طی روزهای پایانی سال 1401 ارتش جمهوری اسلامی ایران از دستاوردهای خود یک‌به‌یک رونمایی می‌کند. اولین هواپیمای جت آموزشی‌رزمی ساخت کشورمان با نام «یاسین» که از سال‌ها پیش طراحی آن آغاز شده بود، ازجمله آن‌هاست؛ هواپیمایی با خط تولید انبوه که در فضای تحریم‌ها و فشار حداکثری دشمنان ایران به دست متخصصان کشورمان ساخته‌شده و قرار است نقش مهمی در آموزش پیشرفته خلبانان جنگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات موردبحث در نیروی هوایی ارتش که همیشه وجود داشته است، ایفا کند.
درعین‌حال با طراحی و ساخت این جت آموزشی پیشرفته اولا ایران در زمره معدود کشورهای دارنده فناوری هوایی قرار خواهد گرفت؛ همچنین می‌توانیم این توانمندی را با سایر کشورها به اشتراک بگذاریم و ثانیا طی سال‌هایی که براثر تحریم‌ها نتوانستیم آموزش‌های خلبانان خود را در خارج از کشور انجام دهیم، با تولید این هواپیما حوزه آموزش خلبانی کشورمان بومی‌سازی خواهد شد؛ اقدامی که نیاز به زیرساخت‌هایی در سطح استانداردهای جهانی دارد و هم‌اکنون ارتش ایران با برداشتن این گام علاوه بر اینکه آینده روشنی را پیش روی خلبانان آینده جنگی کشورمان گشوده است، چرخه تولید قدرت هوایی در بعد صنعتی نیز به شکلی منسجم‌تر سرعت می‌یابد و هم‌زمان به اقتصاد تحت‌فشار ایران و رونق تولید نیز از این طریق کمک خواهد کرد.
آن‌طور که وزیر دفاع دراین‌باره گفته است: «ایران جزو معدود کشورهایی است که به‌رغم تحریم‌های همه‌جانبه با تکیه‌بر توان علمی متخصصان جوان و مجرب با ایجاد زیرساخت‌های لازم و بهره‌گیری از توان و پتانسیل نیروهای مسلح اعم از نیروی هوایی و وزارت دفاع، دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی موفق به طراحی و ساخت هواپیمای جت آموزشی پیشرفته یاسین شده است. از سوی دیگر، تولید یاسین تأثیر بسزایی در خودباوری ملی، به‌خصوص در اشتغال‌زایی برای قشر تحصیل‌کرده، جلوگیری از خروج میلیون‌ها دلار ارز، بازگشت سرمایه، رونق تولید و افزایش اقتدار ملی و سلب وابستگی خواهد داشت.» در همین راستا، مروری خواهیم داشت بر مشخصات و قابلیت‌های «یاسین»، نقش «یاسین» در آموزش خلبانان جنگی و تاریخچه این‌گونه جت‌های آموزشی جنگی در ایران.
تشریح پیچیدگی‌های هواپیماهای آموزشی همچون «یاسین»
هواپیمای آموزشی نام نوعی هواپیماست که برای آموزش خلبانی و ناوبری هوایی و هدف‌گیری و تیراندازی هوایی به‌کار می‌رود. این نوع هواپیماها معمولا از نوع سبک با یک موتور پیستونی هستند که دو صندلی (پشت‌هم یا کنارهم) برای استاد و شاگرد دارند. برای آموزش خلبانان جت جنگنده از هواپیماهای آموزشی با موتور جت استفاده می‌شود. در گذشته در ایران هواپیمای آموزشی را «هواپیمای مشقی» نیز می‌گفتند. جت آموزشی پیشرفته تمام ایرانی «یاسین» ازجمله هواگردهای آموزشی است که دارای 12 متر طول، چهار متر ارتفاع و پنج‌ونیم تن وزن بدون بار در شرایط برخاست عملیاتی است که می‌تواند تا سقف 12 کیلومتر به پرواز درآید.
بال این هواپیما با بیش از 10 متر طول و 24 مترمربع مساحت به شکلی طراحی شده است تا این هواپیما بتواند با حداقل سرعت 200 کیلومتر بر ساعت در دسته بهترین هواپیماهای آموزشی دنیا در نشست‌وبرخاست قرار گیرد و سرعت خود را در سطح دریا به‌سرعت زیر صوت برساند.
وجود یک باله افقی کاملا چرخان در دم این هواپیما محدودیت خلبان را برای انجام مانورهای مختلف و به‌خصوص خروج از حالت «اسپین» یا سقوط دورانی برطرف می‌کند. جت آموزشی پیشرفته «یاسین» از دو موتور توربو جت با قدرت رانش هفت‌هزار پوند بهره می‌برد که ازنظر قدرت در رده موتور هواپیماهای جنگنده دنیاست. کابین این هواپیما با چینش پشت سر هم و غیرهمسطح به‌گونه‌ای طراحی شده است تا میدان دید راحت و وسیعی را برای شاگرد در کابین جلو و به‌ویژه استاد خلبان در کابین عقب فراهم کند. صندلی‌پران این هواپیما نسبت به نمونه‌های خارجی خود قادر است در سرعت صفر، یعنی روی باند و در هر شرایطی فعال‌شده و سرنشین‌ها را در کسری از ثانیه تا 100 متر به بیرون از هواپیما پرتاب کند.
