به گزارش اصفهان زیبا؛ چشم، از مهمترین و حیاتیترین اعضای بدن انسان است که نقش بسزایی در زندگی و سعادت او ایفا میکند.
امام علی علیه السلام در این باره میفرماید: العَینُ بَریدُ القَلبِ»(غررالحکم، جلد۱، صفحه۳۱)یعنی چشم پیک قلب است».
این حدیث به خوبی نشان میدهد چشم ارتباط مستقیمی با قلب و روح انسان دارد.
در آموزههای اسلامی، استفاده از چشم میتواند هم موجب سعادت و هم موجب شقاوت انسان شود.
این عضو حساس، همانند شمشیری دولبه است که اگر درست بهکار گرفته شود، میتواند انسان را به اوج کمال برساند و اگر نادرست استفاده شود، میتواند موجب سقوط و انحطاط او شود.
کارکردهای مذموم و گناهآلود چشم
پیش از پرداختن به جنبههای مثبت استفاده از چشم، لازم است به برخی از کارکردهای منفی و گناهآلود آن اشاره کنیم تا با شناخت آنها، بتوانیم از این نعمت الهی به درستی بهره ببریم.
الف) نگاه حرام: یکی از مهمترین موارد سوء استفاده از چشم، نگاه حرام است. امام صادق (ع) در این باره میفرماید: النَّظرَةُ سَهمٌ مِن سِهامِ إبلیسَ مَسمومٌ، مَن تَرَکَها للّهِ عَزَّ و جلَّ لا لغَیرِهِ أعقَبَهُ اللّهُ إیمانا یَجِدُ طَعمَهُ.
یعنی نگاه(حرام) تیری از تیرهای زهرآگین شیطان است. هر کس آن را به خاطر خدای عزوجل و نه غیر او ترک کند، خداوند ایمانی به او عطا میکند که شیرینیاش را میچشد.
این حدیث به خوبی نشان میدهد که نگاه حرام نه تنها گناه است، بلکه میتواند مانند سمی مهلک، روح و ایمان انسان را آلوده کند. از سوی دیگر، کنترل نگاه و پرهیز از نگاه حرام، موجب تقویت ایمان و چشیدن شیرینی آن میشود.
پیامبر اکرم (ص) نیز در این زمینه هشدار جدی داده و میفرماید: مَن مَلأَ عَینَهُ مِن حَرامٍ مَلأَ اللّهُ عَینَهُ یَومَ القِیامَةِ مِن النّارِ، إلاّ أن یَتوبَ و یَرجِعَ.(بحارالأنوار، جلد۷۳، صفحه۳۲۸)
یعنی هر کس چشمش را از حرام پر کند، خداوند در روز قیامت چشمش را از آتش پر میکند، مگر آنکه توبه کند و بازگردد.
این هشدار نشان میدهد عواقب نگاه حرام تنها به این دنیا محدود نمیشود و در آخرت نیز گریبان انسان را میگیرد.
ب)نگاه زیاد و بیهوده: علاوه بر نگاه حرام، نگاههای زیاد و بیهوده نیز میتواند مضر باشد. پیامبر اکرم(ص) در این باره میفرماید: إیّاکُم و فُضولَالنَّظَرِ ؛ فإنَّه یَبذُرُ الهوی، و یُوَلِّدُالغَفلَةَ.(بحارالأنوار، جلد۷۴، صفحه۱۸۲)
یعنی از نگاههای بیهوده بپرهیزید؛ زیرا هوس را میکارد و غفلت را به بار میآورد.
این حدیث به ما یادآوری میکند که حتی نگاههای به ظاهر بیضرر نیز میتوانند موجب انحراف و غفلت شوند. نگاههای بیهوده، ذهن و قلب انسان را از یاد خدا و مسیر حق دور میکنند و زمینه را برای رشد هوسها فراهم میآورند.
امام علی(ع) نیز در این زمینه هشدار میدهد:
لَیسَ فیالبَدَنِ شیءٌ أقَلَّ شُکرا مِنالعَینِ، فلا تُعطوها سُؤلَها فتَشغَلَکُم عَن ذِکرِاللّهِ عَزَّ و جلَّ. (الخصال،جلد۲، صفحه۶۱۰)
یعنی در بدن چیزی کمسپاستر از چشم نیست، پس خواستهاش را برآورده نکنید که شما را از یاد خدای عزوجل باز میدارد.
این سخن حکیمانه نشان میدهد چشم، عضوی پرتوقع است و اگر انسان تسلیم خواستههای آن شود، از یاد خدا و مسیر سعادت دور میافتد.
کارکردهای سعادتبخش چشم
پس از آشنایی با جنبههای منفی استفاده از چشم، اکنون به بررسی کارکردهای مثبت و سعادتبخش آن میپردازیم.
در آموزههای اسلامی، برخی از نگاهها و استفادههای خاص از چشم، موجب رشد معنوی و سعادت انسان میشوند.
نگاههای عبادی: برخی از نگاهها در اسلام به عنوان عبادت شناخته شدهاند. پیامبر اکرم (ص) در این باره میفرماید: النَّظَرُ إلَیالعالِمِ عِبادَةٌ، و النَّظَرُ إلَیالإمامِالمُقسِطِ عِبادَةٌ، و النَّظَرُ إلَیالوالِدَینِ بِرأفَةٍ و رَحمَةٍ عِبادَةٌ، و النَّظَرُ إلَیالأخِ تَوَدُّهُ فیاللّهِ عَزَّ و جلَّ عِبادَةٌ.(عدة الداعي، جلد۱، صفحه۱۸۹)
یعنی نگاه به عالم عبادت است، نگاه به امام عادل عبادت است، نگاه به پدر و مادر از روی مهربانی و رحمت عبادت است و نگاه به برادری که به خاطر خدا دوستش میداری، عبادت است.
