پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری، نتایج پژوهشی است که خود آن پژوهش، حاصل سال‌ها تحصیل، مطالعه و تحقیق است. در جلسه‌های دفاع از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشجویان عموما ۳۰ تا ۴۰ دقیقه فرصت دارند آنچه را دسترنج دوران تحصیلشان است، ارائه دهند و بعد پاسخ‌گوی پرسش‌های استادان باشند. چند سالی است که در برخی دانشگاه‌های کشورهای خارجی رویدادی برای ارائه پایان‌نامه در مدتی کوتاه‌تر از حد معمول برگزار می‌شود و در سال‌های اخیر این مسابقات در ایران هم برگزار شده است.
ماجرا از استرالیا شروع شد. زمانی که ایالت کوئینزلند استرالیا(در شمال شرقی این کشور قرار دارد) درگیر خشک‌سالی سختی شد، مردم برای صرفه‌جویی در مصرف آب به تکاپو افتادند و در همین راستا تلاش کردند مدت زمان حمام رفتن خود را کاهش دهند. در سایت دانشگاه کوئینزلند استرالیا دقیقا ذکر نشده که این خشک‌سالی در چه دوره‌ای رخ داده است.
اما به‌نظر می‌رسد منظور، خشک‌سالی معروفی است که در سال‌های ابتدایی قرن ۲۱ استرالیا را درگیر کرد.مردم کوئینزلند برای اینکه مصرف آب را در حمام به حداقل برسانند، تصمیم گرفتند از زمان‌سنج‌های سه‌دقیقه‌ای پخت تخم‌مرغ استفاده کنند. آن‌ها این زمان‌سنج‌ها را به دیوار حمام می‌چسباندند تا مدت‌زمان دوش‌گرفتنشان بیش از سه دقیقه نشود. این موضوع در مصاحبه‌ای که سخن‌گوی خدمات شهری این ایالت در سال ۲۰۱۵ با The Sunday Mail داشته هم بیان شده است. میشل کول درباره سال‌های سخت خشک‌سالی می‌گوید: «قبل از خشک‌سالی میانگین زمان حمام حدود هفت دقیقه بود؛ اما در دوره خشک‌سالی به کمک زمان‌سنج‌ها مدت زمان حمام‌کردن به کمتر از چهار دقیقه کاهش یافت.»
در همین شرایط بود که ایده دفاع سه‌دقیقه‌ای به ذهن پروفسور آلن لاوسون، یکی از استادان دانشگاه کوئینزلند، رسید. اولین مسابقات دفاع سه دقیقه‌ای در سال ۲۰۰۸ در دانشگاه کوئینزلند و با حضور ۱۶۰ شرکت‌کننده برگزار شد. در حال حاضر و بعد از گذشت حدود ۱۲ سال از برگزاری اولین رقابت‌های دفاع سه‌دقیقه‌ای، سایت دانشگاه کوئینزلند می‌گوید این مسابقات در بیش از ۹۰۰ دانشگاه و در بیش از ۸۵ کشور جهان برگزار می‌شود.
پای دفاع سه‌دقیقه‌ای در سال‌های اخیر به ایران هم باز شده است. در سال ۱۳۹۵ جهاد دانشگاهی اولین دوره مسابقات دفاع سه‌دقیقه‌ای پایان‌نامه‌های دانشجویی را به‌عنوان بخش جنبی شانزدهمین دوره جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی برگزار کرد. در این رقابت‌ها دانشجویان باید طی سه دقیقه پایان‌نامه خود را برای هیئت داوران ارائه می‌کردند. داوران به شرکت‌کنندگان امتیاز می‌دادند و در نهایت سه نفر به مرحله پایانی راه می‌یافتند.
دومین دوره مسابقات ملی دفاع سه‌دقیقه‌ای ابتدا با مرحله استانی و مقدماتی آغاز شد. در این مراحل ۳۰۰ نفر شرکت کردند که از میان آن‌ها ۲۴ نفر به مرحله نیمه‌نهایی راه پیدا کردند و در نهایت سه نفر موفق به ورود به مرحله پایانی شدند.
سومین دوره این مسابقات از آبان ۹۷ در ۱۳ استان برگزار شد و به‌طور کلی ۴۰۰ دانشجو در آن شرکت کردند. مرحله نهایی این رقابت‌ها در اردیبهشت سال ۹۸ برگزار شد.
