به گزارش اصفهان زیبا؛ سید احسان طالقانی، فیلمساز جوان اصفهانی، امسال برای اولین بار با «کرمچاله» در جشنواره فیلم کوتاه تهران شرکت کرده است. فیلم کوتاه «کرمچاله» در ژانر کمدی و فانتزی، درباره زوجی جوان به اسم کاوه و کتایون است که ساختار و فرم زندگیشان تحت تأثیر نظریه نسبیت انیشتین قرار میگیرد.
آن دو وقتی برای درمان افسردگی یکی از زوجین وارد مطب روانپزشکی میشوند، وارد یک فضای کرمچالهای میشوند و کل مراحل زندگی آنها به تصویر کشیده میشود. با طالقانی، کارگردان این فیلم کوتاه، گفتوگویی کردهایم تا با دنیای فیلم کوتاه بیشتر آشنا شویم.
کارتان را از کجا شروع کردید؟
از سال 1386 در نوجوانی بهعنوان تدوینگر ویدئوکلیپ در صداوسیما کارم را شروع کردم. بعد از آن وارد کار تدوین فیلم شدم و به عرصه تدوین مستندهای تلویزیون و بعد تدوین فیلم کوتاه پا گذاشتم.
بعد هم وارد کار جلوههای بصری شدم. از اوایل دهه نود، در قالب کار تدوین و جلوههای بصری و دستیار کارگردان وارد گروههای تولید فیلم میشدم. مدتی بعد کانون هنر و رسانه گراف را تشکیل دادم و افراد بااستعداد و متخصص را دور هم جمع کردم و شروع به ساخت کارهای تبلیغاتی و سینمایی کردیم.
کار به جایی رسید که با همان کانون گراف مجری طرح بعضی از فیلمها شدم تا به تولید فیلم در اصفهان کمک کنیم.
طی این سالها با سینما درگیر بودم و به ساخت فیلم و تجربه کارگردانی علاقه داشتم. هرچند در زمینههایی غیر از فیلم سینمایی تجربه کارگردانی داشتم؛ مثلا برنامههایی در تلویزیون روی آنتن برده بودم یا ویدئوکلیپهایی تولید کرده بودم که شاخصترینش «خلوت سپید» است که در سال 1397 از آپارات منتشر شد.
بعد از آن به این فکر افتادم که یک فیلمنامه خوب را به تصویر دربیاورم. به سراغ دوست و همکار قدیمیام، فردین انصاری رفتم و او مطابق با دغدغههایم یک فیلم کوتاه به اسم «کرمچاله» نوشت و تبدیل شد به اولین فیلم کوتاه داستانیام که در این جشنواره برای اولین بار اکران شد.
باز هم تولید فیلم کوتاه را ادامه میدهید؟ چرا؟
بله؛ چون علاقه و دغدغهاش را دارم. منتها چون در طول این سالها با تولید فیلمهای دیگران درگیر بودم و در مراحل تولید بهشان کمک میکردم، خیلی دیر پا در این مسیر گذاشتم؛ اما حالا که وارد این راه شدهام، دوست دارم این کار را ادامه بدهم.
فیلم کوتاه در ایران تا چه حد توانسته به حل مسائل اجتماعی و فرهنگی کمک کند؟
ساختار فیلم کوتاه با بلند خیلی متفاوت است؛ اما فیلم کوتاه هم چون مانند فیلم بلند ژانرهای مختلفی دارد، این امکان را دارد که هر مضمونی را بتوان در آن گنجاند.
در برههای در تاریخ سینمای کوتاه ایران یک سری فیلمها با پیام اخلاقی خیلی رواج یافت که معمولا فیلمهای صدثانیهای بود و باشگاه فیلم سوره تولید میکرد. بعد افرادی مثل محمدرضا خردمندان و دارابی جزو افراد شاخصی در این مسیر بودند.
این را گفتم تا بگویم که فیلم کوتاه ظرفیت انتقال این مسائل را دارد و این مسیر تجربهشدهای است؛ اما آنچه باید به آن توجه کرد، این است که فیلم کوتاه قواعد خودش را دارد و هرچقدر هم بخواهیم مضمونی را در فیلم بگنجانیم، آن مضمون نباید باعث شود که فیلم کوتاه از ساختار خودش خارج و تبدیل به یک پیام بازرگانی یا یک تیزر اخلاقی بشود.
