به گزارش اصفهان زیبا؛ در ششمین مجمع همکاری‌های کشورهای عربی و روسیه در اواخر آذر ماه، روسیه بار دیگر از ادعای امارات درخصوص جزایر سه‌گانه ایران در قالب بیانیه مشترک حمایت کرد و باعث واکنش جدی مجدد تهران و همچنین طرح این سؤال برای افکار عمومی شد؛ در اینکه چرا روسیه به‌عنوان شریک امنیتی و دفاعی ایران بار دیگر از این موضع امارات حمایت کرده است؟
طی سال‌های اخیر در بسیاری از گردهمایی‌های اعراب این ادعا از سوی امارات بارها مطرح شده است و امسال هم به فاصله چند ماه از آخرین نشست مشترک روسیه با اعراب در تابستان، روس‌ها پای بیانیه‌ای را در مراکش امضا کردند که به راه‌حل‌ها و ابتکارات صلح‌آمیز با هدف حل آنچه مناقشه میان ایران و امارات بر سر جزایر سه‌گانه خوانده‌شده از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیوان بین‌المللی دادگستری اشاره دارد؛ بیانیه‌ای که به‌منزله اقدام علیه حاکمیت و تمامیت ارضی ایران تلقی می‌شود و مفاد آن ازنظر ایران از اساس مردود و غیرقابل‌قبول است.
آن‌طور سخن‌گوی وزارت خارجه کشورمان اعلام کرد ایران موضوع تمامیت ارضی و حاکمیتی خود بر جزایر سه‌گانه را قابل‌مذاکره و گفت‌وگو ندانسته و هر ادعایی از هر طرف در این خصوص را مردود تلقی می‌کند و به‌هیچ‌وجه از حقوق حاکمیتی و سرزمینی خود عدول نخواهد کرد.
بررسی موضع روس‌ها در قبال جزایر سه‌گانه ایران
بسیاری از تحلیلگران این موضع ضدایرانی روس‌ها در خصوص جزایر سه‌گانه را به‌نوعی اقدامی غیردوستانه تلقی می‌کنند و از آن به‌عنوان خیانت روسیه به ایران یاد می‌کنند و در مقابل برخی اما معتقدند که الزامات دیپلماتیک روسیه باعث چنین اقدامی از سوی آن‌ها شده است و نمی‌توان به‌صورت مطلق این موضع روسیه را دال بر خیانت و بی‌اعتنایی مسکو به منافع تهران دانست.
تحلیل علی امیدی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان نیز بر همین اساس است. این کارشناس مسائل بین‌الملل موضع‌گیری روس‌ها در مجمع کشورهای عربی و روسیه در مراکش را در قالب دو نکته بررسی کرد و دراین‌باره به «اصفهان‌زیبا» گفت: «موضع‌گیری روسیه در مجمع کشورهای عربی و روسیه در مراکش بازتاب‌های منفی بسیاری را در محافل داخلی ایجاد کرد و برخی نخبگان کشورمان اظهارات مختلف منفی دراین‌باره مطرح کردند؛ برخی گفتند خیانت شده است و برخی دیگر روسیه را کشوری غیرقابل‌اعتماد برای ایران دانستند. به عقیده بنده این موضوع در قالب دو نکته قابل‌تعریف است.»
او ادامه داد: «ابتدا باید متن این بیانیه را به‌خوبی مطالعه کرد. در یکی از مفاد آن آمده است که کشورهای امضاکننده ازجمله روسیه از ایران می‌خواهند با دیپلماسی برای حلوفصل اختلافاتش با امارات سر جزایر سه‌گانه مبادرت ورزد و ترجیحا اگر از طریق دیپلماسی نتوانستند این مشکل را حل کنند، به دیوان دادگستری لاهه مراجعه شود که این نهاد برای این موضوع تصمیم‌گیری کند. اگر به منطوق این بیانیه توجه کنیم، تغییری در خصوص مسئله جزایر سه‌گانه ایران صورت نگرفته است و ما تحول جدیدی در خصوص آن نخواهیم دید؛ چهل سال است که کشورهای عربی در پایان هر اجلاسیه‌ای این مسئله را در قالب بیانیه صادر می‌کنند و جمهوری اسلامی نیز با استقبال از رویکرد دیپلماسی برای رفع سوءتفاهم‌ها اعلام کرده است که این جزایر سه‌گانه همیشه ایرانی هستند، بودند و خواهند بود.»
