پس از اسلام و راهنمای تور، الهه احمدی بودند.عنوان جذاب «اصفهان، نصف‌نهان» را اولین بار، سال‌ها پیش در محتواهای مطبوعاتی به قلم حمیدرضا حسینی شنیده بودیم.
حسینی که دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ از دانشگاه شهیدبهشتی اسـت، فعالیت حرفــه‌ای‌اش با نویسندگی و سردبیری برنامه‌های تاریخی در رادیو ایران آغاز کرد و از سال ۱۳۷۶ به‌عنوان خبرنگار و دبیر گروه‌های تاریخ و میراث فرهنگی وارد مطبوعات کشور شد.
ره‌آورد ۲۵سال فعالیت رسانه‌ای او، تولید بیش از ۲۰۰ساعت برنامه رادیویی، بیش از ۵۰۰ گزارش و مقاله تخصصی و حدود ۱۳۰مستند کوتاه چندرسانه‌ای در حوزه تاریخ و میراث فرهنگی است.
حسینی از سال ۱۳۸۹ همکاری‌اش را با مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی آغاز کرد و تا کنون ۲۸مقاله علمی‌پژوهشی را درباره تاریخ تهران تألیف کرده است که از آن جمله می‌توان به کتاب‌های «تهران تب‌آلود؛ نگاهی به مکان‌های فراموش‌شده جنبش مشروطه در تهران»، «کتاب تهران؛ نگاهی به پیشینه تاریخی و سرمایه‌های فرهنگی-اجتماعی شهر تهران» و «راهنمای سفر به استان خراسان رضوی» اشاره کرد.
حمیدرضا حسینی حالا مدیریت گروه گردشگری «مشق تاریخ» و تدریس دوره‌های آموزش تاریخ عمومی ایران پس از اسلام و دوره تاریخ تهران را در این گروه برعهده دارد و حضار در تورهای «اصفهان، نصف‌نهان» توانستند در چهار توری که با این عنوان برگزار شده، اصفهان را از زوایای مختلف به روایت او بشنوند.
علاقه‌مندان در مجموعه تورهای «اصفهان، نصف‌نهان» هر بار اصفهانِ یک دوره تاریخی را تجربه کرده‌اند؛ مثلا در تور «شکوه سلجوقیان» شرکت‌کنندگان تور «مشق تاریخ» از مبدأ تهران به اصفهان سفر کردند و میراثی را که از دوره‌های آل‌بویه و سلجوقی در اصفهان باقی مانده را دیدند.
همچنان که روایت‌هایی از اصفهان در آن دوره باشکوه را می‌شنیدند. در توصیف این تور نوشته‌اند: «اگرچه اصفهان در دوره صفویه و زمانی که توسط شاه‌عباس اول به پایتختی ایران برگزیده شد، به اوج شکوه و زیبایی رسید.
اما پیش از آن در دوره سلجوقی نیز پایتخت این سلسله بود؛ سلسله‌ای که سرزمین‌های تحت‌فرمانشان از کرانه رود سیحون تا ساحل مدیترانه امتداد داشت.
چنین بود که اصفهان به‌عنوان مرکز یک امپراتوری وسیع، دورانی از شکوفایی فرهنگی و هنری را تجربه کرد و آثار بی‌همتایی مانند مسجد جامع عتیق در آن شکل گرفت.»
دومین تور اصفهان‌گردی این گروه با عنوان «تختگاه مرشدزادگان» به بازدید از آثار دوره صفوی اصفهان اختصاص یافت و سومین تور هم با عنوان «جلفای زیبا» با حضور 27نفر برگزار شد که مخصوصا به‌دلیل بازدید از میراث کمتردیده‌شده جلفای اصفهان، مانند قبرستان ارامنه و کلیسای مریم، با استقبال زیادی هم روبه‌رو شد.
در توصیف این تورها در سایت «مشق تاریخ» به «مواجهه لذت‌بخش با تاریخ» اشاره کرده‌اند و نوشته‌اند: «در جغرافیا به گردش درمی‌آییم تا راهی به تاریخ بگشاییم و در مکان به زمان سفر کنیم.
سفر، نه‌تنها آشنایی با تاریخ را لذت‌بخش‌تر و جذاب‌تر می‌کند، بلکه آموختن را هم آسان‌تر می‌کند. انبوه گردشگرانی که در سالیان اخیر مقاصد تاریخی-فرهنگی را برای سفر برگزیده‌اند و آن‌ها که از فراگیری تاریخ در کتاب‌های مدرسه، خسته و دل‌زده شده‌اند، همین را می‌خواهند: مواجهه‌ای لذت‌بخش با تاریخ! برای ما، هر سفر بهانه‌ای است برای آشنایی با پاره‌هایی از تاریخ و هر سفر، روایتی دارد و روایتگری.»
در ادامه هم آمده: «بسیار پژوهش کرده‌ایم تا برنامه‌های گردشگری را برپایه روایت‌های تاریخی طراحی کنیم و شماری از بهترین کارشناسان و پژوهشگران تاریخ، باستان‌شناسی، انسان‌شناسی، هنر و معماری و… را دعوت کرده‌ایم تا در سفرها همراهمان شوند و روایتگر تاریخ سرزمینمان باشند.»
کارشناسان و مدرسان گروه «مشق تاریخ» هم عبارتند از: فرزانه ابراهیم‌زاده، بهنام ابوترابیان، حمیدرضا حسینی، رضا شیرازیان، نوشاد رکنی، آگیتا محمدزاده، مریم میرزایی و حمید وکیل‌باشی.
