به گزارش اصفهان زیبا؛ مراکز فرهنگی از ابزارهای مهم و تأثیرگذار در حوزه فرهنگ به شمار میروند. این مراکز با هدف ارائه خدمات فرهنگی ایجاد شدهاند و بسته به سیاستگذاریها و اهدافی که برای آنها مشخص کردهاند به ارائه خدمات میپردازند.
یک مرکز فرهنگی میتواند یک مدرسه، دانشگاه، کتابخانه، خانه فرهنگ، فرهنگسرا یا حتی یک مسجد باشد و در چهارچوب تعریف ما قرار گیرد. اگر بخواهیم تعریفی از یک مرکز فرهنگی ارائه دهیم شاید سادهترین شکل آن چنین باشد: «مکان یا محلی که در آن خدمات فرهنگی تولید و عرضه میشود.» بنابراین تعریف یک مرکز فرهنگی شامل سه رکن اساسی است که عبارتاند از: مکان یا محل مناسب برای تولید و عرضه خدمات فرهنگی، امکانات موردنیاز، منابع انسانی.
مکان یا محل مناسب: یک مرکز فرهنگی باید شرایط و شأنیت لازم برای تولید و عرضه خدمات فرهنگی را داشته باشد. این شرایط باید متناسب با اهداف تعیینشده و نوع خدمات باشد. نقص، کمبود یا نبود شرایط متناسب خللی جدی در ارائه خدمات به وجود خواهد آورد. علاوه بر اینها معماری مکان باید بتواند به لحاظ معنوی تأثیر خود را بگذارد. معماری ساختمانها باید قادر باشند مخاطب را در درون خود بکشند و مکمل فعالیتهای انجامشده باشند (بهعنوان نمونه معماری بیشتر مساجد هماهنگ و منطبق با فعالیتهای مذهبی است).
امکانات: دومین رکن مراکز فرهنگی امکاناتی است که در فعالیتها و برنامهها مورداستفاده قرار میگیرند تا دسترسی به اهداف میسر شود. امکانات شامل ابزار و وسایل موردنیاز و پول و سرمایههای مادی است. بدون در اختیار داشتن امکانات و وسایل، امکان دستیابی به خواستهها و اهداف، مشکل و گاه ناممکن است.
منابع انسانی: امروزه منابع انسانی مهمترین سرمایه هر سازمان را تشکیل میدهند. منابع انسانی قادر خواهند بود سازمان را پویا و پیشرو کنند؛ همچنان که میتوانند سازمان را با شکست روبهرو سازند. اهمیت منابع انسانی در سازمانهای تولیدی، خدماتی و صنعتی کاملا مشهود است. بدیهی است اهمیت منابع انسانی در سازمانهای فرهنگی و مراکز فرهنگی دوچندان خواهد بود؛ چراکه مراکز فرهنگی تنها و تنها با انسان سروکار دارند و چیزی جز انسان و تعامل با او و تأثیرگذاری بر او مفهومی نخواهد یافت. منابع انسانی مراکز فرهنگی یا همان کارگزاران امور فرهنگی باید خود از جنس فرهنگ بوده، با فرهنگ مأنوس باشند، با فرهنگ زیسته و با آن رابطهای دوسویه داشته باشند.
برای بررسی علل و دلایل موفقیت یا ناکامی یک مرکز فرهنگی پیش از بررسی و کاوش هر علتی باید به منابع انسانی آن مرکز نگاه واقعبینانه داشت. اگر یک مرکز در دل خود نیروهای انسانی با مشخصههای فرهنگی داشته باشد، در موفقیت و تأثیرگذاری آن مرکز تردید نکنیم؛ همانگونه که مراکزی که فاقد نیروهای کارآمد فرهنگی در درون خود هستند، به کامیابی مورد انتظار دسترسی نخواهند داشت و این مهمترین معضل و نارسایی مراکز فرهنگی در کشور است. در جهان امروز که تخصص حرف اول را در واگذاری و انجام امور میزند، واگذاری امور فرهنگی به افراد غیرمتخصص آسیبهای جدی به ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه زده است. حساسیتی به هنگام بیماریهای جسمی برای افراد وجود دارد که آنها را به سمت پزشکان متخصص و فوق تخصص سوق میدهد؛ اگر این حساسیت که در مشاغل غیرفرهنگی وجود دارد و مسئولان را ملزم میکند برای فعالیتهای حوزه نیرو از تحصیلکرده برق و برای امور ساختمان از دانشآموخته عمران و ساختمان و برای امور اقتصادی از تحصیلکرده اقتصاد بهره ببرند و به آنها اعتماد کنند و در حوزه فرهنگ هم امور به دست چهرههای متخصص در امور فرهنگی قرار میگرفت، مسلما بخش قابلتوجهی از نارساییها و آسیبها مرتفع میشدند.