امیدی با بیان اینکه این بار کشورهای عربی از دیوان دادگستری برای رسیدگی به این موضوع گفتند، خاطرنشان کرد: «فضای بین‌المللی درمجموع هیچ‌گاه به نفع ایران نبوده و نیست. هیچ زمانی این فضا منصفانه عمل نکرده است و ما نباید انتظار این را داشته باشیم سازمان‌های بین‌المللی که اکثرا تحت نفوذ غرب هستند، تصمیم‌گیری به نفع ما صورت دهند. درهرحال این موضوع پیشنهادی از سوی اعراب بود و جمهوری اسلامی اما هیچ زمانی بنا ندارد آن را عملی کند.»
حلوفصل مشکلات اقتصادی و سیاسی روسیه توسط اعراب در شرایط تحریمی
او در توضیح دومین نکته از همراهی روسیه با اعراب در خصوص جزایر سه‌گانه ایران ادامه داد: «به‌هرحال کشورها در روابط متقابل خود ملاحظاتی دارند. روابط بین کشورها همچون روابط انسان‌ها با یکدیگر نیست. معمولا این انتظار وجود دارد که این روابط به وجود آید؛ اما در تاریخ تعاملات بین کشورها این موضوع هیچ‌گاه محقق نشده است.
واقعیت این است که کشورهای عربی در مقایسه با ایران یک موقعیت برتر اقتصادی و سیاسی دارند. روسیه از طریق کشورهای عربی می‌تواند بخشی از فشارها و تحریم‌هایی را که غرب علیه خود در راستای جنگ اوکراین اعمال کرده است، تعدیل کند.
از سوی دیگر روسیه با این رویکرد سرش را بالا نگاه داشته و می‌گوید جهان تنها در آمریکا و اروپا خلاصه نمی‌شود و با جهان عرب هم می‌توان ارتباط برقرار کرد.» این استاد روابط بین‌الملل افزود: «از بین کشورهای عربی، عربستان، امارات و حتی قطر به دلیل صادرات انرژی از کشورهای برتر اقتصادی جهان به شمار می‌روند. عربستان ازیک‌طرف عضو کشورهای جی بیست است و اخیرا نیز به‌عنوان یک عضو بریکس انتخاب شده است.
این کشورها جایگاه ویژه‌ای دارند و می‌توانند مشکلات اقتصادی و سیاسی روسیه را در شرایط تحریمی حلوفصل کنند. درنتیجه این ملاحظات در روابط سیاسی و اقتصادی کشورهایی همچون روسیه با اعراب وجود دارد.» به گفته این استاد روابط بین‌الملل عربستان سالانه 400میلیارد دلار درآمد نفتی دارد و به‌زودی قطب اقتصادی جهان خواهد شد و امارات نیز دارای ظرفیت اقتصادی بسیار است و برای مثال بیش از 10 میلیون نفر هر سال از دبی بازدید می‌کنند که نشان ازظرفیت بالای این کشور است، فضایی که روسیه را به این کشورهای عربی جلب می‌کند.
او افزود: «نگاه روسیه این است که بتواند نظر مثبت عربستان را جلب کند و به دنبال آن دیگر کشورهای عربی را با خود همراه کند. اینکه کشورهای موردنظر روسیه چه ظرفیت اقتصادی و سیاسی دارند در نوع سیاست خارجی این کشور نسبت به آن‌ها مؤثر است. از طرفی سیاست عربستان و امارات هم این است که از وابستگی یک‌جانبه امنیتی آمریکا خارج شوند و با چند بلوک قدرت همچون روسیه، چین و هند ارتباط بگیرند.»
