این کتیبه به‌عنوان یک میراث هنری، نیازمند توجه بیشتر و معرفی آن به هنردوستان و علاقه‌مندان به هنر خوش‌نویسی و گردشگران هنری است. کتیبه‌ها را اسناد معتبری در شناسایی بخشی از تاریخ هنر ایران قلمداد کرد.
کتیبه ها علاوه بر جنبه‌های زیبایی شناسانه، حاوی اطلاعات ارزشمندی مانند اسامی افراد تأثیرگذار در شکل‌گیری بناها و کتیبه‌ها هستند. از این منظر می‌توان یکی از خوش‌نویسان بزرگ ایرانی که با شاه عباس اول معاصر بود و موردمهر و قهر او قرار گرفت، میرمحمد بن حسین حسینی سیفی قزوینی، ملقب به عمادالملک معروف به میرعماد بود.
میرعماد در سال 961(ه.ق) در قزوین متولد شد و دوران کودکی را در آن شهر به تحصیل مقدمات علوم و یادگیری خط گذرانید. معلمان خط او در ابتدای کار عیسی بیک رنگ‌نگار و مالک دیلمی بوده‌اند.
او پس از تعلیمات مقدماتی از قزوین به تبریز رفت و نزد ملا محمدحسین خوشنویس تبریزی به یادگیری رموز خط نستعلیق همت گماشت. شهرت او سراسر ممالک اسلامی را فراگرفت.
نسبت او چنان‌که در دست‌نویس‌هایش مشاهده می‌شود از سادات بلندمرتبه حسنی بوده و جد او از کاتبان و کتابداران دوره صفوی در قزوین بوده است. میر عماد از تبریز به خاک عثمانی و از آنجا به حجاز رفت.
زمانی که به ایران بازگشت مانند علیرضای عباسی خوشنویس به خدمت فرهادخان قرامان‌لو درآمد و تا زمان حیات فرهادخان، یعنی تا سال 1007 ه. ق در خدمت او به کار کتابت اشتغال داشت.
پس از کشته‌شدن فرهادخان، میرعماد از هرات به گیلان و از این شهر به قزوین رفت و در آنجا به خوش‌نویسی پرداخت. در این زمان ظاهرا از خدمت و ملازمت شاه‌عباس اول دوری کرده بود.
یک‌سال بعد از قزوین به اصفهان آمد و در اینجا ساکن شد. شاه‌عباس، میرعماد را به دربار خواند و در زمره خوش‌نویسان مخصوص خویش پذیرفت. میرعماد در سال 1024 ه.ق در سن شصت‌و‌سه‌سالگی به قتل رسید.
مزار او اکنون در مسجد مقصودبیک (مسجد ظلمات) در نزدیکی میدان نقش‌جهان اصفهان است. از میر پسری به‌نام میرزاابراهیم و دختری به‌نام گوهرشاد باقی ماند که هر دو از خوش‌نویسان چیره‌دست بودند و پس از مرگ میر، همراه بسیاری از خوش‌نویسان ازجمله عبدالرشید دیلمی، خواهرزاده و شاگرد میر، جلای وطن کرده به هندوستان رفتند.
ویژگی‌های خط میرعماد
خط میرعماد در زمان حیاتش نه تنها در ایران و دربار صفوی، بلکه در دربار گورکانیان هند و پادشاهان عثمانی نیز آوازه‌ای بلندمرتبه داشت. گفته می‌شود که خط او را در زمان حیاطش با طلا معاوضه می‌کردند و در هنگام مرگ از ثروتمندترین مردان ایران بوده ؛چنانچه خانه‌اش را وزیر وقت نتوانست بخرد.
میرعماد با پالایش خطوط پیشینیان و زدودن اضافات و ناخالصی‌ها از پیکره نستعلیق و نزدیک‌کردن شگرف نسبت‌های اجزای حروف و کلمات، به اعلای درجه زیبایی، یعنی نسبت طلایی رسید و قدمی اساسی در اعتلای هنر نستعلیق برداشت.
