معاون گردشگری کشور در تازه‌ترین اظهارنظر به تحلیل وضعیت صنعت گردشگری ایران در ماه‌های اخیر پرداخت و درباره برنامه‌های آتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سخن گفت. او تحریک تقاضا در حوزه گردشگری را راهکار اصلی حل معضلات فعلی دانست و خبر داد که به 95 درصد شکایات رسیده به سامانه وزارتخانه میراث رسیدگی شده، رایزنی‌هایی با وزارت راه برای حل مشکلات ایرلاین‌ها صورت گرفته، دو هزار نفر از راهنمایان گردشگری در سال 99 بیمه می‌شوند، تأسیسات اقامتی، صنایع‌دستی و دفاتر خدمات مسافرتی در رسته مشاغل آسیب‌دیده کشور قرارگرفته و مشمول بسته حمایتی دولت شده‌اند، وام دولت برای حوزه گردشگری به 16 میلیون تومان افزایش‌یافته، دولت طرح اعطای تعطیلات چندروزه، بنزین سفر و پول سفر را باهدف جبران بخشی از خسارات واحدهای گردشگری در نظر گرفته و طرح‌های در دست اجرای معاونت گردشگری در حال پیگیری تا رسیدن به مرحله اجرایی است. موضوع جدیدترین برنامه زنده اینستاگرامی رسانه گردشگری راه‌بلد، گفت‌وگو با معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بود. ولی تیموری در این برنامه به سؤالاتی درباره صنعت گردشگری در مواجهه با بحران کرونا و برنامه‌های وزارتخانه میراث فرهنگی برای آینده فعالان این صنعت پاسخ داد. آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح صحبت‌های معاون گردشگری کشور در این برنامه است.
بحران کرونا گردشگری ایران را غافلگیر کرد
صنعت گردشگری ایران از آبان سال98 در پی حوادث مختلفی که یک‌به‌یک به وقوع پیوست، با شرایط بحرانی خاصی مواجه شد. ابتدای سال با وقوع سیل همراه بود و سپس از ماه آبان ناآرامی‌های داخلی، گرانی بنزین و… توانستند برای گردشگری بحران‌آفرین باشند. حتی براساس تعریف سازمان جهانی گردشگری که از بحران در حوزه صنعت گردشگری تعریف مشخصی دارد، تمامی حوادث سال گذشته در ایران به معنای واقعی بحران قلمداد می‌شوند. تا اینکه در آخرین ماه‌های سال 98 کرونا از راه رسید و عملاً گردشگری ایران را غافلگیر کرد. با این تفاوت که برای اتمام بحران‌های قبلی بالاخره دورنمای مشخصی وجود داشت، اما برای کرونا هنوز همچنین دورنمایی وجود ندارد. کرونا توانست بسیاری از برنامه‌های ما را در حوزه گردشگری متوقف کند. برنامه‌هایی مانند طرح گردشگری چینی‌ها مصادف با سال نو چینی که حاصل تعهدات بین‌المللی زیادی میان وزارت میراث فرهنگی ایران و بخش خصوصی و دولتی چین بود و متأسفانه کاملا متوقف شد. این توقف هم نتیجه نگرانی ما برای ورود کرونا از چین به ایران بود و هم اینکه مردم و تأسیسات گردشگری در ایران از رفت‌وآمد چینی‌ها نگران بودند و برخوردهای خاصی با آنها داشتند. بعدازآن هم عملاً وارد بحران کرونا شدیم که دقیقاً بازمان پیک سفرهای داخلی و خارجی در ایران هم‌زمان بود و ناگهان تمام برنامه‌های بخش خصوصی گردشگری را به‌طور کامل متوقف کرد.
چاره‌ای به‌جز رفتار قانونی با تأسیسات گردشگری نداشتیم
درباره اینکه برخی از متولیان و فعالان گردشگری در بخش خصوصی اشکالاتی را به ابلاغیه وزارتخانه در خصوص مواردی همچون بازگشت کامل پول مسافران و… بیان می‌کنند، باید بگویم که وقتی بحران کرونا شکل گرفت، وظیفه ما در گام اول ایجاد آرامش روانی در میان بخش‌های تحت نظارتمان بود. در آن زمان فضای ملتهبی در میان تأسیسات گردشگری و بخش خصوصی ایجاد شد که باید آن را آرام می‌کردیم؛ اما در گام بعدی باید به بررسی تبعات توقف کامل سفرها و خانه‌نشینی مردم و ضرری که به صنعت گردشگری وارد می‌شد، می‌پرداختیم. گام سوم نیز که زمان اجرای آن امروز است، درخصوص طراحی و اجرای برنامه‌هایی است که منجر به تحریک تقاضا در حوزه گردشگری شود.
