کودکان به ظاهر شهروندانی بی‌کنش و بی اثرگذاری در شهر هستند؛ اما به واقع آنچه در ذهن و اندیشه آن‌ها در حال شکل‌گیری و جریان است، خط سیر اصلی آینده شهر را تعیین می‌کند. کودکان شاد و امیدوار، آینده‌ای شاد و پربار برای شهر در سر می‌پرورند و کودکان مأیوس و تهی از خلاقیت، سرانجامی به‌جز ناکامی و سکون برای شهر رقم نمی‌زنند. این جمله مرسوم که «کودکان آینده‌داران یک سرزمین هستنــد» واقــعیتــی مــحض است؛ بنابراین نادیده‌انگاشتن کیفیت زندگی این کوچک‌زنان و مردانِ امروز معنایی به‌جز اهمیت‌ندادن به کیفیت زندگی شهروندان یک شهر در آینده ندارد.
سمپوزیوم بین‌المللی آرمان‌شهر کودکان نیز با این رویکرد که تا رسیدن به شهر آرمانی کودکان چقدر راه داریم و اصلا ویژگی‌ها و مختصات چنین شهری چیست و چگونه حاصل می‌شود، برگزار شد. افراد مختلفی در این رویداد به سخنرانی پرداختند و ایده‌ها و نظراتشان را درباره این موضوع بیان کردند. یکی از این افراد «محمود عباسی»، عضو شورای عالی سمپوزیوم و معاونت حقوق بشر و امور بین‌الملل وزارت دادگستری، بود که اجرای ایده آرمان‌شهر کودکان در ایران را یک ضرورت جدی دانست؛ سپس با اشاره به کشتار کودکان و نوجوانان در حملات اخیر صهیونیست ها به فلسطین، از مجامع بین‌المللی خواست تا درباره این فاجعه ساکت نمانند و صدای اعتراض خود را به گوش جهان برسانند.
بعد از آن «مهدی مظاهری»، عضو شورای عالی سمپوزیوم و دبیرکل کمیته ملی اسکان بشر ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران، ضمن برشمردن برخی از ویژگی‌های آرمان‌شهر کودکان همچون امنیت، ایمنی، سلامت و… یادآوری کرد معضلات کودکان کار، خشونت فیزیکی، آسیب‌های روانی، عدم امنیت و ایمنی، آلودگی‌های محیطی و… از مصادیق بارز معضلات کودکان در جهان و ایران است؛ چنانکه کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد نیز می‌گوید کودکان باید دارای فضای مناسب شهری، فرصت لازم و کافی برای حضور در جامعه، آموزش و بازی باشند و شرایط حضور آن‌ها در خارج از خانه فراهم شود؛ چراکه همه این امور لازمه رشد کودک هستند.
کودکان از فضای کالبدی شهر چه می‌خواهند؟
شــایــد شمــا هم مــثــل خیــلی از کودکان دهه‌های پنجاه و شصت خاطرات خوبی از بازی و هیاهو در کوچه یا بن‌بست محل زندگی‌تان داشته باشید. جالب است بدانید کــه کــودکان دهـــه‌هـــای هـــفــتــاد و هشتاد با چنین خاطراتی بیگانه هستند و به جای آن به‌خوبی به یاد دارند که در چهاردیواری تنگ و محصور آپارتمانشان مشغول بازی‌های کامپیوتری بوده‌اند و تنها هم‌بازی‌شان هم احتمالا پدر یا مادرشان بوده است! آنچه خواندید ترسیمی کلی از معضلات کودکان امروز نیز هست، کودکانی که امکان برقراری ارتباط با کالبد شهر را ندارند و ذهن آن‌ها فرصت ایجاد پیوند و دوستی با خیابان و کوچه و بن بست و محله را پیدا نکرده است. این موضوع در پنل تخصصی «برنامه‌ریزی و امکان شهری پاسخگویی به نیاز کودک» مورد تحلیل قرار گرفت و محسن کرمی، غزال راهب و محمدمهدی مظاهری به بررسی آن پرداختند. آنچه بیان شد این بود که به گواه تاریخ تا امروز شهرها بر اساس معیارهای مردانه و گاهی هم معیارهای زنانه ساخته شده‌اند و در این میان، کسی به این فکر نکرده که پس آرمان‌شهر کودکان چه می‌شود؟! از دیگر موضوع‌های مطرح‌شده در این پنل این بود که کالبد و فضای شهرهای امروز به‌رغم اینکه اماکن مختلفی همچون پارک‌ها، زمین‌های بازی و… را برای کودکان فراهم کرده‌اند، زمینه رشد عنصر خلاقیت را تا حدی از آن‌ها گرفته‌اند و صرفا به فکر سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت کودکان بوده‌اند.