این ابزارهای مهم امروز به یکی از مشکلات اکثر مراکز فرهنگی دولتی و خصوصی تبدیل شدهاند. در روزنامه «اصفهان زیبا» چندین بار به این نیازی که مانع فعالیت بهتر مراکز فرهنگی دولتی و خصوصی در مرکز استان شده بود پرداختیم. این بار به بررسی سه مجموعه فرهنگی حضرت زهرا (س)، سفیران عشق و پایگاه بسیج خواهران مطهره در رابطه با برنامههایی که در دهه دوم محرم ماه داشتهاند، میپردازیم تا جویای این موضوع باشیم که آیا مراکز فرهنگی که در حاشیه شهر قرار گرفتهاند نیز دچار چنین مشکلی هستند یا خیر.
منطقه محروم توجه بیشتری میطلبد
مجموعه فرهنگی حضرت زهرا (س) در خیابان زینبیه، محله سودان قرار دارد. در رابطه با عملکرد و برنامههای این مجموعه با زینب رضایی، مدیریت داخلی خواهران به گفتوگو پرداختیم. رضایی در ابتدا درباره چگونگی تشکیل این مجموعه فرهنگی صحبت کرد: مجموعه فرهنگی حضرت فاطمه الزهرا (س) از سال ۷۴ شروع به کار کرد، اما نه به گستردگی الان. در یک خانه ۹۰ متری اجارهای، مجموعه شروع به کار کرد. در مسجد محل هم مجموعه فعالیت میکرد. چندسالی هم کلاسهای مجموعه، در یکی از مدرسهها برگزار میشد، تا اینکه شرایطش جور شد و این محل را خریداری کردند (البته بهصورت قسطی و با کمکهای مردمی).
این مجتمع یک سازمان مردمنهاد است و هیچ پشتوانه مالی خاصی ندارد. بعد از خریداری محل اولیه این مجموعه، دوسه تا خانه نزدیک مجموعه هم خریداری و بعد دوباره مجموعه بازسازی شد تا به صورت حال حاضر درآمده است. حدود ۱۱ سال است که با این مجموعه همکاری دارم و قبل از من عزیزانی بودند که با مجموعه همکاری میکردند. مردم این منطقه بیشتر قشر محروم جامعه را تشکیل میدهند؛ اینجا را ساختد تا بچههای این محله از نظر اعتقادی و آموزشی و… رشد کنند، چون واقعا نیاز این محله است.
اولین کسانی که اینجا را تأسیس کردند حدود پنج نفر بودند. همسرم آقای محمود کشانی از همان اوایل پیگیر مجوز این مجموعه بودند و بالاخره بعد از پیگیریهای مکرر مجوز این مجموعه را از سازمان تبلیغات اسلامی گرفتند و مجموعه راهاندازی شد. اینجا به نام خودشان ثبت شده است و الان هم مسئول اصلی ایشان هستند. البته ثبت این مجموعه به نام سازمان تبلیغات خورده است؛ اما عملا کمک مالی از آنجا دریافت نمیکنیم.
