میـدان نقـش‌جهــان کــه در مجمـــوعه دولت‌خانه صفوی شهر اصفهان قرار دارد، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. امروزه باتوجه به تغییر نظام سکونت پیرامون میدان و در عین‌حال تغییرات حادث‌شده به‌ویژه در نظام کاربری بازار، این میراث ارزشمند در معرض تهدید جدی حریق قرار دارد؛ از این رو تدوین برنامه مدیریت و ارزیابی ریسک حریق در این مجموعه‌جهانی لازم و ضروری به‌نظر می‌رسد.
این پژوهش با هدف ارتقای ایمنی مجموعه جهانی میدان نقش‌جهان در برابر حریق در شش فصل ارائه شده است. بدین منظور ابتدا ضوابط حریق در بناهای تاریخی داخلی با توجه به ضوابط عمومی حریق همچون مبحـث‌های مقـررات ملــی ساختــمان، استانداردهای NFPA و استانداردهای بریتانیا، ضوابط حریق در بناهای تاریخی در کشورهای دیگر و همچنین منشورهای بین‌المللی حفاظت و مرمت استخراج شده است. ضوابط حریق در بناهای تاریخی در شش گام تدوین شده است. در ارزیابی ریسک حریق به‌عنوان اولین گام ضوابط آن، باید همه موقعیت‌های احتمالی بروز حریق و عوامل خطرآفرین شناسایی شوند.
در گام دوم، تمام اطلاعات مجموعه موردنظر شامل کتابچه راهنمای ایمنی، گزارش ایمنی حریق و طرح محدودکردن آسیب‌ها جمع‌آوری می‌شود. در این گام، اولویـت‌های اطفـای حــریق در بنــاهای تاریخی نیز مشخص می‌شود. در گام سوم این ضوابط، اقداماتی به‌منظور کاهش خطر حریق در مجموعه موردنظر بایدانجام پذیرد. در چهارمین گام ضوابط تدوین‌شده، ضوابطی برای نگهداری مواد، منطقه‌بندی و مسیر خروج ارائه شده است. گام بعدی، حفاظت فعال حریق است که شامل ارائه ضوابط تجهیزات اعلام و اطفای حریق می‌شود. بر اساس این ضوابط، سیستم‌های اعلام و اطفای حریق در بناهای تاریخی باید با توجه به کمترین میزان مداخله و بازگشت‌پذیربودن به حالت اولیه، در بناهای تاریخی انتخاب شوند. در گام آخر، مداخله مؤثر نیروهای آتش‌نشان شامل نجات آثار باارزش، آموزش و تدوین طرح مداخلــه بـــررسی شــده اســـت. این گــام برنامــه‌های مـــانور عملیــاتی، آموزش گروه‌های مختلف، برنامه پایش و به‌روزرسانی طــرح مــداخله را شــامل می‌شود. به‌منظور مستندسازی مجموعه میدان ݣݣنقش‌جهان، نقشه‌های معماری و وضعیت کاربری این مجموعه جهانی ارائه شده که بررسی وضعیت کاربری در این مجموعه نشان داده است کاربری تجاری، بیشترین درصد کاربری را دارد؛ همچنین موقعیت قرارگیری تأسیسات الکتریکی و مکانیکی در این مجموعه و تأسیسات گاز شهری که در تعداد کمی از مغازه‌ها و مسجد جامع عباسی وجود دارد، بررسی شده است. مطالعات میدانی در این پژوهش، تأسیسات الکتریکی غیراصولی، کاربری‌های خطرآفرین و تأسیسات گازشهــری در بــرخی از نقــاط را به‌عنــوان مهم‌ترین عوامل خطرآفرین شناسایی کرده است. بــررسی سیــستم اطفــای حـریـق در ایــن مجموعه، کپسول‌های دستی را به‌عنوان تنها سیستم اطفای حریق در مجموعه میــدان نقــــش‌جهـــان در حــال‌حاضـــر نشان می‌دهد. سیستم اعلام حریق در مسجدها، بازار و سردر قیصریه وجود نــدارد، ولی در قسمــت‌هایی از بنــای عالی‌قاپو سیستم اعلام حریق نصب شده است که نیاز به نگهداری دارد. مطابق با پژوهش‌های پیشین و مصالح استفاده شده در این مجموعه، بهترین عامل اطفایی در میدان نقش‌جهان، واترمیست معرفی شده است. بررسی وضعیت ایستایی بناهای مختلف در میدان نقش‌جهان از دیگر موارد بررسی‌شده در این پژوهش است. نتایج این بخش نشان داده که مجموعه میدان ایستایی کافی در برابر حریق را ندارد. علاوه بر ارزیابی ریسک حریق، ارزیابی خطرهای سیل، زلزله، باد و طوفان، بار اضافه و فرونشست زمین در این پژوهش بــررسی شــده اســت. بنــابر بــررسی‌هــای به‌عمل آمده، حریق، بیشترین خطر را در این مجموعه جهانی دارد و بعد از آن خطر فرونشست زمین، بیشترین تهدید برای این مجموعه به‌حساب می‌آید. انـدازه ریســک حــریق در بخــش‌هـای مختلف بازارها، دوپوش چوبی و سقف ایوان ستون‌دار در عالی‌قاپو، درِ بازار سردر قیصریه، مأذنه، منبر چوبی و پنجره تاریخی در مسجد جامع‌عباسی و انبار اوقاف در مسجد شیخ‌لطف‌الله بیش از دیگر اجزا ارزیابی شده است؛ به‌همین دلیل پیشنهاد شده که تمهیدات ویژه‌ای در بخش محافظت فعال حریق در این قسمت‌ها اتخاذ شود. طرح مداخله مدیریت حریق در مجموعه میــدان نقــش‌جهـــان، شـــامل مــداخلــه غیرفعال و مداخله فعال حریق، در این پژوهش تدوین شده است. به‌منظور تدوین این طرح، دسترسی به مجموعهمیدان نقش‌جهان و تعیینمحــدودیـت‌هــــای دستـــــرسی بـــــرای ماشیــن‌های آتش‌نشانی را نیز بــررسی کرده‌اند. در همه بازارهای مجموعه میدان نقش‌جهان، برای عبور ماشین‌های آتش‌نشانی، عرض 3 متر و ارتفاع 5/2 متر باید بدون هیچ محدودیتی آزاد باشند. در ایــن طــرح، منـــابع آب مــوجـــود و پیشنهادی در مجموعه نقش‌جهان نیز بـــررسی شـــده‌اند.
