به گزارش اصفهان زیبا؛ اتفاقی که نباید می‌افتاد، بالاخره افتاد و رئیس‌جمهور پنجشنبه گذشته با افتتاح طرح انتقال آب بن-بروجن، آب پاکی را روی دست اصفهانی‌هایی ریخت که مدت‌ها خواهان توقف این پروژه و عدم اجرایی‌شدن آن بودند و هر بار نیز با شیوه‌های مختلف، اعتراض خود را به آن نشان دادند.
حالا، اما پنج‌شش ماه پس از سفر مردمی رئیسی به اصفهان، طرح بن-بروجن به بهره‌برداری رسید؛ سفری که در آن، رئیسی در جمع کشاورزان حاضر شد و گفت: «اینکه در هر منطقه مردم می‌خواهند به عدالت رفتار شود، نقطه‌ای است که همه می‌توانیم بر آن توافق کنیم، باید طرح تقسیم عادلانه آب در منطقه عمل شود؛ به‌نحوی‌که افراد به حق خود برسند. باید به قانون عمل شود و تقسیم عادلانه آب صورت گیرد؛ طرحی جامع که بتواند هم عدالت را در برداشته باشد و هم مبتنی بر قانون باشد تا هرکسی به حق خود برسد.»
پنجشنبه گذشته، اما رئیسی در جمع مردم چهارمحال‌وبختیاری حاضر شد تا در آیین بهره‌برداری از ۱۵ پروژه آب‌رسانی و برق‌رسانی چهارمحال‌وبختیاری شرکت کند.
به گفته رئیسی در این روز، اکثریت طرح‌های آب‌رسانی که در دور اول مبنی بر پیگیری مشکلات آب وعده داده شده بود به بهره‌برداری رسید.
یکی از این طرح‌ها، اما طرح بن-بروجن بود که اجرا و بهره‌برداری آن، سال‌ها به محلی برای بحث‌وجدل تبدیل شد و مخالفت‌های زیادی را به‌همراه داشت؛ به‌طوری‌که در روزهای گذشته که خبر از افتتاح این طرح، هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهور به استان چهارمحال‌وبختیاری منتشر شد، کارزاری با عنوان درخواست توقف فوری پروژه غیرقانونی بن-بروجن در سایت کارزار به‌راه افتاد و مخالفان با اجرای این طرح به امضای آن پرداختند.
بر اساس این طرح انتقال آب قرار است سالانه بیش از 40میلیون مترمکعب آب از حوضه آبریز زاینده‌رود با طی مسافتی به طول ۱۲۸ کیلومتر به حوضه آبریز کارون انتقال داده شود.
مخالفت‌های چندین‌وچندساله
بن-بروجن، طرحی است با قدمت چندین و چندساله که از همان ابتدای رسانه‌ای‌شدنش، بین دو استان اصفهان و چهارمحال‌وبختیاری اختلاف افتاد؛ اصفهانی‌هایی که مخالف اجرای این طرح هستند و بارها این مخالفت خود را به طرق مختلف اعلام کرده‌اند و چهارمحالی‌هایی که پا در یک کفش کرده‌اند و سفت‌وسخت عملیاتی‌شدن این پروژه انتقال آب را پیگیری می‌کنند.
این طرح، اولین‌بار در سفر رئیس دولت نهم به چهارمحال‌وبختیاری در جلسه هیئت دولت به‌عنوان یک پروژه ملی تصویب و در دولت دهم رسما کار لوله‌گذاری آن آغاز شد؛ دولت یازدهم نیز برای دومین بار در هیئت دولت همان مصوبه دولت نهم را تصویب کرد و معاون‌اول رئیس‌جمهور وقت فاز دوم اجرای این پروژه را به‌صورت ویدئوکنفرانس کلنگ‌زنی کرد.
اجرای این طرح، اما به دلیل مخالفت‌های بسیار و پیگیری نمایندگان وقت اصفهان بارها به تعویق افتاد و مغایر با قانون تشخیص داده شد.
حالا، اما این پروژه به بهره‌برداری رسیده است و به گفته مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای چهارمحال‌وبختیاری تاکنون یک‌هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان برای این طرح هزینه شده است.
حمیدرضا فولادگر، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی اصفهان، دراین‌باره به «ایمنا» گفته است: «آنچه در گذشته درباره طرح بن-بروجن مطرح بوده و به همین عنوان نیز در مصوبات سفر دولت قبل و این دولت قرار گرفت و قرار است در برنامه سفر استانی رئیس‌جمهور مورد بهره‌برداری قرار گیرد، انتقال آب از محل رودخانه زاینده‌رود بعد از سد اصلی و قبل از سد تنظیمی است که پس از آبگیری پروژه، از همان‌جا نیز لوله‌گذاری آغاز می‌شود و برآورد شده که حداقل حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب آب از رودخانه زاینده‌رود با خط لوله برای بن منتقل کنند. از همان ابتدا که این بحث مطرح شد، در دوره‌های قبل مشکلات فنی آن بارها موردبررسی قرار گرفت: نخست اینکه، پروژه یک انتقال بین‌حوضه‌ای است؛ یعنی هنگامی که به طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای معترض هستیم، بن-بروجن نیز یک انتقال آب بین‌حوضه‌ای است؛ دوم اینکه، قرار است آبی که پیش‌ازاین از سرشاخه‌های کارون به زاینده‌رود منتقل‌شده، دوباره با هزینه زیاد مکانیکی، برقی و هزینه پمپاژ فراوان، دوباره به ارتفاعات رسانده شود که این کار ازنظر اقتصادی توجیهی ندارد.»