او در ادامه شروع به تشریح برنامههای مجموعه کرد و گفت: مجموعه ما شامل سهطبقه است؛ طبقه پایینش سالن ورزشی است. طبقه همکف مال برگزاری مراسمهای اعیاد و جشن است. در طبقه بالا کلاسهایی است که برای مردم محل میگذاریم.اوج کلاسهای ما در تابستان است. کلاسها در زمینههای مختلف ازجمله عقیدتی، آموزشی و هنری برگزار میشود. البته در طول سال هم کلاس داریم. مثلا یک کلاس دائمی داریم که کلاس قرآنی است و دوشنبهها و چهارشنبهها برای خانمها برگزار میشود. دو تا مراسم برای عموم داریم که یکی سهشنبهشبها و یکی جمعهها صبح است. سهشنبهشبها، دعای توسل و سخنرانی داریم و جمعه صبحها، دعای ندبه. یک هیئت دانشآموزی هم داریم که هر هفته چهارشنبه برگزار میشود.
مدیریت داخلی خواهران در رابطه با برنامههایی که در دهه دوم محرم داشتند بیان کرد: برنامههایی که در محرم داشتیم شامل 12 شب روضه است. این 12 شب روضه از روز سوم محرم آغاز شد و تا سوم امام حسین (ع) ادامه داشت. در کنار این روضه یک خیمه نوجوان و مهدکودک برای بچهها نیز داشتیم. در مهدکودک مربی مهد در راستای موضوع هر شبی که روضه خوانده میشد، برای بچهها داستان همان شب را بیان میکرد؛ سپس کودکان به نقاشی و بازی میپرداختند. برنامه خیمه نوجوان مخصوص دختران است که در این برنامه به مفهوم زیارت عاشورا میپرداختند.او بر این موضوع تأکید داشت که همه برنامهها توسط خود نوجوانان و جوانان با نظرات مسئولان صورت گرفت.
رضایی هدف برگزاری از این برنامه در محرم را با توجه به نیازسنجی که در منطقه صورت گرفته بود دانست؛ چراکه بیان کرد: در این منطقه برنامههای فرهنگی و مذهبی کمتری داشتیم. وجود مجموعه ما برای برگزاری این برنامهها مفید واقع شد. اکثر مساجد خیابان زینبیه هیئت دارند و کمتر کسی میتواند از متن دهه استفاده کند. خیلی از خانوادههای این منطقه به دلیل مشکلات مالی برای رفتن به مناطق دیگر شهر برای استفاده از روضه با مشکل مواجه بودند و ما این مشکل را با برگزاری روضه در مجموعه تلاش کردیم بهبود ببخشیم. هر شب نزدیک به 500 نفر جمعیت داشتیم و مردم منطقه از مراسم خیلی استقبال کردند.بالاخره به مطرح کردن سوالی که دغدغه اصلی بود رسیدیم و از او خواستم تا چگونگی تأمین منابع مالی و امکانات مراسمی را که در محرم برگزار کردند، بیان کند. اینجا بود که نقدکردن او شروع شد و گفت: اکثر هزینهها به عهده خود مجموعه است. ما در این منطقه با دو چالش مواجه هستیم؛ یکی ضعیف بودن وضعیت مالی خانوادهها برای کمک به مجموعه سبب شده تا برای ارائه خدمات از آنها پولی دریافت نکنیم. دوم اینکه برای مخارج برنامههای خود بانی محدود است و خیلی کم کمک میشود.
چندین بار برای کمک گرفتن به مراکز دولتی مراجعه کردیم؛ اما تا کنون هیچ مساعدتی صورت نگرفتهاست. این وضعیت در صورتی است که در این منطقه مردم از نظر مالی بسیار ضعیف هستند و برخی حتی غذایی برای خوردن ندارند. در محرم توانستیم با برگزاری مجالس روضه امام حسین (ع) یک وعده غذای گرم در اختیار این افراد قرار بدهیم.
دریافت حال خوب با فعالیتهای فرهنگی
مجموعه فرهنگیهنری سفیران عشق واقع در ملک شهر بهارستان غربی است که به گفتوگو با مجتبی حسینخانی مدیریت اجرایی مجموعه پرداختیم.