منابع موجود شامل آب‌نماها و چاه موجود در میدان نقش‌جهان و هیدرانت‌های آتش‌نشانی و منابع پیشنهادی شامل جعبه‌های F در بازار و منبع‌های آب برای سیستم اتوماتیک اطفای حریق در برخی از نقاط هستند. به‌منظور تدوین طرح مداخله حریق، مجموعه میدان ازنظر منطقه‌بندی عمودی و افقی در برابر حریق بررسی شده است. با توجه به احتمال گسترش حریق در بازارهای مجموعه میدان، استفاده از پرده‌های حریق در این مناطق توصیه شده و طراحی سیستم اعلام و اطفای حریق در این پژوهش با توجه به دقت بالای این سیستم‌ها و همچنین کمترین میزان مداخله، به تفکیک فضاهای مختلف در این مجموعه پیشنهاد داده شده است.
طراحی سیستم برآورد و سرشماری افراد حاضر در قسمت‌های مختلف، برنامه نگهداری سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، طــراحی سیــستم‌های ارتبــاطی جایگزین درصورت قطع برق و تلفن، معرفی همه اشیای تاریخی موجود در مجموعه و ارائه کاتالوگ آن‌ها، پیش‌بینی تمهیدات لازم به‌منظور محفاظت از آثار تاریخی، برنامه آموزشی برای پرسنل و ساکنان با در نظرگیری گروه‌های مختلف در مجموعه میدان نقش‌جهان و لزوم بیمه‌های حریق در تمام بناها و اشیای تــاریخی مــوجود در مجمــوعه، از دیگــر بخش‌های طرح مداخله مدیریت حریق در مجموعه میدان نقش‌جهان معرفی شده‌اند. اولین گام در هنگام حریق، چگونگی اعلام حریق به ستاد فرماندهی سازمان آتش‌نشانی است که شامل تماس با شماره 125، مانیتورینگ کامل مجموعه میدان نقش‌جهان، تلفن هات‌لاین، کانال بی‌سیم و سیستم اعلام حریق متصل به سازمان آتش‌نشانی است. به‌منظور تعیین اقدامات حین سانحه برای بازدیدکنندگان، دستورالعمل تخلیه در مجمــوعـــه میــدان نقـــش‌جهـــــان و نقشــه‌های تخلیــه اضطراری در هر بنا ارائه شده‌اند. باتوجه به محدودیت عرض مسیر خروج در بنای عالی‌قاپو، ظرفیت همزمان 60 نفر در این بنا پیشنهاد شده که شامل 50 نفر در طبقه سوم (ایوان ستون‌دار) و 10 نفر در مجموع طبقــات دوم، چهـــارم و شـــشم (اتــــاق موسیـــقی) می‌شــــود.تدوین برنامه واکنش در شرایط اضطراری با درنظرگرفتن گروه‌های ویژه از پرسنل مجموعه میدان، بررسی شده است. طبق این بخش، سه گروه ویژه از پرسنل و مغازه‌داران مجموعه میدان برای واکنش در شرایط اضطراری باید در نظر گرفته شوند. این گروه‌ها شامل گروه امداد و نجات، گروه انتظامات و گروه عملیات اطفای حریق اولیه هستند که هر یک وظایف خاصی در زمان وقوع حریق در مجموعه خواهند داشت. عــلاوه بر مــوارد فــوق، لـــزوم تشکیـــل کمیته مدیریت خطر بحران مجموعه میدان نقش‌جهان، بررسی و اعضای پیشنهادی این کمیته و وظایف هر یک ارائه و دستورالعمل‌های نحوه مداخله آتش‌نشانان به‌منظور اطفای حریق، به تفکیک بناهای مختلف در مجموعه میدان نقش‌جهان در این پژوهش تدوین شده است. دستورالعمل‌های ارائه شده شامل سایت پلان، پلان‌های مربوط، دستورالعمل تخلیه برای بازدیدکنندگان، دستورالعمل گروه انتظامات مجموعه میدان نقش‌جهان، دستورالعمل گروه اطفایحریق مجموعه میدان نقش‌جهان، بــرنامه SOP بـــرای آتـــش‌نشــانــــان و اولویت‌های اطفای حریق در هر بنا یا محدوده موردنظر می‌شود.