میزان مسافت باندی که این هواپیما برای فرود احتیاج دارد تنها 700 متر است و هواپیمای «یاسین» حتی قابلیت فرود روی باندهای کوتاه را داراست. درعین‌حال ازآنجاکه آموزش‌های گردان شکاری رزمی در بسیاری از موارد با جنگ‌افزارهای واقعی و در محیط‌های شبیه‌سازی‌شده نبرد انجام می‌شود، طبیعی است که جت یاسین دارای قابلیت آموزش مأموریت‌های رزمی نیز باشد. از طرف دیگر، این هواپیما در طرح توسعه، قابلیت تبدیل به یک هواپیمای رزمی سبک و پشتیبانی نزدیک هوایی (cas) را نیز خواهد داشت.
نقش یاسین در آموزش خلبانی جنگی در ایران
آموزش خلبانی جنگی با خلبان غیرجنگی بسیار متفاوت و حساس است و نیاز به استانداردهایی در سطح جهانی دارد. پس از پایان جنگ تحمیلی ضرورت آموزش خلبانان جنگی در دستورکار مسئولان نیروهای مسلح کشورمان قرار گرفت و از همان زمان بود که دانشکده‌های خلبانی هم شکل گرفت. از طرفی، آموزش‌های خلبانی ترکیبی از دانش و مهارت بوده و نیازمند روش‌ها و ابزارهای ویژه‌ای است که هواپیمای آموزشی اساس آن را تشکیل می‌دهد. تا پیش از تحریم‌ها علیه کشورمان آموزش پیشرفته خلبانان جت هوایی در خارج از ایران انجام می‌شد؛ اما به دلیل تحریم‌ها نتوانستیم آموزش این قشر را در خارج از کشور انجام دهیم.
فضایی که ایران را در رسیدن به یافته‌های آموزش خلبانان جنگی در سطح استانداردهای جهانی مصمم‌تر کرد و درنهایت نیروهای هوایی ارتش با ساخت هواپیماهایی همچون «یاسین» آموزش خلبانان جنگی را در دست بگیرد. در آموزش خلبانی هواپیمای نظامی و جنگنده، آموزش‌ها در سه مرحله انجام می‌شود: ۱.آموزش مقدماتی برای یادگیری فن پرواز؛ ۲.آموزش پایه، مهارت‌های پروازی، مقررات و مانورها؛ ۳.آموزش پیشرفته و تکمیلی برای کسب توانایی پرواز تاکتیکی با جنگنده شکاری پیشرفته. یک ویژگی مهم جت آموزشی پیشرفته این است که خلبانان پایگاه‌های عملیاتی نیز همچنان از آن بهره‌برداری می‌کنند و خلبانان با تاکتیک‌ها و تکنیک‌های رزم هوایی و رزم هوا به زمین آشنا می‌شوند و کاربرد جنگ‌افزارهای گوناگون و چگونگی استفاده از آن‌ها را می‌آموزند.
همه این مزیت‌ها و ویژگی‌ها دلیل ضرورت نیاز نهاجا و ورود وزارت دفاع به طراحی و ساخت این هواپیما بوده است؛ آن‌طور که نیروی هوایی ارتش با اعلام نیاز خود به صنعت دفاعی خواستار تأمین آن شد و بر این اساس وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جهت رفع این مشکل با شکل‌دهی مراکز طراحی و فنی پیشرفته و آزمایشگاه‌های پشتیبان و تیم مدیریت پروژه در سازمان صنایع هوایی، موضوع طراحی و ساخت «هواپیمای جت آموزشی تمام‌ایرانی پیشرفته زیر صوت» را در دستورکار خود قرار داد و درنهایت پس از سال‌ها تلاش به تولید و ساخت جت آموزشی پیشرفته «یاسین» و رونمایی از این دستاورد ارزشمند ملی پرداخت.
به گفته وزیر دفاع یکی از اهداف طراحی و تولید هواپیمای جت آموزشی پیشرفته «یاسین» برطرف‌کردن نیاز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در حوزه آموزش خلبانان در مرحله پیشرفته پس از گذراندن دوره‌های آموزشی مقدماتی و متوسط با هواپیماهای ملخی و رفع وابستگی به سایر کشورها در تکمیل دوره آموزشی خلبانان با هواپیمای جت است.
محمدرضا آشتیانی با بیان اینکه به‌طورمعمول طراحی، ساخت و تست‌های موفق متعدد هواپیمایی همچون جت یاسین در این کلاس نیاز به دانش بومی طراحی و تکنولوژی بالا دارد، در مراسم رونمایی «یاسین» خاطرنشان کرد: «معمولا در دنیا مجموعه‌ای از چند کشور صاحب تکنولوژی و دانش فنی، به‌صورت مشترک اقدام به طراحی و ساخت یک هواپیما در این رده و کلاس می‌کنند؛ چراکه امکانات و زیرساخت‌هایی نظیر آزمایشگاه تونل باد، تست سازه و تست‌های استندی و سایر تجهیزات دقیق به علت پیچیدگی محصول نیاز به دانش بالا و سرمایه‌گذاری سنگین دارد.
ایران نیز جزو معدود کشورهایی است که به‌رغم تحریم‌های همه‌جانبه با تکیه بر توان علمی متخصصان جوان و مجرب با ایجاد زیرساخت‌های لازم و بهره‌گیری از توان و پتانسیل نیروهای مسلح اعم از نیروی هوایی و وزارت دفاع، دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی موفق به طراحی و ساخت هواپیمای جت آموزشی پیشرفته “یاسین” شده است.»