حسینخانی در ابتدای گفتوگو به فعالیتهای ابتدایی مجموعه پرداخت. مؤسسه در ابتدا با بچههای مبتلا به سرطان آغاز شد. نیت ما در ابتدا بچههای سرطانی بود و در روزهای دوشنبه برای شاد کردن دل بچههایی که بیمار بودند به بیمارستان امام حسین (ع) میرفتیم. کمکم با انجام برنامه شاهد کودکان و نوجوانانی بودیم که بیماری سرطان نداشتند و بیماریهای دیگری داشتند. ما متوجه شدیم که این کودکان و نوجوانان نیز نیاز به یادگیری هنر دارند؛ پس شروع کردیم به آموزشهایی همچون گویندگی، بازیگری، نقاشی، نویسندگی و… . زمانی که در این حوزه وارد شدیم، در محله بهرامآباد شاهد بچههایی بودیم که توانایی مالی برای شرکت در کلاسهای مختلف نداشتند؛ پس کار را گسترش دادیم تا کودکان و نوجوانان آن منطقه هم بتوانند از برنامههای فرهنگی مجموعه بهرهمند شوند.
از او خواستم تا هدفی را بیان کند که سبب شد این فعالیتها را شروع کنند و او پاسخ داد: ما به دلیل اینکه اکثر کودکان و نوجوانان زمانی که به بیماری مبتلا میشوند منزوی و گوشهگیر میشوند وارد چنین کاری شدیم. این منزوی شدن کودکان و نوجوانان به دلیل مدت زیادی است که در بیمارستان سپری کردند و ارتباط آنها بسیار محدود شده است.
مدیریت اجرایی سفیران عشق برنامههایی راشرح داد که در حال حاضر انجام میدهند و گفت: اکنون تجهیزات بهروز را در هلالاحمر کاشانی قرار دادیم تا ادامه برنامههای خود را از طریق حوزه توانبخشی و حوزه داوطلبان هلالاحمر نیز انجام دهیم.
در این مسیر یک فیلم پنجدقیقهای و یک تئاتر رادیویی بهوسیله بچههای نابینا ساختیم که اکران شد. این برنامه سبب شد کودکان و نوجوانان نابینا که منزوی و گوشهگیر بودند، درددل خود را بهصورت یک داستان روایت کنند. از بین بچههای بیمار و سالم نیز یک تئاتر ساختیم تا نشان دهیم هیچ اتفاقی رخ نداده و شما از یکدیگر جدا نیستید.چندین کار رادیویی برای بچههای نابینا انجام دادیم؛ بهعنوانمثال کتابهای صوتی تولید کردیم؛ چراکه هزینه بریل بسیار بالاست و با این روش با هزینه کمتر، این امکان را در اختیار این کودکان و نوجوانان قرار دادیم.
بچههای نابینا در رادیو داستانهای انگیزشی بیان میکردند و علاوه بر بهرهمندی حال خوب برای خودشان مردم نیز شاهد انگیزه و امید این بچهها بودند.
از او خواستم برنامههایی را که در دهه دوم محرم داشتند، بیان کند و او شروع کرد به شرح برنامهها؛ در دهه دوم محرم برنامه تئاتر داریم. در این تئاتر یکی از بچههای نابینا دلنوشته خود را برای امام حسین(ع) بیان میکند؛ همچنین یک سرود موزیکال از اقدام بچههای بیمار و سالم تهیه کردیم و بچهها این برنامه را در سطح شهر برگزار کردند.
نمایشی با عنوان «چشمان زیبای ساناز» داریم. ساناز از حال خوب و عشقش به امام حسین (ع) میگوید و در انتها سیره امام حسین (ع) گفته میشود و داستان به خرابه شام میرسد. هدف از این کار این بود که نشان دهیم راه امام حسین (ع) کمک به دیگران به هر صورتی بود. اگر کسی توانایی مالی ندارد، میتواند از تواناییهای دیگر خودش استفاده کند؛ بهعنوانمثال یک نقاش بهصورت رایگان به کودک کار آموزش نقاشی بدهد. این شعار ماست چراکه میگوییم اگر علیاصغر (ع) نتوانست شمشیر در دست بگیرد با توان دیگری از پدرش حمایت کرد، حضرت زینب (س) به یک صورت و حضرت اباالفضل (ع) نیز به یک صورت دیگر این کار را انجام دادند. راه امام حسین (ع) به ما میگوید که هرکس با هرتوانی میتواند به مردم کمک کند.