سلامت و آموزش ارکان اصلی آرمان‌شهر کودکان
بعد از آن نوبت به پنل تخصصی یونسکو با موضوع «آموزش و سلامت کودکان در شهر» رسید تا مریم شعبان عضو کرسی یونسکو توسعه و سلامت دانشگاه تهران، رایحه مظفریان و فاطمه پیغمبری از فعالان حوزه آموزش کودک به تبادل‌نظر درباره آن بپردازند.
اینکه در ایران هنوز تعریف مشخصی از بازه سنی کودکی وجود ندارد و برآورد کلی آن از قبل از تولد تا 18سالگی لحاظ می‌شود،از موضوع‌های مطرح‌شده در این پنل بود؛ همچنین مطرح شد تا وقتی کیفیت زندگی کودکان از حیث سلامتی و آموزش ارتقا نیابد، نمی‌توان سخن از آرمان‌شهر به میان آورد. در این میان معضلاتی همچون کودکان کار، کودک‌کشی، کودک‌آزاری، تنبیه و تعرض به کودکان، آزارهای جسمی، تفاوت‌های تربیتی، نگاه‌های تبعیض‌آمیز میان کودکان دختر و پسر و… نیز بر ایجاد فاصله میان یک جامعه با آرمان‌شهر کودکان می‌افزاید.
روایت کودکان و نوجوانان اصفهانی از آرمان‌شهر کودکان
یکی از اقدامات قابل توجه مدیریت شهری اصفهان، راه‌اندازی شورای مشورتی کودکان و نوجوانان اصفهان در راستای شهر دوستدار کودک است که از فروردین‌ماه سال جاری فعالیت خود را آغاز کرده است. این شورا با شرکت در سمپوزیوم بین‌المللی آرمان‌شهر کودکان به طرح برخی از ایده‌ها و نظرات کودکان و نوجوانان درباره انتظارهایشان از شهر اصفهان پرداخت.
زهرا صادقی، عضو هفده‌ساله شورای مشورتی کودکان و نوجوانان اصفهان، درباره روند شکل‌گیری این شورا گفت: «این شورا از دو گروه کودک و نوجوان تشکیل شده که هر کدام در رده سنی خود مطالبات هم‌سن‌وسال‌هایشان را پیگیری و دنبال می‌کنند.»
رضا کبیری و کیانا ولی‌خانی، از دیگر اعضایی بودند که داشتن هوای پاک، ایجاد دیوارهای نقاشی در پارک‌ها، اجرای نمایش‌های عروسکی در شهر، اعطای هدیه به کودکان در مساجد برای تشویق به نماز خواندن، آموزش مهارت‌های اجتماعی در فرهنگ‌سراها، آموزش نحوه استفاده از تلفن همراه و مدیریت فضای مجازی، ایجاد فضاهای شاد و بانشاط برای بازی و مهم‌تر از همه این‌ها، جاری‌شدن آب در رودخانه زاینده‌رود را از حقوق کودکان و نوجوانان اصفهان دانستند.
اصفهان؛ شهر دوستدار کودک
پایان‌بخش این سمپوزیوم اما، پنل تخصصی شهر دوستدار کودک بود که با حضور دو تن از اعضای شورای شهر اصفهان و دو تن از مدیران ارشد شهری برگزار شد. «فریده روشن»، رئیس کمیسیون فرهنگی و ورزشی شورای اسلامی شهر اصفهان و عضو شورای راهبردی سمپوزیوم آرمان‌شهر کودکان، به عنوان آغازگر این پنل تخصصی به اجرای طرح شهر دوستدار کودک در اصفهان به صورت پایلوت و از دو سال قبل اشاره و تأکید کرد که اصفهان بعد از تلاش‌های دوساله، موفق به دریافت نشان شهر دوستدار کودک از سوی یونیسف شد.