به گفته او، «در مصوبات شورای عالی آب ازجمله جلسه‌های دهم و سیزدهم که تابلوهای منابع و مصارف زاینده‌رود در آن تصویب‌شده، تونل سوم و بهشت‌آباد نیز ذکر شده است؛ همچنین مصارف استان اصفهان و چهارمحال در بخش‌های آب شرب، محیط‌زیست، کشاورزی و صنعت نیز تعیین‌شده و جالب است بدانید در تابلویی که سهم آب استان‌های بالادست و پایین‌دست مشخص‌شده، تونل سوم و بهشت‌آباد نیز جزو منابع آبی زاینده‌رود در نظر گرفته شده است. درحالی‌که اکنون تونل سوم هنوز به بهره‌برداری نرسیده، تونل این پروژه باز است؛ اما پمپاژ آن متوقف شده است. سد هنوز احداث نشده است؛ بنابراین در عمل از تونل سوم بهره‌برداری نمی‌کنیم و پروژه بهشت‌آباد نیز متوقف مانده و این بدان معناست که منابع جدید اضافه نکردیم که بخواهیم این مصرف جدید را ایجاد کنیم؛ همچنین در جلسه چهلم شورای عالی آب تأکید شده که هرگونه بارگذاری جدید در حوضه زاینده‌رود ممنوع است و بحث آن زمان در مجلس این بود که بن-بروجن بارگذاری جدید است؛ دوم اینکه، اگر قرار است برداشت از زاینده‌رود انجام شود، باید منابع جدید وارد رودخانه کنیم و سوم اینکه، چرا این انتقال آب بین‌حوضه‌ای با هزینه فراوان برای پمپاژ آب به ارتفاعات صورت می‌گیرد؛ درحالی‌که آب پمپاژشده به ارتفاعات دوباره به حوضه قبلی برمی‌گردد. در منطقه بن و بروجن رودخانه‌های فصلی و منابع آبی وجود داشت که شاید با روش‌های دیگری مانند جمع‌آوری آب‌های فصلی نیز بخشی از نیازهای آب قابل‌رفع بود. این بحث‌ها و پیگیری‌ها در گذشته مطرح بود و نمایندگان دوره‌های قبل نیز به طرح معترض بودند؛ به‌ویژه در دوره دهم، اما درنهایت این بحث مطرح شد که پروژه با استفاده از منابع آبی جدید اجرا شود؛ نه از وضعیت کنونی زاینده‌رود؛ به‌عنوان‌مثال، هنگامی‌که تونل سوم به بهره‌برداری برسد و طرح بهشت‌آباد نیز تأیید و نهایی شود تا طرح از محل منابع جدید برداشت کند.»
چرا «نه» به بن-بروجن؟
در حالی این پروژه به افتتاح رسیده است که بارها از سوی کارشناسان، اعلام شده که این طرح، خلاف مصوبات 9ماده‌ای است؛ همچنین طبق مصوبات شورای عالی آب، از ۱۳۹۲ هرگونه بارگذاری جدید بر حوضه زاینده‌رود ممنوع است.
آن‌طور که روزنامه «اعتماد» گزارش داده است، این طرح گزارش ارزیابی زیست‌محیطی و تأییدیه و مجوزهای الزامی زیست‌محیطی موضوع آیین‌نامه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح‌ها و پروژه‌های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی مصوب 29/8/1390 را ندارد؛ همچنین این طرح با بند 2 مصوبات جلسه دهم شورای عالی آب مبنی بر ممنوعیت بارگذاری بر منابع آب زاینده‌رود تا تعیین‌تکلیف تخصیص‌های هر استان و شفاف‌سازی مصارف آن در این حوضه مغایرت دارد.
مطابق با بند 3 مصوبات جلسه بیست‌وچهارم شورای عالی آب طرح‌های فاقد مجوزهای الزامی و طرح‌هایی که امکان تأمین آب برای آن‌ها وجود ندارد، می‌بایست متوقف شوند.
طرح انتقال آب بین‌حوضه‌ای بن-بروجن از آغاز فاقد مجوزهای الزامی زیست‌محیطی بوده و تأمین آب از زاینده‌رود برای این طرح نیز، مستلزم نقض حقوق حقابه‌داران و سهام‌داران قانونی حوضه زاینده‌رود است.
از دیگر مغایرت‌های قانونی پروژه بن-بروجن می‌توان به ماده 19 دستورالعمل اجرایی تخصیص آب مصوب وزارت نیرو در تاریخ 10/3/1382 اشاره کرد که مقرر می‌دارد باتوجه‌به اثرات اجرای طرح‌های تأمین آب در ایجاد تغییر در پلان آبی «پایین‌دست» دقیق موردتوجه قرار گیرد.