دفاع سه‌دقیقه‌ای در ایران با اقبال روبه‌رو شد. این را ورود نهادهای مختلف به این حوزه نشان می‌دهد؛ چراکه اخیرا صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران معاونت علمی ریاست‌جمهوری و ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری نیز جشنواره‌ای به نام پاناسه راه‌اندازی کرده‌اند.
به گفته رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران معاونت علمی و فناوری در این رویداد، دانشجویان می‌توانند محتوای پایان‌نامه خود را به گونه‌ای قابل‌فهم برای عموم در مدت زمان سه دقیقه ارائه کنند. به این ترتیب بخشی از پژوهش‌های انجام‌شده توسط دانشجویان قابل عرضه به جامعه می‌شود و گامی هم در توانمندسازی پژوهشگران جوان در جهت استفاده بهینه از فرصت‌های ارائه پژوهش و خلاصه‌سازی حداکثری برداشته می‌شود.
در همین راستا هفتمین دوره مسابقات ملی پایان‌نامه سه‌دقیقه‌ای در دو بخش موضوعی آزاد و ویژه با محوریت محیط‌زیست از سوی واحد انتشارات معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان برگزار شد. مرحله مقدماتی و استانی مسابقات ملی پایان‌نامه سه‌دقیقه‌ای، عصر روز 9 اسفند با حضور ۲۳ شرکت‌کننده از دانشگاه‌های مختلف اصفهان در دانشگاه اصفهان برگزار شد. در این دوره از مسابقه که از سوی انتشارات معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان برگزار شد، شرکت‌کنندگان در حضور داوران به ارائه و معرفی پایان‌نامه‌های خود در مدت زمان سه دقیقه پرداختند.
بر اساس معیارهای مدنظر داوران، ریحانه لقایی از دانشگاه صنعتی اصفهان به‌عنوان نفر اول، فاطمه قاسمی از دانشگاه اصفهان در جایگاه دوم و فاطمه قربانی از دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان به‌عنوان نفر سوم انتخاب شدند.
گفتنی است؛ مرحله نیمه‌نهایی و نهایی مسابقات ملی پایان‌نامه سه‌دقیقه‌ای در بهار ۱۴۰۲ از سوی سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی و به‌صورت متمرکز برگزار می‌شود. داوری این دوره از مسابقات را مهدی ژیان‌پور، رئیس جهاد دانشگاهی اصفهان؛ جواد راستی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان و مهدی خاشعی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان بر عهده داشتند. به همین مناسبت خبرنگار اصفهان‌زیبا با ریحانه لقایی، نفر برگزیده استانی این دوره از مسابقات به گفت و گو پرداخته است.
لطفا به‌طور مختصر خود را معرفی کنید و سوابق تحصیلی تان را بفرمایید.
ریحانه لقایی هستم؛ ورودی سال 88 دانشگاه صنعتی اصفهان، رشته مهندسی نساجی، گرایش تکنولوژی نساجی. در سال 92 بدون وقفه در مقطع کارشناسی‌ارشد و در سال 94 در مقطع دکتری همان رشته و گرایش به تحصیل ادامه دادم. در کنار تحصیل در مقطع دکتری به وظایف همسری و مادری نیز رسیدگی می‌کردم. تحت حمایت‌های همسرم توانستم پایان نامه دکتری‌ام را به سرانجام برسانم و همیشه ممنون و سپاسگزار او هستم؛ همچنین از استادان راهنمای خودم، آقایان دکتر سید مهدی حجازی و دکتر حسین فشندی.
اعضای هیئت‌علمی دانشکده مهندسی نساجی دانشگاه صنعتی اصفهان کمال تشکر را دارم. به علاوه جا دارد از معاونت تحقیق و توسعه شرکت مپنا و شرکت مهندسی و ساخت ژنراتور مپنا مراتب قدردانی خودم را اعلام کنم. شایان ذکر است که اشاره کنم از نتایج پایان‌نامه دکتری من تاکنون سه مقاله علمی در نشریات معتبر خارجی و دو مقاله همایشی ملی و بین‌المللی انتشار یافته است.
درباره موضوع پایان‌نامه و دلیل انتخاب این موضوع توضیح دهید.
