آنچه در این یادداشت بررسی می‌شود این است که در نشرهای اتفاقی و جسته‌گریخته و غیر نظام مند، یعنی نشرهای متفرقه‌ای که جدا از سازمان‌های انتشاراتی و قراردادهای مکتوب و قانونی اتفاق می‌افتند اعم از نشرهای بی‌قاعده در فضای مجازی، یا نشرهای جراید کاغذی و مجازی که از طریق جست‌وجو کردن مسئول صفحات و پیدا کردن و استفاده از آثار هنری گوناگون و عدم کسب اجازه از مؤلفان آنان رخ می‌دهند، مؤلفان چگونه امکان پیگیری حقوق خود را خواهند داشت؟
نشر اتفاقی چیست؟
این واژه، ترم حقوقی و ادبی (در واژه شناسی) و حتی ژورنالیستی (خبرنگاری و روزنامه نگاری) ندارد. اما یک عبارت روشن است که مفهوم آن مطابق با ساختش است. در نشر اتفاقی با مسئله‌ای طرف هستیم که استمرار نداشته، منشأ و ریشه آن در بسیاری موارد روشن نیست و اغلب ناشران تماما شناخته شده‌ای ندارد. اما محل‌های نشر و مسئولان آن محل‌ها غالبا قابل کشف و شناسایی هستند و در حکم ناشر قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، وقتی در یک یادداشت اینترنتی در یک سایت ادبی، نویسنده با جست‌وجو در اینترنت به چند شعر دسترسی پیدا کرده و از آن‌ها در نوشته‌اش استفاده می‌کند، با این‌که ناشر اولیه و کسی که این اشعار را در فضای عمومی اینترنت قرار داده ممکن است شناخته شده نباشد؛ اما نشریه و وبسایتی که با عاملیت نویسنده آن مقاله، شعرها را بدون اجاره پدید آورندگان منتشر کرده است، شناخته شده است. در نتیجه وی در زنجیره نشر، در حکم یکی از ناشران متخلف قرار گرفته و به تنهایی مسئول جبران بخشی از خسارت‌های مادی و تأمین مطالبات معنوی پدیدآورنده اعم از درج توضیح نامه یا عذرخواهی است؛ البته در حدود بخش مربوط به تقصیر خودش و نه همه ناشران قبلی.علاوه بر این‌ها در این حالت، اگر حقوق معنوی پدید آورنده شامل ذکر نام وی نیز رعایت نشده باشد مسئله بسیار جدی‌تر خواهد بود و ناشر مسئول جبران خسارت‌های بزرگ‌تری شناخته خواهد شد.
زنجیره نشر چیست؟
این زنجیره، ناظر به توالی ناشران یک اثر هنری است. می‌تواند مدیوم (واسطه)های مختلفی داشته باشد. این زنجیره می‌تواند از یک یادداشت شروع شده، در چند مجله ادامه یافته، سر از اینترنت در بیاورد و دست آخر حتی مدیوم صوتی یا نوشتاری یا تصویری آن تغییر کند. مثل یک ترانه که زنجیره نشر خود را از یک کتاب کاغذی مجموعه ترانه آغاز کرده و در چند صفحه اینترنتی درج شود و به رویت یک خوانند برسد و اجرا شود و وقتی اجرا می‌شود به مدیوم صوتی می‌رسد و پس از پخش مجدد در اینترنت به شکل صوتی، مدیوم سوشیال مدیا پیدا می‌کند.این زنجیره فقط در یک صورت وجهه قانونی دارد و در هر صورت دیگری غیر قانونی است. صورت قانونی این زنجیره به اراده پدید آورنده برمی‌گردد؛ وقتی وی با اراده خود شروع این زنجیره را رقم زده و این سازمان نشر را بنا نهاد باشد. به عبارت روشن‌تر، وی راضی بوده و از ابتدا به اولین ناشر اجازه داده که اثرش را پخش کند؛ اما حدود این اجازه نیز شرط است و اگر محدوده اجازه پدید آورنده، معطوف به طیف خاصی از واسطه‌ها بوده اما ناشر تعمدا یا با سهل‌انگاری باعث شده باشد آن اثر وارد واسطه‌های گسترده‌تری نیز بشود، ناشر به همان میزان متخلف بوده و باید جبران خسارت کند.
رضایت پس از نشر
طبق قوانین مدنی ایران، همچنین با دریافت روح حاکم بر قوانین حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان و قانون مطبوعات، همچنین قانون جرائم رایانه‌ای که همگی از اهم قوانین مرتبط با این حوزه هستند، حتی در زنجیره‌های غیر قانونی نشر نیز هر زمان پدیدآورنده صدور اجازه و اعلام موافقت کند، آنزنجیره‌ها در محدوده‌ای که پدید آورنده اعلام کرده از حالت غیرقانونی به قانونی تبدیل وضعیت پیدا می‌کنند و تمام اقدامات حقوقی و قضایی که قبل از آن و با فرض غیر قانونی بودن زنجیره رخ داده باشد، مطابق با آن مجوز بی‌اثر خواهند شد. به عبارت ساده‌تر، اعلام رضایت پدیدآورنده به منزله حذف صورت مسئله غیر قانونی بودن زنجیره نشر می‌گردد. اما اگر این اعلام رضایت نیز حدود تعیین‌شده‌ای داشته باشد، بی‌اثر بودن اقدامات قضایی و پاک شدن صورت متخلفانه این زنجیره نیز تنها در همان محدوده قابل اجراست.
مثلا اگر پدید آورنده پس از پخش غیر قانونی آثار مکتوب خود در زمینه ترانه و در نتیجه اجرای ترانه وی توسط یک خواننده، نسبت به این زنجیره در بخش نشر کاغذی‌اش اعلام رضایت کند، همچنان می‌تواند نسبت به اجرای اثرش در یک اثر صوتی مطالبه حقوق کند.