موضع روسیه در رابطه با اعراب یک موضع اعلامی، نه موضع اعمالی
امیدی گفت: «موضع روسیه در رابطه با اعراب، یک موضع اعلامی است نه موضع اعمالی. او گفت: «سیاست اعمالی با سیاست اعلامی کشورها متفاوت است. مطمئنا اگر قرار باشد بر سر موضوع جزایر سه‌گانه ایران تنش و برخورد پیش آید، قطعا موضع روسیه متفاوت از الان خواهد بود. هم‌اکنون این رویکرد روسیه درحد حرف است تا منافع خود را تأمین کند. فعلا همین اقدام ظاهری برای روس‌ها اکتفا می‌کند. روسیه نگفته است این جزایر متعلق به امارات است. ما نیز باید بین سیاست اعمالی و اعلامی تفاوت قائل شویم. از طرفی باید دانست که ضرورت‌ها به معنای خیانت نیست؛ بلکه این‌گونه مواضع یکسری محاسبات سیاسی است. روسیه نمی‌خواهد همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد ایران بگذارد. همان‌طور که ایران نیز این سیاست را اجرا می‌کند. درواقع میزان منافع در جهت‌گیری کشورها تأثیرگذار است.»
چرایی عکس‌العمل‌های منفی به مواضع روسیه در قبال جزایر سه‌گانه
عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان همچنین با اشاره به اینکه در واکنش داخلی به این اقدام ضد ایرانی روسیه برخی از الفاظ خیانت روسیه و غیرقابل‌اعتماد بودن روسیه استفاده کرده‌اند، گفت: «آدم عاقل نمی‌تواند تمام منافع خود را در دست یک نفر قرار دهد و این تعریف از روسیه به عقیده بنده درست نیست. آن‌طور که ایران هم در این خصوص جدی است.» او افزود: «به‌کار بردن کلماتی همچون “خائن” و “غیرقابل‌اعتماد” برای روسیه دو دلیل دارد؛ اول اینکه این افراد قصد دارند سیاست خارجی دولت ایران در ارتباط با روسیه را زیر سؤال ببرند و دوم اینکه این قشر با داشتن یک نوع نگاه تاریخی به روسیه، ناخودآگاه حس خوبی به این کشور ندارند و به همین خاطر در برابر این اقدامات روسیه عکس‌العمل‌های منفی نشان می‌دهند.» روسیه در سیاست خارجی خود محاسبه‌هایی دارد و ما نیز باید به همین شیوه عمل کنیم و می‌سنجیم که کشورها تا چه اندازه برای ما منفعت دارند؛ برای مثال کدام کشورها بیشترین تجهیزات نظامی پیشرفته را در اختیار ما قرار می‌دهند یا اهداف اقتصادی ما را محقق می‌سازند. درواقع ایران نیز همچون روسیه نباید به یک کشور نگاه صفر و صدی داشته باشد.»
چرا روسیه مواضع ضد ایرانی خود را در کنار اعراب تکرار می‌کند؟
به عقیده امیدی، روسیه مجبور به این اقدام در همراهی با اعراب شده است. اینکه اگر آن بیانیه مشترک در مراکش با همراهی روسیه صادر نشده بود باعث تکدر خاطر و به‌نوعی واگرایی بین کشورهای عربی و روسیه می‌شد.
درنتیجه روسیه این طیف بزرگ‌تر (اعراب) را برای خود حفظ کرد و البته باعث ناراحتی طیف کوچک‌تر (ایران) شد. او ادامه داد: «مطمئنا مقامات ایرانی نیز این موضع تکراری روسیه را فراموش نخواهند کرد و سعی می‌کنند سنجیده‌تر روابط خود را با روسیه پیش ببرند.» او با بیان اینکه سیاست نگاه به شرق دولت کنونی یک نوع اجبار و الزام است که به خاطر فشارها و تحریم‌های غرب علیه ایران به وجود آمده است، ادامه داد: «اجماع نسبی این است که ما بتوانیم رابطه متوازن با همه قدرت‌ها داشته باشیم. در حال حاضر بین ایران و آمریکا دشمنی وجود دارد. فضایی که بر روابط اروپا با ایران هم تأثیر گذاشته است. دشمنی که باعث گرایش بیشتر ایران به سمت شرق شده است. البته با در نظر گرفتن مسائل اقتصادی و اینکه بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی جهان کشورهای شرقی همچون چین و هند، کره جنوبی یا ژاپن هستند؛ این گردش به شرق ایران به‌نوعی توجیه منطقی دارد.»