با بررسی اکثریت قاطع حروف و کلمات میرعماد متوجه می‌شویم که این نسبت به‌عنوان یک الگو در تاروپود حروف و واژه‌ها وجود دارد و زاویه ۴۴۸/۶۳ درجه که مبنای ترسیم مستطیل طلایی است، در شروع قلم‌گذاری و ادامه رانش قلم، حضوری تعیین‌کننده دارد.
این مهم قطعا در سایه شعور و حس زیبایی‌شناسی او حاصل آمده، نه آگاهی از فرمول تقسیم طلایی از دیدگاه هندسی و علوم ریاضی.
میرعماد این نسبت‌ها را نه‌تنها در اجزای حروف، بلکه در فاصله دوسطر و مجموعه دوسطر چلیپاها و کادرهای کتابت و قطعات رعایت می‌کرده است. او چلیپانویسی و قطعه‌نگاری را به مرتبه یک فرهنگ ارتقا داد و به‌عنوان هنری مستقل از کاربرد خط نستعلیق در قاب تاریخ نشاند. میرعماد ذوق شعر نیز داشته و اشعاری به او منسوب است.
آثار میرعماد
از میرعماد آثار خطی فراوانی به‌صورت مرقع یا «قطعات متفرقه» به جای مانده که زینت‌بخش موزه‌های معتبر ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی است. برخی از آثار او اکنون بـه موزه خوش‌نویسی قزوین واقع در کاخ چهلستون منتقل شده‌اند.
اخیرا به همت هنردوستان ایتالیایی و آمریکایی مجموعه نفیسی از آثار میرعماد حسنی چاپ شده است و به همت موزه متروپولیتن نیویورک در دسترس علاقه‌مندان خط ناب نستعلیق ایرانی قرار گرفته است.
آثار میرعماد در «مرقع سن‌پطرزبورگ» یعنی همان مرقع میرزا مهدی‌خان منشی نادرشاه، که احتمالا در سال‌های انقلاب مشروطیت کتابخانه سلطنتی ایران آن را به روس‌ها فروخته است، دیده می‌شود. این مرقع اخیرا به‌طور کامل چاپ شده و صفحاتی از آن به نام «کرشمه ساقی» در ایران انتشار یافته‌است. رساله باباشاه اصفهانی نیز به خط اوست.
کتیبه‌نگاری میرعماد
از میر عماد تنها یک اثر کتیبه‌ای باقی مانده که در تکیه میرفندرسکی اصفهان واقع در گورستان تخت‌پولاد بر روی گچ اجرا شده و غزلی از حافظ است و در آخرین قا ب‌بندی این کتیبه، رقم کتبه العبد عماد الحسنی را بر خود دارد. در زمان میر، اکبرشاه هندی از هندوستان به دیدن شاه‌عباس آمد.
هنگام مراجعت از صنایع اصفهان هرکدام چیزی خواست. من جمله از خطوط میر هم غزل معروف خواجه حافظ را، روضه خلد برین خلوت درویشان است، به طور کتیبه که به خط میر نوشته شده بود، جزو هدایا به او دادند و با خود به هندوستان برد. بعد از روی آن گرده برداشته آوردند در تکیه میر که هنوز باقی است.
شاگردان میرعماد
میرعماد شاگردان زیادی تربیت کرد. ازجمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به این افراد اشاره کرد: نورالدین محمد لاهیجی (نورا)، عبدالرشید دیلمی (رشیدا)، میرابراهیم (فرزند میرعماد)، گوهرشاد (دختر میرعماد، عبدالجبار اصفهانی، محمدصالح خاتون‌آبادی، جمالا (حاجی جمال بن ملک محمد شیرازی)، نورای اصفهانی، محراب بیک، میر ساوجی، میریحیی اصفهانی، علاالدین سبزواری، درویش عبدی بخارایی، میرمحمد مقیم تبریزی، میرزاتقی مستوفی الممالک.
منابع:
اسفندیاری، امید، خوش‌نویسان معروف عهد صفوی، چکیده مقالات کنگره بین‌المللی قزویــن عصـــر صفوی، 1386 خسروی بیژائم، فرهاد، شناسایی و معرفی خوش‌نویسان کتیبه‌های نستعلیق در بناهای دوره صفوی ایران، فصلنامه علمی نگره، شماره ۴۹ بهار 1398
