به گزارش اصفهان زیبا؛ پوکی استخوان ازجمله بیماری‌های شایع در افراد، به‌خصوص سالمندان است که آگاهی از پیشگیری و درمان آن حائز اهمیت است؛ ازاین‌رو مجتمع فرهنگی کوثر و پردیس در سلسله‌همایش‌های «خوب بمان» به برگزاری همایشی تحت عنوان پوکی‌استخوان در سالمندان با سخنرانی دکتر مریم رجالی، پزشک متخصـص خانواده مرکز بهداشت شماره یک، پرداختند.
پوکی استخوان نوعی بیماری است که در آن تراکم و قدرت استخوان‌های بدن کاهش یافته و به دنبال آن احتمال شکستگی استخوان‌ها افزایش می‌یابد؛ اما همان‌طور که می‌دانید، بیشترین ماده تشکیل‌دهنده استخوان، یک ماده معدنی به نام کلسیم است. کلسیم درواقع ماده‌ای است که شکل استخوان را به‌وجود می‌آورد.
سن، فاکتوری مهم در تشکیل توده استخوانی است. توده استخوانی تا سن 25-30سالگی افزایش می‌یابد و ذخیره مواد معدنی در استخوان بیش از دفع استخوانی آن است. پس از 30سالگی، دفع استخوانی بیش از استخوان‌سازی انجام می‌شود؛ درنتیجه کاهش توده استخوانی اتفاق افتاده و پوکی استخوان رخ می‌دهد.
عوارض بیماری
پوکی استخوان اگر درمان نشود، منجر به بدشکلی، محدودیت حرکتی و عوارض خطرناک دیگر می‌شود. درد و رنج ناشی از شکستگی‌ها می‌تواند باعث وابستگی به دیگران، کاهش فعالیت‌های روزمره و درنهایت افسردگی شود.33درصد از بیمارانی که مبتلابه شکستگی لگن ناشی از پوکی‌استخوان می‌شوند، طی یک سال بعد از آن به‌طور کامل وابسته شده یا در خانه‌های سالمندان مقیم می‌شوند و 20 تا 24درصد از این افراد در همان سال فوت می‌کند.
مهم‌ترین عارضه پوکی استخوان، شکستگی است و عوارضی مثل درد، مشکلات حرکتی، خون‌ریزی، آمبولی چربی و… را به دنبال دارد. بیشترین شکستگی در این بیماری، در ناحیه مفصل ران در محل اتصال به لگن و در ستون‌فقرات که معمولا وزن بدن را تحمل می‌کنند، رخ می‌دهد. همچنین شکستگی در ناحیه مچ دست نیز مشاهده می‌شود. شکستگی‌استخوان در هر سنی دردآور است؛ به‌خصوص در سنین بالاتر جدی‌تر است و حتی می‌تواند کشنده باشد.
پوکی‌استخوان بیماری خاموش نامیده می‌شود؛ چون در این بیماری، استخوان‌ها بدون هیچ علامتی پوک می‌شوند و زمانی علائم درد و شکستگی بروز می‌کند که بیماری در مرحله پیشرفته است.
پوکی‌استخوان نامرئی است؛ یعنی تا زمانی که یک استخوان نشکند، علائمی از خود بروز نمی‌دهد. در فرد مبتلا به این بیماری، یک سقوط ساده از ارتفاع کم، یک چرخش ناگهانی، خم و راست‌شدن سریع یا حتی افتادن در یک چاله کوچک می‌تواند باعث شکستگی‌استخوان شود.
بیشترین شکستگی مربوط به پوکی استخوان در ناحیه‌های لگن، ستون مهره‌ها، مچ یا قسمت بالای بازو رخ می‌دهد. البته گاهی شکستگی یک استخوان می‌تواند در ادامه به شکستن سایر استخوان‌ها نیز منجر شود؛ بنابراین لازم است در اسرع وقت نسبت به تشخیص و درمان این بیماری اقدام کرد.
علائم
معمولا بی‌علامت است؛ ولی بعضی افراد ممکن است دچار کاهش قد شوند و بگویندقد من حدود شش سانتی‌متر کوتاه شده و لباس‌های من اندازه‌ام نیستند و با این برجستگی پشت هیچ لباسی در تنم زیبا نیست.
علل
افزایش سن: کاهش تدریجی تراکم استخوان‌ها از دهه سوم زندگی شروع می‌شود و تا پایان عمر ادامه می‌یابد. در زن‌ها بعد از یائسگی سرعت از دست رفتن تراکم استخوان‌ها تشدید می‌شود؛ به‌گونه‌ای که پوکی استخوان اولیه (حالتی که تشدید پوکی‌استخوان به علت بیماری نداریم) تا 10 تا 15 سال بعد از یائسگی رخ می‌دهد.