مردم هسته اصلی صنعت گردشگری هستند
اما اینکه چرا هدف برنامه‌های ما در آن دوران صرفاً به نفع مردم تمام می‌شد، این است که مردم یا همان گردشگران هسته اصلی صنعت گردشگری هستند و کل این صنعت برای آنها ایجادشده است؛ بنابراین اگر رضایت آنها جلب نشود، در زمینه تحریک تقاضا نیز دچار مشکل خواهیم شد. به همین دلیل وقتی از مردم خواسته شد به سفر نروند و در خانه بمانند، در راستای برنامه‌های ستاد ملی کرونا از تأسیسات گردشگری خواستیم تا پول مردم را به‌طورکامل به آنها بازگردانند. چون نمی‌شود از مردم خواست در خانه بمانند و از پولی که برای سفر پرداخته‌اند صرفه‌نظر کنند. اگر این پول بازگردانده نمی‌شد باعث ایجاد التهاب بیشتری در فضای صنعت گردشگری می‌شد.
در شرایط فوق‌العاده مطیع قانون باشیم
مسئله قابل‌توجه دیگر در این زمینه این است که شرایط کرونا یک شرایط استثنایی و فوق‌العاده بود و برای چنین شرایطی دستورالعمل‌های قانونی کاملی تعریف‌شده که تعهداتی را برای دو طرف ایجاد می‌کند. این معاهدات بین‌المللی است و به‌هیچ‌وجه نمی‌شود برخلاف آنها عمل کرد. بر این اساس اگر بعد از پرداخت پول از سوی مسافر، شرایط فوق‌العاده‌ای ایجاد و سفر کنسل شود، باید پول به‌طورکامل به مسافر پس داده شود؛ اما اگر این کنسلی از سوی مسافر باشد، مسلما مشمول خسارت برای او خواهد شد. وزارتخانه نیز در چنان شرایط فوق‌العاده‌ای، تعهدات قانونی را به‌صورت مکتوب برای تأسیسات گردشگری ابلاغ کرد، اما به‌صورت شفاهی از دو طرف معاهده خواست تا باهم توافق کنند. از مردم خواستیم تا به‌جای کنسل کردن سفر آن را به تعویق بیندازند تا تأسیسات گردشگری ناچار به برگرداندن کامل پول نباشند؛ اما نمی‌شد این درخواست‌ها را در قالب ابلاغیه‌های مکتوب ارائه کرد؛ مثلا وقتی کودتای ترکیه رخ داد و شرایط فوق‌العاده‌ای ایجاد شد، ما طبق قوانین بین‌المللی تقاضای خسارت کردیم و آنها نیز خسارات ما را پرداخت کردند.
رسیدگی 95 درصدی به شکایات حوزه گردشگری
چنان‌که چندروز قبل هم اعلام کردم، 95 درصد شکایات مردم، تأسیسات گردشگری و بخش خصوصی درزمینهٔ مسائل صنعت گردشگری، رسیدگی و حل‌شده است؛ اما اینکه این آمار از کجا به‌دست‌آمده، باید بگویم که معاونت گردشگری یک سامانه ثبت شکایت با شماره 06929 دارد که تحت نظارت وزارتخانه میراث فرهنگی عمل می‌کند. در این سامانه کلیه شکایات مردم از تأسیسات گردشگری یا تأسیسات از یکدیگر و… ثبت می‌شود تا مورد رسیدگی قرارگرفته و درصورتی‌که لزوم به هر استان دستوراتی ابلاغ شود. تاکنون به 95 درصد شکایاتی که اخیراً به این سامانه ارسال‌شده و در حوزه مسئولیت و اختیارات معاونت گردشگری بوده رسیدگی شده و مسئله حل‌وفصل شده است. پنج درصد باقیمانده هم شامل مواردی است که باید جلسات بیشتری با حضور برخی از ذی‌نفعان برگزار و موضوع به‌صورت دقیق بررسی شود. این تلاش‌ها باهدف اعتمادسازی برای گردشگر داخلی و خارجی انجام می‌شود تا نشان بدهیم باوجود تمام گرفتاری‌ها و مشکلات فعلی منافع گردشگر را به منافع خودمان ترجیح می‌دهیم.