اگر نگاهی به آثار تولیدشده در این سالها بیندازیم، میفهمیم فیلم کوتاه ظرفیت زیادی برای انتقال همه مسائل دارد و لزوما هم دلیلی ندارد که مسائل در ژانر درام و ملودرام ارائه شود. در همین جشنواره فیلمهایی با ژانر کمدی داشتیم که به مسائل فرهنگی بهصورت دقیقی اشاره میکردند و شامل مضامین عالی و بکری بودند.
در حرفهایتان اشاره کردید که ساختار فیلم کوتاه باید طوری باشد که به اثری در حد انتقال پیام اخلاقی تبدیل نشود. لازمه این تبدیلنشدن چیست؟
اولین لازمهاش این است که فیلمنامه فیلم کوتاه، ساختاری متناسب با این سبک را داشته باشد و بتواند برای مخاطب قصه تعریف کند. قصه تعریفکردن با شعاردادن کاری متفاوت است.
پس اول و آخر این قضیه به فیلمنامه بازمیگردد. بعضی از فیلمهای کوتاه گویا تکهای از فیلم بلندند یا گاهی گویا نه فیلم کوتاهاند نه فیلم بلند. این به تولیدکننده اثر بازمیگردد که سواد فیلم کوتاه را داشته باشد.
فیلم کوتاه مثل رباعی در شعر است. فیلم کوتاه، رباعی سینماست. شناخت قواعد فیلم کوتاه شرط لازم برای تولید این نوع فیلم است تا فیلم درستی باشد.
وقتی فیلم درست باشد، پیامش را میرساند و درعینحال جذاب و قصهگوست.
بهعنوان کسی که اولین فیلم کوتاهتان را تولید کردهاید، در مسیر تولید با چه چالشهایی مواجه بودید؟
اولین مشکلی که هرکسی با آن مواجه میشود، مسائل اقتصادی و بودجه است. یک سری امکاناتی را انجمن سینمای جوانان فراهم میکند که خیلی محدود است. من برای ساخت این فیلم با مسائل مالی چالش زیادی داشتم.
از سوی دیگر، با اینکه یک سری نیروهای انسانی و متخصص برای تولید کارهای سینمایی از نیروهای اصفهان هستند، در بعضی از رشتههای مرتبط با تولید فیلم باید از تهران نیرو جذب کنیم.
این مسئله باز مستلزم هزینه است و شرایط بودجه شاید این اجازه را ندهد. من در مراحل زیادی از تولید این فیلم با کمبود بودجه مواجه شدم.
انجمن سینمای جوان اصفهان کمکی به شما کرد؟
بله؛ آنها در قالب پیچینگ شهرداری از ما حمایت مالی کردند؛ اما آنها هم محدودیتهای خودشان را دارند.
میان اهالی تولیدات تصویری در ایران، ساخت فیلم کوتاه چقدر طرفدار دارد؟
فیلم کوتاه در ایران بهعنوان یک پله تلقی میشود و یکجور شرط لازم برای ورود به سینمای بلند است. اما این نه چیز بدی است، نه چیز خوبی است و نمیشود ارزشگذاریاش کرد.
فیلم کوتاه هویت مستقل خودش را از فیلم بلند دارد و از سینمای بلند جداست؛ اما در ایران اینگونه است که افراد برای اثبات توانایی و کسب اعتبار و صلاحیت و شناختهشدن میان اهالی این رشته، باید فیلم کوتاه بسازند.
بااینحال، این باید به این معنی نیست که حتما باید تعداد زیادی فیلم کوتاه تولید کند. به کمیتش بستگی ندارد. مهم این است که این تولیدات فیلمهای درستی باشند و در جشنوارههای داخلی و بعد هم در جشنوارههای خارجی دیده شوند و باعث شناختهشدن و ورود به سینمای بلند بشوند.
خوشبختانه سینمای کوتاه ایران خیلی قدمت دارد. الان چهل دوره و چهل سال است که جشنواره فیلم کوتاه تهران برگزار میشود و ما از اوایل انقلاب دفترهای انجمن سینمای جوان را در کشور داشتیم و سالبهسال به تعدادشان افزوده شده است.