ژنتیک: اثرات ژنتیکی هم در روند ایجاد پوکی استخوان بی‌تأثیر نیست؛ گرچه مثل بیماری‌های ژنتیکی مانند هموفیلی و تالاسمی خطرناک نیست. در کسانی که سابقه خانوادگی شکستگی دارند، افراد لاغراندام و افراد با پوست خیلی روشن، پوکی‌استخوان شایع‌تر است.
تغذیه و شیوه زندگی: روش زندگی روزمره می‌تواند روی استخوان‌ها تأثیرگذار باشد؛ ازجمله از طریق:
♦ کمبود کلسیم و ویتامین دی، مصرف زیاد پروتئین، کافئین و نمک، خطر بروز پوکی استخوان را بیشتر می‌کند.
♦ مصرف خوراکی‌هایی همچون شکر و مواد خوراکی قنددار مانند نوشابه‌ها و شیرینی، میزان جذب کلسیم را کاهش می‌دهد و مانع جذب کلسیم در روده و ورود آن به خون می‌شوند و به همین دلیل پوکی استخوان را تسریع می‌کند.
♦ مصرف الکل باعث افزایش خطر ابتلا به پوکی‌استخوان می‌شود.
♦ استعمال دخانیات و سیگار در زنان تأثیرات گسترده‌تر و شدیدتری می‌گذارد. ازجمله اینکه باعث یائسگی زودرس و کاهش استروژن می‌شود. به‌علاوه توتون هم اثرات زیان‌باری روی استخوان‌سازی می‌گذارد و خطر پوکی‌استخوان را افزایش می‌دهد.
♦ نداشتن فعالیت جسمانی و بی‌تحرکی در هر سنی باعث تحلیل سریع استخوان‌ها می‌شود. در افراد سالمند، فعالیت جسمانی به دنبال کاهش توان ماهیچه‌ها کمتر است و خطر زمین‌خوردن و شکستگی بیشتر می‌شود.
♦ یائسگی زودرس در زنان. یائسگی عموما در حدود 50 سالگی روی می‌دهد. با این‌حال، هر سنی بعد از 45سالگی برای یائسگی طبیعی است. اگر پیش از این سن یائسگی روی دهد (چه به‌صورت طبیعی و چه به دنبال عمل جراحی و خارج‌کردن تخمدان‌ها یا پرتودرمانی) یائسگی زودرس به‌حساب می‌آید. زنان با یائسگی زودرس بیشتر در معرض خطر پوکی‌استخوان هستند.
♦ کم‌تحرکی عامل مهم در تسریع شدت پوکی استخوان در سالمندان است و تغییر شیوه زندگی به سمت فعالیت منظم و مناسب مهم‌ترین راه‌کار کم‌کردن روند پوکی‌استخوان است.
راهکارهای پیشگیری
می‌توان با روش‌های ساده‌ای، خطر پوکی استخوان را کاهش داد. با اطلاع از وضعیت استخوان، به‌ویژه در خانم‌ها در دوران نزدیک به یائسگی، به‌واسطه مشورت با پزشک، به کاربردن روش‌های تشخیص مناسب و درصورت نیاز تجویز داروهای ویژه می‌توان از پیشرفت بیماری و عوارض حاصل از آن پیشگیری کرد.
تغذیه مناسب: یکی از روش‌های بسیار مؤثر برای پیشگیری از پوکی استخوان، تغذیه مناسب است. غذای انسان باید حاوی پروتئین‌ها، املاح کافی و ویتامین‌های لازم باشد تا روند پوکی استخوان کندتر شود. بهترین منبع کلسیم و پروتئین عبارت‌اند از: شیر، پنیر، ماست و غذاهای دریایی؛ به‌ویژه ماهی. سایر منابع حاوی کلسیم عبارت‌اند از: سبزی‌های برگ‌سبز، کلم‌پیچ، شلغم، هویج، پرتقال، انگور، توت‌فرنگی، خرمالو، زیتون، جعفری، اسفناج، کرفس، کشمش، بادام، پسته، گردو، حبوبات و غذاهای دریایی مانند ماهی، به‌ویژه ماهی کیلکا و ساردین.
ورزش منظم: ورزش یکی از عوامل مهم برای قرارگرفتن کلسیم در داخل استخوان‌ها و محکم‌شدن آن‌هاست. افراد باید روزانه تحرک کافی داشته باشند. استراحت و عدم‌تحرک باعث تحلیل بافت استخوانی می‌شود. بهترین، مفیدترین و بی‌خرج‌ترین ورزش برای افراد بالغ، به‌ویژه سالمندان پیاده‌روی است. توجه داشته باشید که ورزش‌های تحمل وزن مثل پیاده‌روی، نقش مهمی در رسوب کلسیم در استخوان‌ها دارند.