حضور پرشور بچهها برای شرکت در برنامهها به ما نشان داد که این کار به چه اندازه برای کودکان و نوجوانان باارزش واقع شده است. اینکه کودکان و نوجوانان به عشق امام حسین (ع) و فعالیت برای امام حسین (ع) دور هم جمع میشوند و از عشقی که از امام حسین (ع) در دلشان نهادینه شده بود سخن میگفتند بسیار ارزشمند بود.
از مبارکه و سایر شهرستانها مردم مسافت طولانی را طی میکردند تا از برنامههای کودکان و نوجوانان سفیر عشق استفاده کنند. علت این اتفاق این بود که برنامههای محرم علاوه بر معنویت برای مردم کارکرد علمی هم به همراه داشت.
حسینخانی معادله افکار من را به هم ریخت؛ چراکه او با یک نیت قلبی کار را شروع کرده بود. هرجایی که نیاز به امکانات و منبع مالی داشتند خود او برای کودکان این نیاز را رفع میکرد. علاوه بر آن نیت پاک قلبی او سبب شده بود تا مربیانی دلسوز بهصورت رایگان در سفیران عشق فعالیت کنند.
نوبت همکاری مسئولان چه زمانی است؟
پایگاه بسیج خواهران مطهره که در حسینیه محمودآباد واقع در خیابان محمودآباد، خیابان آسمان، خیابان شهید مطهری است، به مسئولیت طیبه عبدلی، یکی دیگر از مراکزی است که فعالیتهای فرهنگی، عقیدتی و… انجام میدهند. در این راستا به گفتوگو با خانم عبدلی پرداختیم.او سخنش را با تشریح فعالیتهایی که داشتند آغاز کرد: در زمینه فرهنگی، سازندگی محل، عقیدتی، برگزاری نمایشگاههای گوناگون، برگزاری یادواره شهدا، برگزاری کلاسهای گوناگون در زمینههای علمی، هنری و فرهنگی، برنامههای اردویی و….. فعالیت انجام میدهیم.از او درخواست کردم تا برنامهای که در دهه دوم محرم داشتند را شرح دهد.
او بیان کرد: در دهه دوم محرم برنامهها با کمک نوجوانان، جوانان و مسئولان انجام شد؛ برنامههایی از جمله برگزاری زیارت عاشورا، حدیث کسا و ختم نادعلی را صبحها در حسینیه برگزار میکنیم. به نیابت از هر شهید از ابتدای محرم هر هفته ختم قرآن برگزار میکنیم. ازآنجاییکه محله بومی است فعالیت در پایگاه علاوه بر برکات فردی و آموزشی در محرم و غیر از این ماه سبب صلهرحم نیز میشود و مردم از برنامهها استقبال خوبی داشتند. همچنین خانوادهها با کمک هم به تأسیس موکب پرداختند. در این موکبها پایگاه جوانی جمعیت را در کنار برنامههای مذهبی داشتیم. در این پایگاه طرح مسابقه و معرفی کتاب داشتیم. در موکب تبلیغ چهره به چهره در جهت افزایش تعداد فرزندان صورت میگرفت. پایگاه برادران نیز فعالیتهای جداگانهای داشتند.
از عبدلی سؤال کردم آیا برای اجرای برنامهها در محرم با مشکلی مواجه بودید و او پاسخ داد: ما اینجا با کمبود امکانات و مشکلات مکانی که در آن فعالیت میکنیم روبهرو هستیم. فقط نیمی از حیاط حسینیه آسفالت شده است. آشپزخانه از مکان برگزاری مراسم در فاصله دوری قرار گرفته است؛ اما مردم با عشق به شهدا این مشکلات را نادیده میگیرند و به فعالیتهای خود ادامه میدهند. البته چند سال است مشکلات را با هیئتامنا و شورای محل در میان گذاشتیم؛ اما هیچ پیگیری صورت نگرفته است.
استان اصفهان از مرکز تا حاشیه سرشار از مجموعههای فرهنگی با افراد دغدغهمند و فعال است. تنها درخواست آنها برای انجام فعالیت بهتر و برداشتن گامهای بزرگتر مساعدت مسئولان در رابطه با امکانات و مشکلات مالی است.