اتفاق خوبی که افتاده، این است که الان سازوکاری شکل گرفته که طی آن، از سمت انجمن سینمای جوان به شما اعتبارنامهای داده میشود که مجوزی برای ساخت فیلم بلند است و بعد هم طبق آن، حمایتهایی صورت میگیرد.
تعامل انجمن سینمای جوان با بنیاد فارابی خیلی خوب شده و این امکان را برای فیلمسازان فیلم کوتاه فراهم کرده تا بتوانند با تولید فیلم کوتاه وارد سینمای بلند بشوند. کما اینکه آثار جشنواره فجر سال گذشته، خیلی از فیلماولیهایی بودند که در عرصه فیلم کوتاه موفق عمل کردهاند.
اگر بخواهم به سؤال شما بازگردم، شرایط الان برای ورود به سینمای بلند خیلی نسبت به قبل تسهیل شده؛ درحالیکه قبلا فیلمسازان در این زمینه دردسرهای زیادی داشتند.
با این حساب میشود گفت در ایران فیلم کوتاه دروازهای برای ورود به سینما و فیلم بلند است.
بله؛ فیلم کوتاه میدان تمرینی است برای ورود به سینمای بلند. این یک واقعیت است؛ اما این واقعیت نباید باعث شود که ما فراموش کنیم فیلم کوتاه هویت مستقل خودش را دارد.
فیلم کوتاه در حال حاضر مناسب عامه مردم است یا صرفا در سطح نخبگانی باقی مانده؟
نه؛ فیلمهایی داریم که مخاطبان زیادی میتوانند با آن ارتباط بگیرند. این قاعده وجود ندارد که فیلم کوتاه فقط مناسب قشر خاصی است و از سوی دیگر این قاعده را هم ندارد که فیلم کوتاه را همه باید بپسندند و درکش کنند؛ همانطور که در فیلم بلند تنوع ژانر و سبک داریم.
مثلا در سینمای ایران ممکن است اکثر مخاطبان فیلمهای کمال تبریزی یا حاتمیکیا یا شعیبی را خیلی دوست داشته باشد؛ اما فیلمهای بهرام توکلی یا کاهانی را نپسندند و آثار این کارگردانان با اقبال عمومی مواجه نشود.
این قاعده در سینمای کوتاه هم وجود دارد. یک زمانی این تصور بود که سینمای کوتاه برای قشر خاصی است؛ اما الان حتی ژانر کمدی در سینمای کوتاه داریم.
اقتصاد فیلم کوتاه چگونه است؟
سینمای کوتاه اصلا سینمایی نیست که چرخه اقتصادی داشته باشد و بشود از آن ارتزاق کرد. سینمای کوتاه باعث اشتغالزایی میشود و چرخه اقتصادی کوچکی دارد؛ اما آنقدر قدرتمند نیست که بشود بر آن تکیه کرد.
در سینمای کوتاه عرضه عمومی برای مردم و فروش بلیت وجود ندارد. از سوی دیگر، جنس فیلم کوتاه جوری نیست که بتوانی به همراه خانوادهات بلیت بگیری و برای تماشای فیلم بروی؛ به همین دلیل درآمدزایی ندارد و برای این موضوع هم ساخته نشده است. در ذات فیلم کوتاه کسب درآمد وجود ندارد.
سطح جشنواره فیلم کوتاه امسال را چطور دیدید؟
امسال جشنواره تنوع ژانر بسیار خوبی داشت که این تنوع از دید من بیسابقه بود. این اتفاق مبارکی است و جایش در سینمای کوتاه خالی بود؛ اما کماکان فیلم خوب کم دیدم و این نشان میدهد که همچنان در بحث فیلمنامه خیلی مشکل داریم.
برای سطح جشنواره نمیشود متر و معیاری قرار داد. در تکنیک و صحنه و کارگردانی و بازیها پیشرفت زیادی ایجاد شده و فیلمها خیلی خوشساخت شدهاند؛ درعینحال به این معنی نیست که فیلمهای خوبی هستند؛ چون فیلمنامه همچنان دچار مشکل است و اگر معضل فیلمنامه بهبود یابد، فیلم کوتاه پیشرفت چشمگیری خواهد داشت.