این حدیث نشان میدهد که نگاه کردن، اگر با نیت الهی و در مسیر درست باشد، میتواند به عبادتی ارزشمند تبدیل شود.
نگاه به قرآن: یکی از مهمترین استفادههای مثبت از چشم، نگاه به قرآن کریم است.
امام صادق (ع) در این باره میفرماید: مَنْ قَرَأَ فِي اَلْمُصْحَفِ مُتِّعَ بِبَصَرِهِ وَ خُفِّفَ عَنْ وَالِدَيْهِ وَ لَوْ كَانَا كَافِرَيْنِ(عدةالداعي، جلد۱، صفحه۲۹۰)
یعنی هر کس در مصحف(قرآن) بخواند، از بیناییاش بهرهمند میشود و (عذاب) از پدر و مادرش سبک میشود، حتی اگر کافر باشند.
این روایت نشان میدهد که نگاه به قرآن نه تنها برای خود شخص مفید است، بلکه آثار معنوی آن به والدین او نیز میرسد.
اشک و گریه: یکی دیگر از کارکردهای سعادتبخش چشم، گریستن در موارد خاص است.
در قرآن کریم و روایات اسلامی، به انواع مختلفی از گریه اشاره شده که میتواند موجب رشد معنوی و تقرب به خداوند شود:
الف)اشک شوق: قرآن کریم به اشک شوق مؤمنان هنگام شنیدن آیات الهی اشاره میکند: وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَىٱلرَّسُولِ تَرَى أَعيُنَهُم تَفِيضُ مِنَٱلدَّمعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَٱلحَقِّ (مائده،۸۳)
یعنی و چون آنچه را كه بر پيامبر اسلام نازل شده بشنوند، ديدگانشان را مىبينى به سبب آنچه از حق شناختهاند، لبريز از اشك مىشود.
ب)اشک خوف از خداوند: گریه از ترس خداوند نیز یکی از نشانههای ایمان و تقوا شمرده شده است. قرآن کریم در توصیف پیامبران میفرماید: إِذَا تُتْلَی عَلَیْهِمْ آیَاتُالرَّحْمانِ خَرُّوا سُجَّدا وَ بُکِیّا(مریم،۵۸)
یعنی هنگامی که آیات خداوند رحمان بر آنان خوانده میشود، سجدهکنان به خاک میافتند و میگریند.
ج)گریه برای مظلومیت اهل بیت(ع): یکی از مهمترین موارد گریهای که در روایات اسلامی بر آن تأکید شده، گریه بر مظلومیت اهل بیت علیهمالسلام، بهویژه امام حسین(ع) است. امام صادق(ع) در این باره میفرماید:
مَا عَیْنٌ أَحَبَّ إِلَیاللَّهِ وَ لا عَبْرَهٌ مِنْ عَیْنٍ بَكَتْ وَ دَمَعَتْ عَلَیْهِ وَ مَا مِنْ بَاکٍ یَبْكِیهِ إِلا وَ قَدْ وَصَلَ فَاطِمَهَ وَ أَسْعَدَهَا عَلَیْهِ وَ وَصَلَ رَسُولَاللَّهِ صلیالله علیه و آله و سلم وَ أَدَّی حَقَّنَا(مستدركالوسائل، جلد۱۰، صفحه۳۱۳)
یعنی هیچ چشم و اشکی نزد خدا محبوبتر از چشمی که بر او(امام حسین علیهالسلام) گریسته و اشک ریخته نیست و هیچ گریهکنندهای بر او نمیگرید، مگر آنکه به فاطمه(س) پیوسته و او را در سوگواریاش یاری کرده و به رسول خدا(ص) پیوسته و حق ما را ادا کرده است.
نتیجهگیری
چشم، عضوی حیاتی و تأثیرگذار در زندگی انسان است که میتواند هم موجب سعادت و هم موجب شقاوت او شود. استفاده صحیح از این نعمت الهی، مانند نگاه به قرآن، عالمان دینی، والدین و گریه در موارد ارزشمند، میتواند انسان را به سعادت و کمال نزدیک کند.
در مقابل، نگاههای حرام و بیهوده میتواند موجب انحراف و دوری از مسیر سعادت شود.
بنابراین، مراقبت از چشم و استفاده درست از آن، یکی از مهمترین وظایف انسان مؤمن است.
همانطور که پیامبر اکرم(ص) فرمودهاند: غُضُّوا أبصارَکُم تَرَونَالعَجائبَ یعنی چشمهایتان را (از نامحرم) بپوشانید تا عجایب و شگفتیها را ببینید.
این حدیث نشان میدهد کنترل نگاه، نه تنها مانع رشد معنوی نیست، بلکه موجب گشایش درهای معرفت و بصیرت به روی انسان میشود.
در واقع، با حفظ چشم از نگاههای نامناسب، انسان میتواند به درک عمیقتری از حقایق هستی دست یابد.
در نهایت، میتوان گفت؛ چشم، همچون دریچهای است که میتواند انسان را به دنیای معنویت و کمال هدایت کند یا او را به ورطه گناه و انحراف بکشاند.
آنچه تعیینکننده است، نحوه استفاده ما از این نعمت الهی است.
با آگاهی از کارکردهای مثبت و منفی چشم و تلاش برای استفاده صحیح از آن، میتوانیم این عضو را به ابزاری برای رشد و تعالی روحی تبدیل کنیم و از برکات معنوی آن بهرهمند شویم.
