به گزارش اصفهان زیبا؛ نقش مشاوران مدارس در سلامت روان و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مشاوران با ارائه خدمات متنوع، به بهبود شرایط روانی و تحصیلی دانش‌آموزان کمک می‌کنند. آن‌ها در سلامت روان دانش‌آموزان نقشی حیاتی دارند و با ارائه مشاوره‌های تخصصی به افراد کمک می‌کنند تا با چالش‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات رفتاری مقابله کنند.
حضور مشاوران در مدارس نه‌تنها به‌سلامت روان دانش‌آموزان کمک می‌کند؛ بلکه بر تاب‌آوری و موفقیت تحصیلی آن‌ها نیز تأثیر مستقیم دارد. از طریق شناسایی مشکلات، آموزش مهارت‌های حیاتی و ایجاد ارتباط مؤثر با خانواده‌ها، مشاوران نقش کلیدی در ارتقای کیفیت زندگی آموزشی دانش‌آموزان ایفا می‌کنند. مشاوران مدارس باید توانایی‌های متنوعی داشته باشند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن از دانش‌آموزان حمایت کرده و نیازهای آن‌ها را شناسایی کنند. آن‌ها نقش حیاتی در سیستم آموزشی دارند و وظایف آن‌ها به‌طورکلی شامل حمایت از دانش‌آموزان در زمینه‌های تحصیلی، اجتماعی و عاطفی است. این‌ها همگی وظایفی بود که بر عهده مشاوران مدارس است.
گله‌مندی دانش‌آموزان از مشاوران مدرسه
برای آگاهی از وضعیت و روند فعالیت مشاوران مدرسه چند روزی ساعت هفت صبح با خطوط حمل‌ونقل عمومی که از مدارس مختلف عبور می‌کردند رفت‌وآمد کردم تا نظرات دانش‌آموزان را درباره مشاور مدرسه‌شان بپرسم. یکی از پرسش‌های ثابت من از دانش‌آموزان این بود: «به چه اندازه مشاور مدرسه خود را می‌شناسید و تاکنون چند بار به او مراجعه کرده‌اید؟»
اکثر دانش‌آموزان به این پرسش این‌گونه پاسخ دادند: «چگونه از مشاوری که در هفته یک‌بار یا نهایتا دو بار در مدرسه حضور داشته باشد شناخت پیدا کنیم؟» یکی از دانش‌آموزان پایه یازدهم رشته انسانی هم در پاسخ می‌گوید: «آن شناختی که باید نسبت به مشاور مدرسه صورت بگیرد خیلی سخت است؛ چراکه مشاور ما اکثر روزها در مدرسه حضور ندارد.» دانش‌آموز بعدی که کلاس دهم رشته ریاضی و فیزیک است می‌گوید: «ما دوست داریم مشاور مدرسه به‌صورت ثابت در همه روزهای هفته در مدرسه حضور داشته باشد؛ چراکه ممکن است در یک‌زمان خاص برای دانش‌آموز مشکلی ایجاد شود و نیازمند گفت‌وگو با مشاور باشد. زمانی که او یک روز در مدرسه حضور دارد، دانش‌آموز باید چندین روز صبر کند تا شاید فرصت هم‌صحبتی با مشاور برایش مهیا شود.»
دانش‌آموز بعدی که در پایه دوازدهم رشته تجربی تحصیل کرده است هم می‌گوید: «نقش مشاور مدرسه را در پایه نهم بیشتر دیدم و در انتخاب رشته با او مشورت می‌کردیم. توجه او بیشتر بر روی ما دانش‌آموزان پایه نهم بود و نسبت به سایر پایه‌های تحصیلی توجهی نداشت. او حتی از مشاوران دیگر هم دعوت می‌کرد تا در مدرسه برای ما دررابطه‌با انتخاب رشته سخنرانی کنند. من هم بیشتر در همان پایه نهم به مشاور مدرسه مراجعه کردم و اکنون که در دبیرستان هستم، این اتفاق بسیار کم‌رنگ شده است.»