او ادامه داد: «توجه و تمرکز مدیریت شهری و شورای شهر در برنامه‌ریزی‌ها و در مرحله اجرایی بر رسیدن به همه مولفه‌های مهم شهر دوستدار کودک در اصفهان قرار گرفته است؛ چنانکه امسال بودجه چشمگیری نیز برای پروژه شهر دوستدار کودک، برنامه‌های زیرساختی و عمرانی آن در نظر گرفته شده است تا بتوانیم آینده بهتری را برای کودکان این شهر رقم بزنیم.»
پس از آن، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر اصفهان به ایراد سخن پرداخت و تأکید کرد که موضوع شهر دوستدار کودک از ابتدای دوره پنجم شورای اسلامی شهر اصفهان در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفت. پیوستن ایران به کنوانسیون حقوق کودکان در گذشته نشان می‌دهد که این موضوع از دوره‌های قبل مورد توجه بوده است.»
«شیرین طغیانی» التزام به رعایت قوانین و ضوابط مرتبط با شهر دوستدار کودک را نه فقط وظیفه مدیریت شهری، بلکه رسالت همه نهادها دانست و از ضرورت اجرای عدالت در توسعه خدمات و امکانات شهری برای کودکان سخن گفت. به گفته او، در اجرای برنامه‌های شهر دوستدار کودک نمی‌توان یک رویکرد کلان و یکسان برای همه شهرها داشت. شهری مانند اصفهان با سابقه تاریخی و فرهنگی و فضای مذهبی حاکم اقتضائات خاصی دارد؛ چه‌بسا دختران نوجوان در بسیاری از فضاهای ایجاد شده شرایط استفاده از خدمات موجود را نداشته باشند. بنابراین باید در برنامه‌ریزی‌ها حتما به این نکته توجه شود.
او شهر دوستدار کودک را شهری امن برای کودکان و والدین دانست و بیان کرد: «در چنین شهری کودکان می‌توانند به تنهایی از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند و ناهنجاری‌های اجتماعی تهدیدگر آن‌ها نیست. در چنین شهری تنها کودکان مناطق برخوردار و مرکزی بهره مند از خدمات نیستند، بلکه در مناطق کمترتوسعه‌یافته هم کودکان از امکانات بهره‌مند می‌شوند.»
معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان و رئیس شورای اجرایی شهر دوستدار کودک اصفهان، سخنران دوم این پنل بود که درباره نقاط قوت و ضعف قوانین در فرایند اجرایی شهر دوستدار کودک سخنانی را بیان کرد. «احمد حسینی‌نیا» گفت: «امروز با موضوع مهمی به نام توسعه پایدار درزمینه شهرسازی روبه‌روییم و متأسفانه تغییر تراکم، تغییر کاربری اراضی شهری، مهاجرت و افزایش جمعیت؛ شهرهای ما را با تغییراتی جدی روبه‌رو کرده است؛ بنابراین به دنبال این هستیم که شهر محیطی زیست‌پذیر و بادوام باشد تا فضای برابری را برای شهروندان محقق کند.» او یکی از عوامل مهم در این زمینه را ضوابط و مقررات شهرسازی که موجب ایجاد انتظام در شهرها می‌شوند، دانست و شرح داد: «برای تحقق اهداف و آرمان‌های توسعه پایدار نیازمند ضمانتی هستیم که می‌تواند همین مقررات باشد. با این مقدمه وقتی به شهر دوستدار کودک نگاه می‌کنیم، می‌بینیم عملا پروسه‌ای که طی می‌شود، نیاز به ضوابط و مقررات دقیق‌تری دارد تا از موازی‌کاری‌ها و عدم هماهنگی و همکاری برخی از ساختارهای مرتبط کاسته شود.»
به گفته او، شهر دوستدار کودک شهری حق‌مدار است و هرچه در بافت شهری قرار دارد، به طور مساوی در اختیار همه کودکان است. بنابراین نظارت بر مقررات و ضوابط باید به سمت حفظ امنیت و سلامت کودکان و برود. حسینی‌نیا کاربرد رنگ و نقش‌های جذاب در فضاسازی شهری را موضوع مهم دیگری دانست که حق شادی کودکان را به دنبال دارد.
