به گزارش اصفهان زیبا؛ فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی یکی از قدرتمندترین ابزارهای فرهنگی در دنیای مدرن هستند که می‌توانند تأثیرات عمیقی بر نگرش‌ها، رفتارها و هویت نسل جوان، به‌ویژه دختران بگذارند. نمایش سیگار کشیدن در فیلم‌ها، چه به‌طور آشکار و چه به‌صورت غیرمستقیم، یکی از عواملی است که می‌تواند نگرش و رفتارهای نوجوانان و جوانان را نسبت به مصرف دخانیات شکل دهد.
در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌ها، سیگار کشیدن به‌عنوان نمادی از جذابیت، قدرت، استقلال و شیک بودن نمایش داده می‌شود. شخصیت‌های زن که سیگار می‌کشند، به‌ویژه اگر شخصیت‌های اصلی یا قهرمان داستان باشند، ممکن است برای دختران جوان جذاب و الهام‌بخش به نظر برسند. این تصویر مثبت از سیگار کشیدن که معمولا بدون اشاره به خطرات بهداشتی و اجتماعی آن ارائه می‌شود، می‌تواند باعث شود که دختران سیگار کشیدن را یک انتخاب معتبر و مناسب برای خود ببینند.
در برخی از فیلم‌ها، شخصیت‌های زن که سیگار می‌کشند، به‌عنوان زنانی مستقل، قوی و نافرمان معرفی می‌شوند. این تصویر می‌تواند برای دخترانی که به دنبال ایجاد هویت و قدرت شخصی هستند، جذاب باشد. به‌ویژه در فیلم‌هایی که شخصیت‌های زن به‌عنوان قهرمان یا ضدقهرمان ظاهر می‌شوند، سیگار کشیدن به‌عنوان یک وسیله برای مقاومت در برابر فشارهای اجتماعی و هنجارهای فرهنگی به نمایش گذاشته می‌شود. این نوع نمایش‌ها می‌تواند تأثیر منفی بر نگرش دختران نسبت به سیگار کشیدن و مصرف دخانیات بگذارد.
چندی پیش رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت به خبرآنلاین اعلام کرد که نتیجه آخرین مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۵ و در خصوص وضعیت مصرف دخانیات در بین نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله انجام دادیم، این بود که مصرف سیگار در بین دختران همین گروه سنی، نسبت به مطالعه دوره قبلی که در سال ۱۳۸۷، انجام شده بود، ۱۳۳ درصد افزایش پیدا کرده و از ۹ دهم درصد به 2.1 درصد رسیده است و این نشان می‌دهد مصرف سیگار در بین نوجوان دختر ۱۳ تا ۱۵ ساله دو برابر شده است. بخش دیگری از نتایج طرح فوق بیانگر این بود که مصرف سیگار در بین پسران ۱۳ تا ۱۵ ساله تا حدودی کاهش داشت.
بهزاد ولی‌زاده تأکید کرد: تاکنون تحقیقی درباره اینکه علل افزایش مصرف سیگار و دیگر دخانیات در بین نوجوانان چیست، انجام نشده است و فقط در همان اجرای طرح سال ۱۳۹۵، سؤالات مرتبطی از نوجوانان پرسیده شده بود. به‌عنوان‌مثال از نوجوانان جامعه هدف که دانش‌آموزان تعدادی از مدارس کل کشور بودند، پرسیده شد که شما از کجا محصولات دخانی مصرفی را تهیه کردید و اکثر بچه‌ها این‌طور پاسخ داده بودند که از مغازه‌ها و دکه‌های روزنامه‌فروشی این محصولات را تهیه کرده‌اند.
او ادامه داد: بعد از طرح فوق ما دیگر طرحی اجرا نکرده‌ایم که به‌طور دقیق بگوییم مصرف سیگار در بین کودکان و نوجوانان چقدر بیشتر یا کمتر شده است و این خودش یک ایراد بزرگ است؛ بنابراین می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که مصرف سیگار در بین کودکان و نوجوانان بیشتر شده باشد؛ چراکه خرید محصولات دخانی در مراکز با مجوز یا بی‌مجوز بیشتر شده است و این خودش یک معضل است.
مصرف دخانیات در سنین پایین
حبیب راثی تهرانی، دانش‌آموخته دکتری علوم ارتباطات و پژوهشگر حوزه سلامت در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا»، درباره افزایش میانگین سنی مصرف سیگار و دخانیات در بین دانش‌آموزان در سن مدرسه، اظهار می‌کند: متأسفانه در حال حاضر شاهد ساخت سریال‌ها و فیلم‌هایی هستیم که دختران یا پسران مدرسه‌ای سیگار می‌کشند و به‌نوعی فضای رسانه‌ای دانش‌آموزان را ترغیب به استفاده از دخانیات می‌کنند.