سبزی‌ها و میوه‌‌ها: سعی کنید روزانه یک‌ونیم فنجان میوه و دو فنجان سبزی برای سلامت خود و استخوان‌هایتان مصرف کنید. سبزی‌های دارای برگ سبز فوق‌العاده سالم‌اند و بسیاری از آن‌ها سرشار از کلسیم هستند؛ ازجمله سبزی‌هایی مانند کلم، جعفری و نعناع. به‌عنوان‌مثال یک فنجان سبزی حدود 21 درصد از مقدار موردنیاز شما را در روز تأمین می‌کند.
پروتئین و گوشت: دریافت پروتئین کافی، اما نه پروتئین زیاد، برای سلامت استخوان‌ها و به‌طورکلی سلامتی مهم است. بسیاری از افراد مسن، پروتئین کافی از رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند که ممکن است برای عضلات و استخوان‌ها مضر باشد. حبوبات، ذرت، سالمون، سیب‌زمینی، تخم‌مرغ، انواع گوشت‌ها، آجیل و … .
محدودیت نمک: خوردن غذاهایی که نمک زیادی دارند باعث ازدست‌رفتن کلسیم در بدنتان شده و می‌توانند باعث تحلیل‌رفتن استخوان‌ها شوند. سعی کنید مقدار غذاهای فراوری‌شده و نمکی را که روزانه به غذاهایتان اضافه می‌کنید محدود کنید.
نوشیدنی‌های مناسب: قهوه، چای و نوشابه حاوی کافئین هستند که ممکن است جذب کلسیم را کاهش داده و به از بین‌رفتن استخوان‌ها کمک کنند. در انتخاب این نوشیدنی‌ها، اعتدال را رعایت کنید. ترجیحا چای کم‌رنگ و به میزان کم در روز استفاده کنید.
ویتامین دی و منابع آن: از بهترین منابع ویتامین دی می‌توان به زرده تخم‌مرغ، ماهی ساردین، ماهی سالمون شیر و سایر غذاهای غنی‌شده مثل شیرهای غنی‌شده با ویتامین دی اشاره کرد. علاوه بر این، اگر حداقل دو بار در هفته به مدت پنج تا ۳۰ دقیقه در معرض نور خورشید قرار بگیرید، احتمالا ویتامین دی کافی در بدنتان تولید می‌شود. توجه داشته باشید که ویتامین دی از پشت شیشه جذب نمی‌شود.
راهکارهای درمانی
درمان غیردارویی. از جملــه درمان‌های غیردارویی عبارت‌اند از:
♦ فیزیوتراپی: با به‌کارگیری تمرین‌ها و استفاده از وسایل ورزشی درمانی و روش‌های مؤثر در حفظ شرایط بدنی ایدئال، متناسب با افراد مبتلا و تصحیح فعالیت‌های بدنی آن‌ها، از درمان‌های بسیار مؤثر محسوب می‌شود. عوامل تغذیه‌ای، به‌خصوص دریافت کلسیم، سطح فعالیت‌های فیزیکی و فاکتورهای ژنتیک در این فرآیند اهمیت دارند.
♦ آب‌درمانی: شکلی از معالجه است که با استفاده از تمرینات و اجرای حرکات و نرمش‌های خاص در آب به توان‌بخشی کمک می‌کند. آب‌درمانی، ترکیبی از تمرین در آب و فیزیوتراپی است. اساس این نوع معالجه سبک‌شدن بدن به هنگام غوطه‌وری در آب است و به همین دلیل سالمند قادر است عضلات و اندام‌های خود را با مصرف نیروی کمتری به حرکت درآورده و درواقع چون فشار روی مفاصل کاهش پیدا می‌کند، در اجرای حرکات، درد کمتری احساس می‌شود.
درمان دارویی: ازجمله درمان‌های دارویی، تجویز ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین دی، تجویز ترکیبات فلوراید و داروهای کاهنده سرعت پوکی‌استخوان است.
♦ مصرف هم‌زمان کلسیم با فیبرهای غلات، سبوس، حبوبات، ریواس و اسفناج، جذب کلسیم را کاهش می‌دهد.
♦ مصرف مکمل کلسیم با بسیاری از داروها ازجمله آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای کاهش‌دهنده فشارخون تداخل پیدا می‌کند؛ یعنی اگر این مکمل را با این داروها به‌طور هم‌زمان مصرف کنید، هم جذب کلسیم در بدنتان را مختل می‌کنید، هم اثر داروی مصرفی‌تان را کاهش می‌دهید.