او اضافه کرد: «در شهرداری اصفهان و شورای اسلامی شهر این باور وجود دارد که شهر بستر تحقق حقوق شهروندی است و این حقوق در حوزه کودکان به‌عنوان بخش لاینفک حقوق شهروندی و حقوق بشر به‌شمار می‌رود؛ بنابراین باید رویکردهای سنتی و متداول ناظر بر اداره شهر و خدمات شهر به سمتی برود که با استانداردهای شهر دوستدار کودک منطبق باشد؛ تا نه‌فقط شهر دوستدار کودک در مرزهای داخلی، بلکه در بعد فرامرزی هم به عمل دربیاید.»
او خاطرنشان کرد: «در 1397 سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌ها مجموعه ضوابط و ویژگی‌هایی را برای شهر دوستدار کودک ابلاغ کرد که در آن بر فضای بازی و شعاع دسترسی به این فضاها تأکید شده است؛ چنانکه عملا قوانین و مقرراتی که در حال حاضر موجود است، بخشی از مسائل ما را در حوزه شهر دوستدار کودک هموار کرده است؛ اما باید مطالعات دقیق‌تری در این حوزه انجام شود.»
او با اشاره به راه‌اندازی شورای مشورتی کودکان در فروردین ماه سال جاری گفت: «امیدواریم با همکاری این شورا و طرح‌های بالادستی مقرراتی را به مراجع قانونی پیشنهاد بدهیم که بر اساس آن بتوانیم نقاط ضعف در این حوزه را برطرف کنیم.» معاون شهرسازی و عمران شهرداری اصفهان تصریح کرد: «چشم‌انداز برنامه اجرایی شهر دوستدار کودک این است که اصفهان به‌عنوان شهر دوستدار کودک برای شکوفایی استعدادهای کودکان اقدام کرده و فضاهای قابل دسترس برای کودکان را ایجاد کند. این امر مهم در برنامه پنج‌ساله اصفهان 1405 نیز لحاظ شده است. چنانکه توجه به عدالت فضایی از ارکان مهم این برنامه است.»
پس از آن نوبت به معاون فرهنگی شهرداری اصفهان و رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان رسید تا دراین‌باره سخن بگوید. «محمد عیدی» اظهار کرد: «شورای محترم شهر اصفهان مصوباتی را بر مبنای تحقق شهر فرهنگی با ســـه شاخصه زیست‌پذیری، حیات‌محوری و معناگرایی ابلاغ کرد که برای تحقق آن نیازمند توسعه پایدار شهری هستیم و این دقیقا به معنای توسعه‌ای است که بر اساس شاخص‌های زیست بومی شکل می‌گیرد.»
او افزود: «ما در حوزه توسعه پایدار دو رویکرد داشتیم: یکی اینکه، کودکان را به معنای اخص موضوع توسعه پایدار بدانیم و دوم اینکه، تلقی ما این باشد که کارگزاران توسعه پایدار هم خود کودکان باشند. در این رویکرد مدیریت شهری باید سخن کودکان را بشنود و با آن‌ها برنامه شهری را محقق کند. بنابراین از ابتدا شهرداری را به عنوان یک نهاد خدماتی تلقی نکردیم، بلکه یک نهاد اجتماعی مهارت‌افزا و توان‌افزا دانستیم و در این راستا حوزه‌های تخصصی خودمان را در بخش کودک و نوجوان در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و تفریحی در خدمت پروسه شهر دوستدار کودک قرار دادیم.» او اجرای پروژه «کلاس شهر» با حضور 70هزار کودک دبستانی را ازجمله طرح‌های مهم در راستای مهارت‌افزایی کودکان دانست و بیان کرد: «در بخش فرهنگی نیز برنامه “به وقت نوجوانی” را دنبال کردیم و مفتخریم که 1500 نوجوان در این برنامه به مهارت‌های تخصصی برای فعالیت‌های فرهنگی مجهز شدند؛ همچنین در حوزه‌های دیگر هم تسهیلگر فرایند ارتباطی کودکان اصفهان با کودکان سایر شهرها و دیگر کشورها بودیم؛ چنانکه کودکان اصفهان برای اولین‌بار در جشنواره شهرهای صلح‌جوی ژاپن و جاده ابریشم چین شرکت کردند و دارای رتبه شدند.»
عیدی یادآوری کرد: «تاکنون 160 عنوان برنامه در راستای شهر دوستدار کودک داشته‌ایم و بالغ بر 100 عنوان برنامه دیگر به صورت هم‌بسته‌های این اهداف در حوزه‌های فرهنگی اجرا شده است.»