از دانش‌آموز بعدی سؤال می‌کنم هنرستانی هستی؟ می‌گوید: «بله» و سپس همان پرسشی را که از همه پرسیده بودم، از او هم می‌پرسم. او در پاسخ توضیح می‌دهد: «ما مشاور در هنرستان نداشتم؛ چراکه متوجه شدم رشته مشاور هنرستان ما ریاضی است و درگذشته دبیر ریاضی بوده است. او سطح آگاهی خوبی از حوزه روان‌شناسی نداشت.»
پرسش دوم من از دانش‌آموزان نقش و تأثیر حضور مشاور در مدرسه بود. متأسفانه همه آن‌ها این موضوع را بیان کردند: «مشاور هیچ نقش پررنگی در مدرسه ندارد؛ چراکه مشاوران مدرسه منتظر آمدن بخش‌نامه‌هایی هستند که آن‌ها را موظف به انجام کاری کرده باشد. آن‌ها فقط در برخی از بازه‌های خاص مانند امتحان به یاد دانش‌آموزان مدرسه می‌افتادند. هر زمان به مشاوران مراجعه کردیم، پس از درخواست راهنمایی، با لبخندی عمیق می‌گفتند: ان‌شاءالله مشکلی که دارید حل شود. به خدا امید داشته باشید. ما چندین بار در مقاطع تحصیلی مختلف متوجه سطح پایین اطلاعات و عدم توانایی مشاوران مدرسه خود بودیم!»
اهمیت حضور مشاوران در مدرسه
ازآنجایی‌که می‌گویند یک‌طرفه به قاضی نروید، دغدغه‌ها و صحبت‌های دانش‌آموزان را برای حجت‌الله مهدی مدیر مرکز مشاوره اداره کل آموزش‌و پرورش استان اصفهان بیان کردیم تا شنونده صحبت‌های او هم باشیم. ساعت هشت صبح وارد مرکز مشاوره اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان واقع در خیابان شریف واقفی شدم. پس‌ازاینکه وارد دفتر مهدی شدیم، بدون اتلاف وقت از او درخواست کردم اهمیت حضور مشاوران در مدرسه را بیان کند.
او گفت: جامعه در همه حوزه‌ها به سمت تخصصی‌شدن حرکت می‌کند؛ مانند حوزه‌های انسانی، فنی و… که به سمت تخصصی‌شدن حرکت کردند. یکی از حوزه‌هایی که سبب شده متخصصان این امر هم در آن حضور داشته باشند، خدمات روان‌شناختی و سلامت روان است. این حوزه یکی از نیازهای ضروری مدارس کشور است. مشاوران باید در مدارس حضور داشته باشند تا بتوانند در حوزه‌های تحصیلی، آینده شغلی و مسائل سازشی به والدین و دانش‌آموزان خدمات ارائه دهند.
دست‌وپنجه نرم‌کردن اصفهان با کمبود مشاور
حالا که اهمیت حضور مشاوران در مدارس از زبان مدیر مرکز مشاوره اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان مشخص شد، از او پرسیدم پس چرا دانش‌آموزان در مدرسه با کمبود حضور مشاور روبه‌رو هستند؟ مهدی پاسخ داد: باتوجه‌به این موضوع که تمرکز آموزش‌وپرورش در سال‌های اخیر بیشتر بر جذب دبیر برای مدارس بود متأسفانه میزان جذب نیروهای مشاور در آموزش‌وپرورش خیلی کم بوده و در برخی از سال‌ها هیچ جذبی صورت نگرفته است؛ بنابراین آمار مشاوران مدارس ما نسبت به تراز مشخص‌شده و بر اساس شیوه‌نامه‌های جذب نیرو هم‌ترازی ندارد و تعداد مشاوران ما خیلی کمتر است.
در حدود 96درصد از مدارس ابتدایی مشاور ندارند و مشاوران ما بیشتر در متوسطه اول و دوم متمرکز هستند. بحث جذب مشاور فقط به دست آموزش‌وپرورش نیست و مجوز استخدام باید از طریق سازمان امور استخدام کشوری داده شود و این تقاضا هرسال از مراکز استان‌ها به وزارتخانه ارسال می‌شود. سپس وزارتخانه درخواست خود را به سازمان استخدام کشور می‌دهد تا مجوز استخدام ارسال شود.