رایزنی با وزارت راه برای حل مشکلات ایرلاین‌ها
وزارت میراث فرهنگی در رایزنی‌هایی که با وزارت راه داشته، تلاش کرده تا به مشکلات ایرلاین‌ها نیز رسیدگی کند. به‌جز جلسات متعددی که در این زمینه برگزارشده، دو نامه نیز با محوریت حل‌وفصل بخش عمده‌ای از شکایات این حوزه ارسال‌شده است. اگر هنوز برخی از مسائل حل‌وفصل نشده، نیازمند مستنداتی است که بتواند منجر به حل مسائل شود.
بخش خصوصی حتی یک قرارداد قانونی در دست ندارد!
بخش زیادی از مشکلات و معضلات بخش خصوصی در حوزه گردشگری به کوتاهی آنها درزمینهٔ داشتن قراردادهای قانونی و محکم برمی‌گردد. هتل‌ها و آژانس‌ها در این زمینه بسیار دقیق عمل می‌کنند و قبل از ارسال گردشگر به کشور قرارداد دقیق و محکمی با ما می‌بندند؛ اما متأسفانه هتل‌ها و بخش خصوصی هیچ توجهی به این مسئله ندارند و درنهایت سندی در دستشان نیست تا در شرایط فوق‌العاده‌ای مانند امروز بتوانند از حق خودشان دفاع کنند. درحالی‌که اگر امروز چنین مستنداتی در دست داشتند، می‌توانستند طبق قوانین بین‌المللی از حقوق خودشان دفاع کنند. به‌ویژه اینکه بحران کرونا بحرانی جهانی است و تنها دامان ایران را نگرفته است. با این حال وزارتخانه میراث فرهنگی اعلام کرد که هر کدام از متولیان بخش خصوصی گردشگری که مستنداتی درخصوص معاهداتشان با طرف خارجی در دست دارند، در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم پیگیر حقوق قانونی آنها باشیم؛ اما متاسفانه تا این ساعت حتی یک برگ قرارداد یا سند به دست ما نرسیده است! همان‌طور که در ماجرای کودتای ترکیه وقتی دولت این کشور بعد از مراودات دیپلماسی ما اعلام کرد طرف ایرانی مستندات خود را ارائه کند تا آنها خسارت هتل‌ها و آژانس‌ها و…را بپردازند، ایران حتی یک برگ سند نداشت که ارائه کند!
در بین یازده رسته اصلی مشاغل خسارت‌دیده جای گرفتیم
مسئله دیگری که امروز با آن روبه‌رو هستیم، خسارات واردشده به تأسیسات گردشگری، کارکنان و پرسنل این حوزه‌و… است که مشکلات زیادی را برای آنها ایجاد کرده است. اینکه معاونت گردشگری چه اقدامی برای رفع این مشکلات کرده، باید بگویم که با ورود به گام سوم برنامه‌های این معاونت که همان ارائه تسهیلات و حل‌وفصل مشکلات فعلی بود، توانستیم در میان یازده رسته مشاغل اصلی که بیشترین آسیب را از بحران کرونا دیده‌اند جای بگیریم. ماجرا از این قرار است که ستاد بررسی تبعات کرونا با اعلام حضور 45 رسته شغلی در نهاد ریاست جمهوری تشکیل شد تا ضمن تعیین شاخصه‌هایی از سوی دولت و کارشناسان، برخی از این رسته‌ها مشمول بسته حمایتی دولت شوند. از این میان 11 رسته انتخاب شدند که بیشترین میزان آسیب و خسارت را دیده بودند و خوشبختانه سه رسته تاسیسات اقامتی، پذیرایی و تفریحی، دفاتر خدمات مسافرتی و صنایع‌دستی توانستند در میان این 11 رسته جای بگیرند. آنچه تا این مرحله انجام شد، در حوزه قدرت و اختیارات معاونت گردشگری و وزارتخانه بود؛ اما اینکه دولت چه نوع بسته حمایتی را برای این رسته‌ها در نظر گرفت دیگر در محدوده اختیارات ما نیست و براساس توان و قدرت دولت در شرایط فعلی مشخص می‌شود. ضمن اینکه تمامی محدودیت‌ها و کمبودهای بسته حمایتی را به گوش دولت رسانده‌ایم و تصمیم‌گیری نهایی با ما نخواهد بود.