روشن است که اثرات زیست‌محیطی، اجتماعی و فنی طرح مذکور بر پلان آبی پایین‌دست از آغاز بدون ارزیابی بوده و این خود تعارض‌های عدیده‌ای در مبدأ و پایین‌دست طرح ایجاد کرده است.
مغایرت‌های قانونی پروژه بن-بروجن تمامی ندارد. در نظام‌نامه تخصیص آب معاونت امور آب و آبفای وزارت نیرو مصوب تیر1387 مقرر داشته است که برای تخصیص آب از منابع آب سطحی رودخانه باید باتوجه‌به آورد درازمدت، مصارف فعلی و نیازهای آتی هر رودخانه و باتوجه‌به میزان اثرگذاری برداشت آب بر حقابه‌ها و طرح‌های توسعه منابع آب پایین‌دست میزان آب قابل تخصیص از منابع آب مازاد رودخانه تعیین شود.
آیا برداشت جدید رخ داده است؟
با‌وجوداین و درحالی‌که دیوان عدالت اداری شش سال است طبق قانون از صدور یک دستور توقف موقت تا اتمام رسیدگی جلوگیری کرده است، اعتبارهای زیادی به این طرح تخصیص یافت و تا قبل از ابلاغ رأی نهایی این پروژه غیرقانونی به بهره‌برداری رسید؛ طرحی که گفته می‌شود، با هدف تأمین آب شرب و صنعت 10 شهر و 14 روستا در چهارمحال‌وبختیاری به بهره‌برداری رسیده است.
در این میان، اما برخی معتقدند که طرح بن-بروجن، برداشت جدید از زاینده‌رود نیست؛ ازجمله علیرضا الماسوندی، سرپرست حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود، که در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته بود: «تخصیص آب شرب درواقع بارگذاری جدید روی رودخانه نیست؛ تاکنون برداشت آب شرب شهرکرد، شهرها و روستاهای اطراف از چشمه کوهرنگ در بالادست تونل اول کوهرنگ به‌وسیله یک خط لوله کاملا فرسوده انجام می‌شد. در سامانه فرسوده قبلی ازنظر شرایط کمی آب در محل چشمه، این ملاحظه وجود نداشت که در هنگام سیلاب ممکن است چشمه دارای کدورت شود؛ بنابراین سال گذشته با افزایش کدورت آب، تأمین آب شرب منطقه دو هفته با مشکل روبه‌رو شد. ایجاد جایگزین برای تأسیساتی که در یک نقطه ازنظر کمی و کیفی دچار مشکل شده است، به معنای کسری از منابع آب حوضه زاینده‌رود نیست؛ بلکه در این پروژه، برداشت آب از یک محل به دلیل کدورت، قدیمی و فرسوده‌بودن خط انتقال، موجب پرت فراوان بوده و به همین دلیل محل برداشت جابه‌جاشده و به نقطه جدیدی منتقل شده است.»
حامد یزدیان، عضو هیئت‌علمی گروه عمران آب دانشگاه اصفهان، اما نظری دیگر دارد: «اولا، ظرفیت انتقال آب کوهرنگ به شهرکرد بسیار کمتر از ظرفیت بن-بروجن است. چطور خطی با ظرفیت چند برابر، قرار است همان مقدار آب منتقل کند؟ ثانیا، خط انتقال آب از کوهرنگ به شهرکرد تنها شهرهای باباحیدر، فارسان و سورشجان و شهرکرد و روستاهای اطراف را آب‌رسانی می‌کرده و تقریبا غرب به شرق بوده است؛ ولی خط بن-بروجن یک خط شمال به جنوب است که در مسیر خود به شهرک‌های صنعتی هفشجان، سفیددشت، شهرکرد، فولاد چهارمحال و شهرک صنعتی وردنجان آب‌رسانی می‌کند.»
به گفته او، طرح بن-بروجن صرفا برای شرب است یا قرار است شهرک‌های صنعتی برای فرایندهای خود نیز از همین آب استفاده کنند؟ آب موردنیاز این شهرها از حوضه کارون قابل تأمین بود. چرا وزارت نیرو از حوضه زاینده‌رود برداشت کرده است؟ طبق مصوبات شورای عالی آب، این طرح بارگذاری مجدد بر زاینده‌رود محسوب می‌شود و غیرقانونی است و نامی از این طرح در تابلوی منابع و مصارف زاینده‌رود مصوب شورای عالی آب وجود ندارد. اکنون از رئیس‌جمهور محترم به‌عنوان رئیس شورای عالی آب درخواست می‌کنم، هم‌زمان دستور آغاز عملیات اجرایی طرح بهشت‌آباد را که دارای تخصیص، مصوبه و جزو توصیه‌های مکرر مقام معظم رهبری بوده است، بدهند و وزارت نیرو تخصیصی به همین مقدار علاوه بر تخصیص‌های قبلی از حوضه کارون به زاینده‌رود صادر کند.