همان‌طور که در ابتدای گفت‌وگویی که داشتیم هم بیان کردم، باتوجه به اینکه آموزش‌وپرورش در این چند سال اخیر به دبیر نیاز زیادی داشت، اولویت اول آموزش‌وپرورش تأمین معلم برای مدارس بود و سهمیه‌ای که برای جذب نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش اختصاص داده می‌شد فقط برای معلمان بود؛ به همین دلیل میزان جذب مشاوران در سال‌های اخیر کم بوده است.
خوشبختانه در سال تحصیلی 1404-1403 جذب خوبی صورت گرفته و در سال‌های تحصیلی آینده شاهد اتفاقات خوبی خواهیم بود. البته باید به این نکته اشاره کنم که زمان حضور مشاوران در مدرسه بر اساس الگویی است که در شیوه‌نامه تعیین شده است.
در این الگو به ازای هر 15 نفر دانش‌آموز یک ساعت مشخص برای حضور مشاور در مدرسه تعیین‌شده؛ به‌عنوان‌مثال اگر مدرسه‌ای 150 نفر دانش‌آموز دارد یک مشاور باید 10 ساعت در مدرسه حضور داشته باشد. به همین دلیل است که برخی از مشاوران ما دو روز در هفته در یک مدرسه حضور دارند و در سایر روزها در مدارس دیگری به فعالیت می‌پردازند.
او تأکید کرد: متأسفانه تعداد مشاوران ما از زمان مشخصی که برای دانش‌آموزان باید قرار دهند کمتر است و باید تعداد این نیروها افزایش پیدا کند تا آن‌ها بر اساس زمان تعیین‌شده به ارائه خدمات به والدین و دانش‌آموزان بپردازند.
هر نیروی آموزش‌وپرورشی نمی‌تواند مشاور شود
صحبت‌های دانش‌آموزان در خصوص توانایی مشاوران مدرسه‌شان را برای مهدی بیان کردم و او گفت: استخدام مشاوران هم مانند سایر همکارانی که وارد آموزش‌وپرورش می‌شوند، از طریق چند مرحله صورت می‌گیرد. آن‌ها ابتدا در آزمون استخدامی شرکت می‌کنند. سپس با آن‌ها در جلسه‌ای مصاحبه می‌کنند و بعد نتیجه آزمون استخدامی و امتیاز مصاحبه باهم جمع می‌شود و درنهایت طبق سهمیه استخدامی که هر ناحیه و منطقه که سازمان امور استخدامی کشور تعیین کرده است نیروها جذب می‌شوند.
او سپس صحبت دانش‌آموزان را تکذیب کرد و ادامه داد: این صحبت را تکذیب می‌کنم. زمانی که برای دبیری مشکل ایجاد می‌شود نمی‌تواند وارد حوزه مشاوره شود؛ چراکه ورود به حوزه مشاوره علاوه بر اینکه باید فرد جزو نیروی آموزش‌وپرورش باشد، اگر بخواهد وارد حوزه مشاوره شود باید چند ملاک دیگر هم داشته باشد. ملاک اول مرتبط‌بودن رشته تحصیلی او با روان‌شناسی است. حتی اگر فرد دوباره مدرک گرفته باشد و در این رشته تحصیل کند، حتما باید در مصاحبه علمی شرکت کند و حداقل‌های لازم در آن حوزه را داشته باشد تا بتواند به آن ورود پیدا کند.
اگر دبیری به دلیل مشکلات مختلف به‌جای آموزش به انجام مشاوره بپردازد کاملا اشتباه است و چنین مسئله‌ای را نداشته‌ایم. ممکن است برخی از دانش‌آموزان گله‌مند باشند که مشاور مدرسه اطلاعات موردنیاز را در اختیار ما قرار نمی‌دهد. ممکن است مشاور اطلاعات موردنیاز دانش‌آموزان را در اختیارشان قرار نداده باشد؛ اما مشاوران ما در سه مبحث تحصیل، شغل و سازش که جزئی از وظایفشان است اطلاعات اولیه‌ای که نیاز است یک مشاور داشته باشد تا به دانش‌آموز ارائه بدهند را دارند. در برخی از مواقع به دلیل حجم کاری گسترده ممکن است فرصت پاسخ‌گویی به‌صورت انفرادی به دانش‌آموزان نداشته باشند.