او مصرف دخانیات در سنین پایین در بین دانش‌آموزان و به‌ویژه دختران را نگران‌کننده می‌داند و می‌گوید: متأسفانه مصرف سیگار در بین دختران از پسران پیشی گرفته و سن مصرف دخانیات کاهش یافته است و اینکه در گروه دختران این رفتار ناسالم شیوع یافته، نگران‌کننده و متأثرکننده است.
این دکترای علوم ارتباطات و رسانه درباره ترویج این رفتار ناسالم از سوی رسانه‌ها، توضیح می‌دهد: رسانه درواقع با ساخت یک سری کلیشه‌های رفتاری که جوانان را به سمت الگوبرداری از آن سوق می‌دهند، بعضا قهرمان سریال را دختران جوانی انتخاب می‌کند که اقدام به مصرف سیگار می‌کنند و اکنون این موضوع در سینمای خانگی و شبکه‌های غیررسمی تلویزیون بسیار رواج یافته و در بین دختران به یک کلیشه رفتاری ناسالمی تبدیل شده است و افراد به بهانه‌های مختلف به دنبال مصرف سیگار می‌روند و آن را نشانه تمرکز، قدرت یا غلبه بر حریف خود می‌دانند.
شکستن تابوهای جنسیتی
او با انتقاد بر اینکه متأسفانه در شبکه خانگی و سینما، شکستن تابوهای جنسیتی در انجام رفتارهای ناسالم پررنگ شده که بخش زیادی از آن در فیلم‌ها و سریال‌ها شکل گرفته است، این در حالی است که در کشورهای هم‌جوار و در عرصه سینمای بین‌المللی با پخش چنین صحنه‌هایی برخورد می‌شود و اجازه نمایش مصرف سیگار را به کارگردان نمی‌دهند و آن‌ها را مجبور می‌کنند تا صحنه‌هایی که حاوی مصرف مشروبات الکلی و سیگار است را تار و محو نشان دهند یا کودکان و نوجوانان اجازه بازی در چنین صحنه‌هایی را ندارند، اما در سینمای ایران رفتارهای ناسالم همچون مشروبات الکلی، استعمال انواع دخانیات به سهولت در فیلم‌ها نمایش داده می‌شود و به‌نوعی مصرف سیگار را برای نسل جوان عادی‌سازی می‌کنند.
راثی تأکید می‌کند: کلیشه‌سازی و عادی‌سازی و تصویر چنین صحنه‌ها و رفتارهای ناسالم در فیلم و سریال‌ها به‌خصوص برای جمعیت دختران دبیرستانی به حدی زیاد شده که وقتی دختران این رفتار را در یک بستر دراماتیک فیلمی تماشا می‌کنند، خود را به قهرمان فیلم نزدیک می‌کنند و با تحت تأثیر قرار گرفتن اقدام به مصرف سیگار می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: متأسفانه امروز بر جریان‌های داخل شبکه‌های اجتماعی همچون گروه‌های زیرزمینی موسیقی شامل انواع موسیقی رپ، متال و … هیچ نظارتی وجود ندارد و به‌نوعی این جریان‌ها را تقویت و تحکیم و با تأیید این رفتارها به‌سادگی جوانان و دختران ما دست به الگوبرداری از آن‌ها می‌کنند.
این دانش‌آموخته دکتری علوم ارتباطات و رسانه با تأکید بر اینکه باید نظارت بر ساخت فیلم‌ها و آگاه‌سازی در مورد اشتباه بودن این رفتارها بیشتر شود و الگوهای سالم باید جای الگوهای ناسالم را بگیرند، توضیح می‌دهد: همان‌گونه که ما در شبکه‌های اجتماعی، سینمای خانگی و فیلم‌ها الگوهای ناسالم را معرفی کرده‌ایم، از همان مجرا باید الگوهای سالم وارد شود تا بخشی از جمعیتی که مبتلا به رفتارهای ناسالم شده‌اند، اقدام به ترک رفتار خود کنند.
او درباره اینکه صداوسیما برای بازنگری در نمایش رفتارهای ناسالم در فیلم‌های خود چه اقداماتی باید انجام دهد، می‌گوید: ضعف و خلأ فعلی، فقدان نهاد نظارتی بر ساخت فیلم و سریال‌ها در صدا و سیما و شبکه خانگی است. از یک سو صداوسیما مسئولیت شبکه خانگی را بر عهده نمی‌گیرد و از سوی دیگر شبکه‌های خانگی نیز مجوز خود را از ارشاد و سازمان سینمایی دریافت می‌کنند؛ بااین‌وجود یک نهاد مشخص باید نظارت بر این کانال و شبکه‌ها را بر عهده بگیرد.