موضوع پایان‌نامه من صنعتی است. امروزه تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر در دنیا در حال گسترش است؛ همچنین در کشور ما این موضوع در حال گسترش است. توربین‌های بادی ازجمله مواردی است که برای تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار مناسب است. پره‌های این توربین‌ها از مهم‌ترین قسمت‌های این توربین‌هاست که از سازه‌های کامپوزیتی الیافی تولید می‌شود. این سازه‌ها و این پره‌ها به خاطر شرایطی که در آن قرار دارند، عموما با ضربه‌های مختلف مثل برخورد پرنده‌ها، باران و تگرگ و برخورد اشیای دیگر، روبه‌رو می‌شوند. به همین دلیل استفاده از مواد مقاوم به این ضربه‌ها در توربین‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
در کشور ما کارخانه‌های مختلفی در این زمینه کار می‌کنند که یکی از آن‌ها مپنا (مدیریت پروژه‌های نیروگاهی ایران) است. پروژه پایان‌نامه من تحت حمایت مادی و معنوی شرکت مپنا بوده است. نقطه شروع پروژه از اینجا بود که چه کنیم این پره‌ها در برابر ضربه‌های غیرمترقبه مقاوم باشند. برای این کار از دو تقویت‌کننده استفاده کردیم. یکی، نانوذراتی که دوستدار محیط‌زیست هستند و هزینه تولید کم و در عین حال خواص مکانیکی مطلوب و همچنین قابلیت تولید در مقیاس صنعتی دارند که به آن‌ها نانو بلور سلولزی می‌گویند و دوم، الیاف توخالی پلی‌استر که ارزان و دردسترس است.
آیا این نانوذرات را خودتان تولید کردید یا پیش از آن در بازار بوده است؟
این نانوذرات به صورت صنعتی هم تولید می‌شود. اما تولید و سنتز مدل پیشنهادی را شخصا در آزمایشگاه دانشگاه انجام دادم؛ البته سال 94 که تولید اولیه این نانوذرات را به نتیجه رساندم، تا این اندازه فراگیر نبود.
آیا پروژه شما به‌صورت عملیاتی توسط مپنا یا دیگر واحدهای صنعتی مورد استفاده قرار گرفته است؟
تمام فرایند تولید نمونه‌های کامپوزیتی تحت نظارت این شرکت و در آزمایشگاه خود مپنا ساخته و تست‌های آن نیز در آزمایشگاه‌های مپنا انجام شد و به نظر می‌رسد در پروژه‌های آتی این شرکت مورد استفاده قرار گیرد.
مزیت طرح پیشنهادی شما نسبت به طرح‌های دیگر چیست؟
هم‌اکنون در دنیا بحث رقابت است. تولید این نوع نانوذره بسیار کم‌هزینه است؛ ولی اصولا از روش‌های اصلاح سطح نانوذرات برای پراکنش آن‌ها در بستر ماتریس‌های پلیمری استفاده می‌شود که این کار بسیار هزینه‌بر است و مشکلات زیست‌محیطی زیادی دارد و آلاینده است. نو آوری کار ما این است که نیاز به اصلاح سطح نداریم. از نانوذراتی استفاده می‌کنیم که دوستدار محیط‌زیست هستند؛ یعنی منبع آن‌ها سلولز است و سلولز یکی از فراوان‌ترین مواد موجود در کره زمین است. خاصیت این نانوذره این است که بدون اصلاح سطح به‌وسیله روش‌های ابداعی ما در سازه‌های کامپوزیتی قابل استفاده است.
درباره مسابقه و روند آن به‌صورت مختصر توضیح دهید.
برای شرکت در این مسابقه از تمام دانشجویان تحصیلات تکمیلی استانی و در تمامی رشته‌ها دعوت به عمل آمده بود. دانشجویان باید در قالب یک اسلاید طرح پایان‌نامه خود را معرفی و مزایای آن را ذکر می‌کردند؛ در داوری نیز پارامترهایی مانند ارائه مناسب، رعایت زمان و توجیه کامل طرح در نظر گرفته می‌شد که به لطف خدا طرح من از بین طرح‌های موجود برگزیده شد.
در پایان مواردی را که برای تقویت و بهبود شرایط موجود دانشجویان به نظرتان می‌رسد، بیان کنید.
اصولا درباره پروژه‌های دانشگاهی که نیاز به مواد شیمیایی دارند، با مشکلاتی نظیر کمبود برخی از اقلام یا مواد بی‌کیفیت روبه‌رو هستیم.در بسیاری از موارد با وجود پروژه‌هایی که برای صنعت مناسب است، مشکلاتی درزمینه عدم اعتماد و ارتباط صنعت با دانشگاه وجود دارد. اعتقاد دارم ظرفیت عظیم دانشی در کشور وجود دارد که در صورت ارتباط و اعتماد مناسب با صنعت شاهد پیشرفت‌های عظیمی در همه عرصه‌ها خواهیم بود.