در این موارد پیشنهاد ما به دانش‌آموزان این است که اگر مواردی هست که نیاز به دریافت اطلاعات تخصصی‌تر در این سه حوزه دارند، به مشاوران ما در همه نواحی و مناطق مراجعه کنند تا بتوانند راهنمایی تخصصی در آن حوزه را دریافت کنند. نباید عدم توانایی برخی مشاوران را که ممکن است به دلایل مختلف اتفاق افتاده باشد پای همه آن‌ها نوشت؛ چراکه مشاوران افرادی دغدغه‌مند و زحمت‌کش هستند. از طرفی ممکن است مشاوری به دلیل اینکه فقط در مدارس نظری فعالیت کرده است اطلاعاتی درباره رشته‌های هنرستانی نداشته باشد. این نقص همکار ما نیست؛ بلکه گسترده‌بودن اطلاعات است و هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که همه‌چیز را می‌داند. از سوی دیگر ممکن است انتظار دانش‌آموز با اهداف مشاور همخوانی نداشته باشد. به‌عنوان‌مثال دانش‌آموز سؤال می‌کند من فلان رشته را انتخاب کنم یا خیر؟ این مسئله به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد و چون دانش‌آموز جواب واحدی را دریافت نمی‌کند، احساس می‌کند مشاور ما آن اطلاعاتی که موردنیازش بوده را به او نداده است.
فعالیت‌های مشاوران در مدرسه چه بوده است؟
برای دورشدن از صحبت‌کردن درمورد نقدهای دانش‌آموزان، به مدیر مرکز مشاوره اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان پیشنهاد می‌کنم در خصوص فعالیت‌های مشاوران در مدرسه توضیح دهد و او بیان کرد: برنامه مشاوره چند بخش مختلف دارد. برخی از برنامه‌های مشاوران بر اساس آیین‌نامه‌ها و ابلاغیه‌های دستوری است یا بر اساس برنامه‌هایی که مشاوران در مدرسه دارند؛ به عنوان مثال بحث غربالگری را داریم که در حال حاضر در پایه‌های هفتم، هشتم، دهم و یازدهم در حال اجراشدن است. در این برنامه مدارس با راهبری مشاوران موظف هستند بچه‌ها را توجیه کنند و شرح بدهند تا در شناسایی دانش‌آموزان دارای مشکلات روان‌شناختی شرکت کنند.
با شرکت دانش‌آموزان کسانی که دچار مشکل هستند شناسایی می‌شوند و خدمات مختلفی را دریافت می‌کنند. برنامه دیگر هدایت تحصیلی است که در همه مدارس متوسطه اول به‌صورت جمعی اتفاق می‌افتد. در این برنامه برای والدین و دانش‌آموزان جلسات توجیهی برگزار می‌شود. برنامه بعدی مباحث مربوط به هفته بهداشت روان را داریم که هرسال در ابتدای مهرماه اتفاق می‌افتد. برنامه دیگر بحث هفته مشاغل است که در اردیبهشت ماه به‌صورت جمعی برگزار می‌شود. برنامه‌هایی که نام بردم بخشی از برنامه‌هایی است که هرسال به‌صورت مستمر اتفاق می‌افتد. امسال یک برنامه جدید به نام «مرهم» داریم که در تمامی مدارس همکاران مشاور در کلاس حضور پیدا می‌کنند و مهارت‌های مختلف را به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند. در کنار آموزش به دانش‌آموز، به والدین نیز آموزش‌هایی در قالب دیگر داده می‌شود.
کمبود مشاور؛ بزرگ‌ترین چالش آموزش‌وپرورش
در انتهای گفت‌وگو از مدیر مرکز مشاوره اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان می‌خواهم مهم‌ترین چالشی که مانع فعالیت گسترده و بهتر آن‌ها برای دانش‌آموزان شده است را بیان کند و او با همان صبر و صمیمیتی که از ابتدای گفت‌وگو داشت، ادامه داد: مهم‌ترین چالش حوزه مشاوره بحث نیروی انسانی است که با استاندارد موجود بسیار فاصله دارد. امیدوارم در سال‌های آینده این مشکل حل شود تا همکاران من بتوانند به بهترین شکل ممکن به دانش‌آموزان خدمات مختلف را ارائه بدهند و همه مدارس ما نیز بتوانند از خدمات مشاوران استفاده کنند.