مبلغ وام گردشگری، 16 میلیون تومان است
اما یکی از مؤلفه‌های بسته حمایتی دولت ارائه وام است. ما تلاش کردیم تا در میان 11 رسته مشاغل آسیب‌دیده که به دو بخش اهم و فی‌الاهم تقسیم شدند، گردشگری را در میان دسته اول جای دهیم و مبلغ وام به ازای هر شغل را به 16 میلیون تومان افزایش دهیم. همچنین قرار بود این وام تنها به بیمه‌شدگان تعلق بگیرد که چون بخش زیادی از فعالان حوزه گردشگری بیمه نیستند، تاکید کردیم که وام به کسانی که بیمه نیستند هم تعلق بگیرد و دولت نیز این مسئله را پذیرفت؛ اما سازوکار دریافت وام مشخص‌شده و وقتی بانک مرکزی به تصمیم نهایی برسد نیز زمان ثبت‌نام برای آن‌که احتمالا اوایل خردادماه است، اعلام خواهد شد.
راهنمایان گردشگری هم مشمول وام حمایتی می‌شوند
راهنمایان گردشگری نیز که دارای کارت راهنمای گردشگری مجاز از سوی وزارتخانه هستند، مشمول دریافت این وام شده‌اند. در حال حاضر 13 هزار نفر در کشور این کارت را دارند که البته 4500 نفر آنها از سال 2014 تاکنون کارت خود را تمدید نکرده‌اند و این به‌معنای کناره‌گیری آنها از این حرفه است؛ بنابراین از دریافت این وام نیز محروم هستند. همچنین درخصوص نگرانی‌هایی که برای بازگشت راهنمایان به جایگاه شغلی‌شان وجود دارد، باید بگویم که برای آنها نیز اقداماتی انجام‌شده است. درحال حاضر اگر گردشگری و سفر در ایران کمی رونق بگیرد، راهنمایان در بخش سفرهای داخلی و سفرهای خروجی مشغول به کار خواهند شد. ضمن اینکه از آژانس‌دارها خواسته‌ایم تا در سفرهایشان سرپرست یا مدیر تور را از میان راهنمایان گردشگری ایران انتخاب کنند.
تقاضا برای سفر به ایران وجود دارد
از سوی دیگر حتی در شرایط فعلی تقاضا برای سفر به ایران از سوی کشورهایی همچون عراق، آذربایجان، هنگ‌کنگ و چند کشور دیگر وجود دارد که ما هنوز پاسخی به درخواست آنها نداده‌ایم؛ بنابراین درصورت آغاز این سفرها راهنمایان می‌توانند در این بخش نیز مشغول شوند.
دوهزار راهنمای گردشگری بیمه می‌شوند
موضوع بیمه راهنمایان نیز از مطالبات مهم آنها بود که خوشبختانه در سال 99 با بیمه کردن دو هزار نفر از راهنمایان فعال کشور محقق می‌شود. به این منظور از محل هوشمندی یارانه‌ها تامین اعتبارشده و امیدواریم هرسال به تعداد بیمه‌شدگان راهنمایان افزوده شود.
دولت به مردم پولی برای سفر می‌دهد
اما گام دوم اقدامات ما برای ارائه تسهیلات بعد از قراردادن مجموعه خودمان در رسته‌های مشمول بسته حمایتی شامل موارد دیگری هم هست؛ مثلا اینکه بعد از فروکش کردن کرونا دولت پولی را صرفا برای سفر به مردم می‌دهد، تعطیلات چندروزه‌ای را برای سفر کردن ایجاد می‌کند و دو باک بنزین ویژه سفر نیز به مردم داده می‌شود که سود حاصل از این اقدامات درنهایت در جیب تأسیسات گردشگری خواهد رفت. حالا اینکه آیا کارهای بیشتری هم می‌شود کرد یا نه مسئله‌ای است که متولیان بخش خصوصی می‌توانند در قالب پیشنهاد به ما ارائه بدهند تا بتوانیم بهتر به تعهدات خودمان در این زمینه عمل کنیم.
سفر هوشمند، پاسخی به شرایط موجود است
درباره سفر هوشمند که سؤالاتی درباره آن شکل‌گرفته هم باید بگویم که این طرح پاسخی برای شرایط موجود است. درواقع وقتی در ابتدای شیوع کرونا بر تعطیلی کامل هتل‌ها و تأسیسات گردشگری تاکید شد، مطرح کردیم که در این صورت حتی اگر مثلا کادر درمانی کشور برای انجام کارشان ناچار به سفر باشند، باید به جای اقامت در یک هتل با رعایت پروتکل بهداشتی درجایی اقامت کنند که منجر به بروز بیماری بشود. امروز نیز بخش‌هایی از سفرهای درحال انجام در کشور، سفرهای کاری و ضروری است و نمی‌توان مانع آنها شد. با این حساب لازم است تمهیداتی برای مدیریت این سفرها انجام شود تا بعدها نقصی متوجه معاونت گردشگری در حوزه انجام وظایفش نباشد. همچنین پیش‌بینی می‌شود در ایام عید فطر حجم سفرها افزایش یابد؛ بنابراین در سفر هوشمند بر اجرای دقیق پروتکل‌های بهداشتی تاکید می‌شود.