نمایش الگوهای رفتاری نامناسب در فیلم‌های طنز
راثی اضافه می‌کند: همچنین باید توجه داشت که متأسفانه تمام رفتارهای خطرناک و ناسالم در فیلم‌های اکران شده سینمای ایران نمایش داده می‌شود و حتی هسته اصلی یک فیلم طنز را تشکیل می‌دهد و وضعیت را عادی‌سازی می‌کند؛ در حالی‌که نهادهای نظارتی از همان ابتدا نباید اجازه ساخت و پخش چنین صحنه‌ها را دهد.
به اعتقاد این پژوهشگر حوزه سلامت، آسیب‌های موجود در سینما تنها زیرپا گذاشتن حجاب نیست، بلکه بحث استعمال مواد مخدر، دخانیات و نوشیدن مشروبات الکی نیز اهمیت دارد، چراکه در زیر پوست جامعه به کرات اتفاق می‌افتد؛ از سوی دیگر نباید از مفهوم «انگ» در شیوع چنین رفتارهایی غافل شد. به‌عنوان نمونه کسانی که سالم هستند و سیگار نمی‌کشند به آن‌ها انگ املی و بی‌کلاسی زده می‌شود که این شرایط ناشی از جو بیمار و ناسالم و مسموم جامعه است.
او درباره اینکه چرا دختران بیشتر از این فضای رسانه‌ای الگو می‌گیرند توضیح می‌دهد: دختران به دلیل شرایط کشور با محدودیت‌های بیشتری مواجه هستند که با این برداشته شدن برخی محدودیت، آن‌ها را حریص می‌کند؛ بنابراین وقتی شرایط و فضایی باز می‌شود آن‌ها از این فضا استفاده می‌کنند و مخصوصا کلیشه‌های رسانه‌ای بیشتر به این موضوع دامن می‌زند. به‌عنوان مثال فروش سیگار به دختران و دانش‌آموزان آزاد است. وقتی در قالب فیلم، سیگار به‌عنوان یک خوانش رسمی مطرح می‌شود قهرمان یک سریال یا فیلم سینمایی که دختر جوانی است به‌راحتی سیگار می‌کشد و آن را مایه کلاس و افتخار می‌داند، در این فضا اولا این رفتار را تأیید می‌کنیم، دوما این رفتار را به بیننده به‌عنوان الگو ارائه می‌دهیم و سوم اینکه خوانش رسمی جامعه را از دختری که در برابر کشیدن سیگار حجب و حیا دارد به دختری که از سیگار کشیدن خجالت نمی‌کشد تغییر می‌دهیم.
راثی تأکید می‌کند: مباحثی همچون تساوی، بزرگی، احساس قدرت و… در رسانه‌های اجتماعی، فیلم و سریال‌هایی که این کلیشه‌ها را رسمیت می‌بخشند موجب شده تا تکرار این رفتارها همچون سیگار کشیدن بدون هیچ ترسی در بین دختران و زنان پررنگ‌تر شود.
چه باید کرد؟
فیلم‌ها اغلب سیگار کشیدن را در موقعیت‌های خاص مانند استرس، بحران‌های عاطفی، یا شکست‌های شخصی نشان می‌دهند. این نوع نمایش‌ها می‌تواند برای دختران جوان این پیام را ارسال کند که سیگار کشیدن یک روش طبیعی برای مقابله با مشکلات است. این امر می‌تواند به‌ویژه برای دخترانی که ممکن است با اضطراب یا مشکلات عاطفی مواجه باشند، خطرناک باشد و به آن‌ها القا کند که سیگار کشیدن یک راه‌حل مناسب برای کاهش استرس یا مقابله با مشکلات است.
درنهایت، فیلم‌ها و رسانه‌های تصویری به‌طورکلی می‌توانند تأثیرات عمیقی بر رفتار و نگرش دختران جوان نسبت به سیگار کشیدن داشته باشند. نمایش سیگار کشیدن به‌عنوان یک عمل شیک، جذاب و مدرن، به‌ویژه وقتی که شخصیت‌های زن در فیلم‌ها آن را انجام می‌دهند، می‌تواند باعث شود که دختران این رفتار را تقلید کنند و آن را به‌عنوان یک انتخاب اجتماعی پذیرفته‌شده ببینند. برای مقابله با این تأثیرات منفی، نیاز است که فیلم‌سازان و رسانه‌ها مسئولیت بیشتری در نشان دادن خطرات واقعی سیگار کشیدن و ارائه الگوهای مثبت در برخورد با مسائل اجتماعی و عاطفی بر عهده بگیرند.