سند راهبردی توسعه گردشگری روستایی کشور در انتظار تصویب
در اینجا به برخی از طرح‌های در دست اقدام معاونت گردشگری هم اشاره می‌کنم که یکی از آنها تدوین سند راهبردی توسعه گردشگری روستایی کشور است. این طرح با حضور بخش خصوصی در سال‌های 96 و 97 تهیه و بررسی شده و در سال 98 به سازمان برنامه‌وبودجه رفته تا نهایتا به دست کمیسیون فرهنگی دولت برسد. ما نیز طی 18 جلسه از این طرح دفاع کرده‌ایم و امیدواریم به‌زودی به تصویب دولت برسد.
برنامه توسعه گردشگری به‌صورت مجازی دنبال می‌شود
از دیگر برنامه‌ها برنامه ملی توسعه گردشگری کشور است که شروع آن از قبل از انقلاب حدود سال‌های 52 تا 54 بوده و بعد از انقلاب نیز در سال 78 مجددا دنبال شده است. در حال حاضر نیز با هماهنگی سازمان جهانی گردشگری و یونسکو در حال پیگیری آن بودیم که بحران کرونا آن را تا حدی متوقف کرد. هرچند به‌صورت مجازی در حال پیگیری هستیم تا بتوانیم یک مسترپلن برای گردشگری کشور ارائه دهیم.
سیمرغ گردشگری ایران در آستانه پرواز
طرح دیگر هم همان طرح برند گردشگری ایران یا سیمرغ است که در دو حوزه کار علمی و تحقیقاتی و تعیین شعار کارهای آن انجام شده و قرار بود در معرض نظرسنجی عمومی قرار بگیرد. در زمان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران نیز از این طرح رونمایی شد و چند کارگروه تخصصی از نخبگان برند و بازاریابی به بررسی آن پرداختند که متاسفانه بحران کرونا تا حد زیادی روند آن را که می‌رفت تا به آماده‌سازی برسد، متوقف کرد. مسلما این سیمرغ نشانه اعتبار خدمات گردشگری ایران است و باید شاخص‌های استانداردی داشته باشد و کسی که از این شاخصه‌ها برخوردار است بتواند از آن استفاده کند. امیدواریم تا پایان خردادماه نیز روند آماده‌سازی سیمرغ به سرانجام برسد.
طرح حساب‌های اقماری گردشگری در انتظار فروکش کرونا
از دیگر طرح‌هایی که قول اجرای آن را در آغاز دوران مسئولیتم در معاونت داده بودم، پروژه کلان ملی حساب‌های اقماری گردشگری است که خوشبختانه همه مطالعات آن انجام شده است. قرار بود مرکز ملی آمار نیز وارد مرحله اجرایی در این پروژه شود که فعلا به دلیل توقف در سفرها، این کار نیز متوقف شده است. هرچند به محض فروکش کرونا این طرح دوباره از سر گرفته می‌شود.
گردشگری صنعتی اخلاق‌مدار است
در پایان باید از همه همکاران و هم‌وطـــنانی که با حوزه گردشــگری مرتبط هستند یا نیستند بخواهم که به این صنعت و احیای دوباره آن کمک کنند؛ چراکه صنعت گردشگری صنعتی اخلاق‌مدار است. اگر همه در شب عید قیمت کالایشان را افزایش می‌دهند، تأسیسات گردشگری قیمت را پایین می‌آورند تا بتوانند رضایت مردم را جلب کنند؛ بنابراین در چنین شرایطی از سویی از دولت می‌خواهیم تا نهایت حمایت و کمکش را مشمول این صنعت کند و از سوی دیگر از فعالان این حوزه و به خصوص بخش خصوصی می‌خواهم که از تلاش‌ها و پیگیری‌های ما برای تحریک تقاضا در شرایط رکود فعلی باخبر باشند و بدانند تلاشمان را برای کمک به وضعیت آنها خواهیم کرد. ضمن اینکه می‌دانیم در این روزها دولت وضعیت خوبی از نظر مالی ندارد و تحریم‌ها و بحران کرونا شرایط دشواری را برای آن ایجاد کرده است.
